Lesbók Morgunblaðsins - 12.03.1972, Page 8

Ekki er unnt að fjalla iengi
um líf og list Albrechts Dfir-
ers svo ekki skjóti sífellt upp
nafni Wiliibald Pirckheimers
hins mikla húmanista og heims
manns, eins hinna lýsandi anda
tímanna. Hann var áhrifavald-
ur til úrslita í iífi Dúrers, hafði
mikil og djúptæk áhrif á mót-
un heimsmyndar hans, áhrif
sem naumast er hægt að full-
meta. Það var hann sem fram-
ar öðrum opnaði honum sýn til
menntunarheima fornaldar-
innar og ítalskrar iistar.
Þegar á miðri fjórtándu öld
höfðu Pirckheimarnir hazlað
sér völl sem virðulegir káupa-
héðnar i Feneyjum. Thomas
Pirckheimer afafrændi Willi-
balds hafði numið við fræg-
ustu menntastofnanir Italiu og
var þegar árið 1443 rektor í
Perugia. Einnig var Hans, afi
Willibaids, í fremstu röð húm-
anista og var náinn vinur ým-
issa mestu andans manna
þeirra tíma, sem höfðu mikil
áhrif á þróunina i lok miðalda,
— svo sem heimspekingsins
Silvius Piccolomini og hins
mikla þýzka lærdómsmanns
kardínálans Nicolaus von

BU.ÍBA.U3I PIRKEVMHERI (rt>'Í01Esd
Ú'aJ&to®’111 i(» ' ■}:
AiynyauKOFvto-c.KrrERA'.vvORTJi.!
ERVKT fj.
•V U XX IV I
Pirckheimer. Teikning eftir
Diirer.
Kues. Hér kemur einnig fram
listfagurkerinn og arkitektinn
Leon Battista Aiberti, en frá
honum varð einnig Leonardo da
Vinci fyrir miklum beinum
áhrifum. Pirckheimer miðlaði
Dúrer örugglega þeim hug-
myndurn sem í gerjun voi'u, og
einmitt i sjáifsmynd hans í
Múnchen (i Kristlíki) virðist
hugmyndin um hinn mikla
hugsuð koma fram. Wiliibald
hafði þegar á tiunda aldursári
fylgt föður sínum í sendiherra-
för hans til Ítaiíu, og snemma
komst hann i snertingu við hirð
Sforza í Mílanó. Varla kominn
af barnsaldri lagði hann stund
ár hermennzku og var um tíma
að hugsa um að gera hana að
lífsstarfi sínu. Hann barð-
,ist við hlið keisarans í hinu
misheppnaða striði við Sviss og
var oft í forustu herdeilda
Núrnbergs. Seinna, sem með-
limur borgaraðalsins, var
hann yfirmaður alis sem að
hemaði laut. Átján ára var
Pirckheimer kominn tii Padúa,
þar sem hann nam við háskól-
ann. Vegna náinnar vináttu við
ungan fursta, Giovanni Pico
della Mirandola að nafni,
komst hann undlr áhrif plat-
ónískra andans manna á mið-
Italíu. Cosimo I af Medici
hafði 1459 ásamt heimspekingn-
um Marsilio Ficino stofn-
að platónísku Akademíuna
í Flórenz, sem við lok aldar-
innar hafði með mikilli lifandi
starfsemi náð heimsfrægð. Fað-
ir Willibalds fól syni sínum að
kaupa rit heimspekingsins
Ficino og senda til Núrnberg.
Að Dúrer hafi einnig komist í
kynni við rit þessi má ráða af
því að hann taldi sig vera í
snertingu við hinar dýpri hug-
myndir í skrifum Platons, og í
bók sinni „Speis der Maler-
kiiaben“ studdist hann náið við
kenningar Ficinos í ritverki
hans „Bók heilbrigðra lifnað-
arhátta".
Pirckheimer yfirgaf Padúa
eftir þriggja ára dvöi þar, til
að nema við háskólann í Pavia,
sem kenndur var við hertogana
í Mílanó. Þar vor.u kynni hans
við afburðamenn" á sviði lista
og tækni við hirð Lodovico
Sforza sennilegá öllu þyngri í
metum en sjálft háskólanámið.
Leonardo da Vinci, sem árin
1489- '99 dyaldi við hirð
Sforza, var þannig samtíma
Pirckheimer. Þarna eignað-
ist Pii’ckheimer mikilsvirta
vini, og það var einkum vegna
óvenjulegra tónlistarhæfileