Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1971, Page 13

af þvi í senm**, sagði vwur
hanis Sigurður Noírdaii í mánn-
ingarordum við dauðra Davlðfe.
Við amnian vin sinn, Áma
KriBtjánisson, hafði Davíð
sagt: „ESnveran er mitt Muit-
sflaipti í lífimu, og ég ssetti mig
við það.“ Þó var, eins oig
Nordad segir, mainimfiagnað'Ur
að Davíð hvar sem hann kom,
„hann naut són vel með fólki
og hafði gaman atf að vera með
fólki.“
Og mun þjóðsagan kurana
margt atf því að segja, ®eim enn
er oif snemimit iraeð að fara,
hvemig Davið var í kuramiragja
hóp og á mannamótum. Hann
var að jatfraaði fremur fálátur,
hægur og prúður, en gjör-
breyttist við Vín, var þá oít
hrókur alls fagnaðar, orðhepp-
iran og skemmtilegur, en gat
líka orðið ofsami'kill og uppi-
vöðslusamur; og þá haft litla
gát orða sirana og athatfraa.
Þegar bezt lét var hann töfr-
aradi maður.
Þjóðlsagain um Matthías
verður margháttuð og miikil,
hintn sístarfaradi anda, hið sí-
unga hjarta, þann kraft og yl
sem Sitafaði af pensiónu hamis, —
alvöruimanmsinis, sem ekki átti
tiil kenn'iima'nnlegan fjálgle'ik
né hátiðtteilk, en skörungst)raig
'karlmenrais og vitrimgs, og þess
á milli hvers konar gaiman og
kenjar. Enginin kunni siem
hann að vera með mönmurn,
syrgja með sörgbitnum, gtteðj-
aist með glöðum, ,gela hverjum
það, sem honum kom bezt, eins
og á stóð. Eraginn varði sem
hann löngum ævidegi tii að
láta gott atf sér iieiða, og sízt
af öllu með verkum anda síns
einum, svo sem oft vill verða
um þau skáld sem miestu fá af-
kastað. Fram tii efstu ára var
hann svo til daglegur gestur í
sjúkrastofum Akureyrar, sett-
ist hjá kuninugum og ókunnuig-
um, háum sem lágum, stytti
þeim stundir, og hughneysti
þegar þess þurfti. Og mér sagði
ungum aidraður bóndi af Rang
árvöilum, að þegar Matthías
var prestur í Odda á harðinda-
áruinum upp úr 1880, hafi
hann varla íiarið svo að heim-
an að tooma eklki aiftur með fá-
tæk börn, sem eikki feragu nóg
að borða, og haran bauð til sin
um ske.mmri eða lengri tíma.
Stundum var því fleygt að
hann bæri tæpast tiílhlýðilega
nákvæma virðingu fyrir fjár-
munum og viðskiptavenjum —
þó ekki svo að neinum
reyndLst bagaiegt. 1 grein
sinni um Matthiais á Akureyri,
i minningarritinu á s'jötugsaf-
mæli hans, segir Guðmuradur
Hannesson: „Einn af bæjarbú-
um hér, sem oft haifði lánað
honum smáupphæðir, sagði mér
að aidrei hefði það brugðizt,
að hamn hefði gert beztu skii.“
En ég man að á skólaárum
minum kunnu gaginfræðingar
að norðan sögur aif því, að
Matthías gæti verið smáskrít-
iran í paningasökum, ekki
kippt sér upp við þótt hamn
stoorti handbært fé til stað-
greiðslu á snraámunum í búð-
um eða hjá rakara, hettduæ sleg
ið ölttu uipp í gaman'. Hamn var
orðiran skjállfh'entur og fór á
hverjum morgtni á rakanastofu.
Konan lét hann hatfa fyrir
rafestrinum, en haran kostaði
15 aura; aninars var honum yf-
irleitt ekki trúað fyrir pening-
um, þeir voru óðar famir,
hver vissi hvermig. En fyrír
gat Ikoniið á leið til rakaxairas
að Matthías gæfi sig á tal við
krakka á götunrai, og rétti hon
um að skilnaði 5 aura fyrir
hrjóstsyikri. Ekki mátti þetta
l'itilræði þó koma að sök. Þeg-
ar hann borgaði rakaranuim
sagði hanira, eins og ekkert
væri: „Hérna, elskan mín, í
dag lét mamma mig raú eikki
hafa nema 10 aura fyrir rakstr-
inum." Þá var það í (Laigi.
Hver gat ætlast tii að hon-
um þætti taka þvi, a'ð gera sér
grillur út af simámunum, etfir
ailt sem hann haifði látið af
hendi ralkraa við þjóð sína í
einum söranum igjattdmiðli —
ódauðlegum skáldskaip? Hann
hafði sturadum ekki látið sér
fyrír brjósti brenina það sem
meira var.
Eklki veit ég örugga heimlild
fyrir sögunni um fyrstu ferð
hans með Eimjskipaféilagis-
skipi; en hún blýtur að vera
söran, gæti ekki verið um
raeiam nema Matthias. Honum
vair þörf á að breyta til, bregða
sér að heiman aranað kastið, en
efni jafraan af skornum
.s'kammti. Þegar svo i fýnsta
siran kom á Afcureyrarhafn eitt
aif skipum Eimsfcipafé'laigs Is-
lands á leið til Reykjavlikur,
stóðst Matthlas elcki rnátið;
haran fór um borð og á tteið
suður. Stýrimaður kom til
haras að innlheimta fargjaldið.
„ESskan min góða,“ sagði
Matthias, „ég er þjóðareign og
ferðast ókeypiis með skipum
landsins.“ Sagan segir að stýri-
xraaður hatfi beðist miargfaldiega
atfSökunar á þessu frumhlaupi
siírau, hugsunarleysi og dóraa-
skap — auðvitað kæmi ekiki til
nokkurra mála að þjóðsikáldið
borgaði fargjald.
Áður hafði Thor E. Tulinius,
sem u.m tíima hafði skip i milli-
landatferðum, bersýnitega litið
svo á að Matthías ætti ekki að
greiða fargjaild með skipum í
eigu íslenzikra manraa.
Matthías skritfaði Haranesi
Hafst*>in 1912: „1 gærkvöldi
kom til min Þór Tulinius og
famelía hans og gerðu mér þá
æru að drekka þá eirau kampa-
vínstflösku, sem ég átti í kjall-
aranum, enda margboirgað, því
Tulinius lætur mig flögra frítt
ekki einungis yfir „pollinn",
heildur þótt mig heimti skoll-
inn.“
Og auk þess — Iiatfði staðið
á liðsinni Matthiiasar þegar
verið var að stofna Eimskipa-
félagið? Vorið 1913 mætti
harnn á rraorgungöngu Stefáni
Stefámissyni skólamelstara og
þakkaöi honum blaðagrein,
þar sem hann hvatti menn að
leggja fé í Eimskipafólagið —
,,hún var ágæt!“ Skólameistari
svaraði með oirðum Skarphéð-
ins; „Eftir er enn yðvarr
hluti.“ Matthías igieikk raikleiðis
heim. Klukkan hálfitíu toom
hann til ritstjóra NorðurLmds
— sem segir söguna í blaði
.sínu — og ávarpar hann með
þessum orðum: „Hvaða skelifi-
legur draugur ertu, ligguir enin
í rúmirau, ungur maðuriran, en
ég nærri áttræður fauskur bú-
inn að yrkja þetta handa þér.“
Það var runhenda, níu erindi;
„haran hatfði kveðið hana og
hreiraritað á tæpum klulkku-
tima.“ Kvæðið er á fremstu
síðu í blaðinu — gflymjandi her
hvöt:
Hugur stórræða
hiti fjör æða;
heyrið hryn kv'æða
halsinis áttræða.
Báleldar braka!
bezt er að vaka,
stríða saimtaika,
stara ei tfl baka.
Engin ,,stjórn“ græðir
allt sem oss mæðir;
sólin sjállf bræðir
seint jökuíiihæðir.
Þaranig var Matthías, jafn-
an reiðubúinn að gera á sturad
inni alttt fyrir alla, eftir því
sem kraftar og timi hrukfcu til;
en ætlaðdst líka til að menn
væru góðir i sinn gairð — og
yfirleitt hver í annars garð.
Braggátfiu siiraa óviðjaifnanlega
tók haran ýmist hátíðltega eða
ekki, eftir því hvemig á stóð;
til í að láta fjúfca í kviðlirag-
um etf þess var vænst — eða
var ekki Ijóðið ein hötfuð-
skemmtun þjóðarinnar, hvenær
sem liðlega var ort?
Hann kemur niður á
bryggju á Akuireyri þar
sem verið er að skipa ný-
veiddri síttd upp úr togara, og
með honum Matti dóttursoraur
hans, með fiötu í hendi; þeir
ætla að kaupa í soðið. Mattháas
falar sild í fötuna, og hún er
fyllt í sraarkasti. „Hvað á ég
að borga?“ segir skáldið.
Skipstjórinn svarar: „Við ætt-
um nú e'kki amnað eftir en að
taka við fé af þjóðskáldinu
fyrir þetta Ktilræði." íætta
svar fellur Matthíasi vel í geð;
þessi maður kairan sig. Og rétt
að fram komi, að svo sé um
fleiri. „Hvað heitir sikipið?“
spyr Matthías. Það hét Sraorri
goði. „Ekki má minna vera, en
að ég launi með stöku,“ segir
skáldið, hleypir brúraum sem
snöggvast; svo kemur vttsa:
Sá sem stýrir vindi óg vog,
vill og kann að stoða,
sextíu þúsund síldartrog
senidi Snorra goða!
Þeisisi minningaslitur gefa
auðvitað fátæktega, en þó von-
andi einhverja hugmiyrad ur»
skáldið og míiraninn, sem var
engum líkur.
— Allri þjóðinni hlýtur að
finraast titt um, hvermig Akur-
eyri hefuii' heiðrað skáld sín,
lifis og liðira.
í Tröllakróka
Framh. af bls. 10
þessum dal og hafa hann al-
gjörlega út af fyrir olkkur,
langt frá öllum maranabyggð-
um. Allan þann tíma frá þvi að
við höfðum lagt á öræfin frá
Egilsstöðum í Norðurdal, höfð-
um við aldrei hitt eða séð neina
mannveru, aðeins ósnortna
náttúruna. Þetta eru ómetanleg
hlunnindi, sem engri þjóð
Evrópu eru ætluð lengur nema
Islendingum.
Við skoðuðum bæjarrústir,
sem enn eru mjög greinilegar.
Undarleg tilfinning gf-ipur sér-
hvern, sem stendur yfir bæjar-
tóftum á íslandi, þessum stirðn
uðu minjum mannlifs og starfs
á oikkar kalda og hrjóstruga
landi.
Víðidalur var aðeins stuttan
tíma í byggð, þvl hann var
seint rauminn, eða um 1840, er
Stedián nokkur Ólafsson
byggði sér kofa og ttiáltf lagðist
þar út um hríð. Síðar settist
þar að maður að nafni Þor-
steiran Hinriksson ásamt fcorau
sinni, tveimur börnum þeirra
ungum og unglingsstúlku. Bú-
seta þeirra endaði hörmulega,
er snjöflóð hljóp á l»æ lians
hinn fyrsta vetur, er bóndi var
að lesa húslesturinn á þrett-
ándanum. Fórst I>orsteinn og
börn hans en konan og stúlk-
an, sem voru staddar i eldhúsi
er ógæfan dirndi yfir, komust
til byggða eftir mifcla hrakn-
inga. Árið 1884 hóf Sigfús
Jónsson frá Hvannavöllum í
Geithellnadal aftur búskap i
Víðidal og bjó þar fram yfir
síðustu aldamót og var hann
síðasti bóndi í dalnum.
Tóftirnar eru nú dreifðar
því Sigfiús færði bæinn úr snjö
flóðahættunni. Á einni rústinni
sáum við, að þar hefir fjár-
hús staðið, því að enn má sjá
garða eftir henni endilangri.
Okkur verður hugsað aftur í
tímann, þegar þessir veggir
voru Ixærri og þak ytfir með
mæni og röftum, sem endur-
vörpuðu lifsins nið þegar féð
ruddist á garðann.
Enn sjást fúnar leifar húsa-
viðarins og við erum ekki laus
við svolítið samvizkubit þegar
við tökum til eldiviðar svolítið
af þessu dýra timbri, sem flutt
hafði verið þangað yfir fjöll og
firnindi við erfiðar aðstæður
endur fyrir löngu.
í einni tóftinni gerum við
hlóðir og sláum eld með stein-
um og brátt kom upp suða á
baunasúpunni. En suðan var
öðru Vísi en við rafmagnselda-
vélafólk eigum að venjast því
súpan kraumaði stillilega.
Víðidalsá rennur eftir dalnum
fagurblá og tær. Gegnt Grund
er fallegur og breiður foss í
henni, sem við ljósmynduðum
mjög rækilega í sólskininu á
gegnsæja littfilmu, til þess að
geta náð öllu þessu sólskini,
sem endurkastaðist frá breið-
um hvitum fossinum. Heiðblár
himinninn speglaði sig í ánni
fyrir neðan fossinn. Þessu sól-
skini ætluðum við að varpa á
tjald í stofum okkar í svart-
asta skammdegi næsta vetrar.
Já, nú er hægt að bera sólskin
ið í bæinn, þvtt eins og oft áð-
ur, hafa vismdin og tæknin
gert þá sjlálfa hlægilega, sem
áður höfðu Bakkabræður og
þeirra lika að háði og spotti.
Framundan lokar Hnappa-
dalstindur dalnum, 1212 m hátt
snarbratt fjall eins og turn-
spíra á dómkirkju. Á vinstri
hönd fyrir ofan rústirnar á
Grund er Hofsjökull eystri og
utan við hann Grísatun.gur
með jökulþöktum bungum, en
á hægri hönd er Kollumúli.
Ali tröllslegt er að horfa fram
Víðidalinn, því að hlíðar
neðri hluta hans eru kolgrafn
ar og sundurskornar af djúp-
um giljum, sem fyllast svörtuim
skuggum í sólskininu. Þessi
leið út úr dalnum er ófær
vegna kletta og klungra.
TRÖLLAKRÓKAR
Þar sem ófært er fram Víði-
dalinn verðum við að fara upp
á Kollumúlann austanmegin og
riðum við yfir múlann fram á
vestari brún hans.
Þegar við komum fram á
brún Koilumúlans höfum við
fyrir augum hámark ferðarinn-
ar, Lónsöræfin, hrikaleg og
ægifögur jökulgljúfur, sem
skriðjöklar Vatnaj'ökuls haía
sorfið í ósegjanlega langa tíð
og eru reyndar að grafa enn,
en Jökulsá í Lóni heldur nú
þessu verki áfram að nafninu
tiL
Það sem greip okkur fyrst
og það sterkum tökum er hin
svimandi hæð, þvl að við er-
um nú komin fram á brún
Tröllakróka, sem eru einhver
hin ægilegustu klettabelti, sem
ég hefi nokkurn tíma au.gum
litið. Þetta eru að vttsu ekki
hæstu klettar á Islandi, því
Látrabjarg t.d. er sjáltfsagt
mun hærra og þverhníptara,
en þrengslin í gljúfrinu gera
þessa hæð svo áhrifarika að
orð fá naumast lýst. Laradslag-
ið fyrir neðan sýnist mér sem
úr flugvél séð. Otlit þessara
kletta er mjög sérstætt. Allar
einingar þeirra eru mjög stór-
ar, sjálfstæð ferlíki. Það er
eins og ótal turnar rísi upp í
loftið í alls kyns kynjamynd-
um. Þær eru meistaralega sortfn
ar af vindi og vatni. Gegnum
sumar strýturnar eru göt en
holur í aðrar lfkastar augna-
tóttum í trölli eða mammút.
Við ljósmynduðum i grið og
erg en komumst brátt að raun
urn, að myndirnar imyndu ekki
á neinn hátt sýna stærðina, þeg
ar enginn samanburður væri;
þarna eru engin hús né annað
sem miða má við. Þvtt báðum
við Kjartan að fara með hest
upp á klett, sem þar stóð all-
miklu hærra en við, til þess að
fá einhvern samanburð í mynd
imar. Kjartan sté þá á bak
Jósep og birtust þeir brátt á
kletabrúninni, þar sem Kjar-
an sté af baki og teymdi hest-
inn fram. Samanburðurinn
varð einstæður. Hestur og mað
ur sýndust eins og títuprjóns-
hausar. Okkur þótti Jósep vera
farinn að streitast á móti, þvtt
aS honum virtist greinilega
ekki litast á blikuna og seinna
sagði Kjartan okk-ur, að hest-
urinn hefði skolfið allur og
furðaði okkur ekki á því. Ekki
var laust við, að fiæri um okk-
ur sjálf og gættum við þess
vandlega að fara ekki of langt
fram á brúnina. Þegar við höfð
um skoðað Tröllakrókana all
lengi fórum við loks að líta
frekar í kringum okkur og
varð okkur þá fyrst litið upp
eftir ánni. Sáum við þá aftur
gamlan kunningja Snæfeliið,
sem samkvæmt tign sinni gnæf
ir yfir þessu landslagi eins
og mestöllu land'slagi á Aust-
fjörðum. I>ó var konungur fjall
anna ekki alveg eins drottn-
andi hér og víða annars stað-
ar, heldur frekar eins og ein-
hvers konar heiðursfélagi i
þessum risasal.
Hlíðarnar á móti eru austur-
mörk Vatnajökuls; fjöll, sem
standa hlið við hlið eins og
húsaferlíki i stórborgarstræti.
Iranst þverbeygir dalurinn til
vesturs í Vesturdal, þar sem
áin brýzt undan skriðjöklinum,
sem við höfðum séð daginn áð-
ur af brún Vesturhrauras.
Innst hinum megin, þar sem
áin beygir, stendur Suðurfjall
og sunnan þess Axarfell. Þá
taka við Norður- og Suður-
19. september 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13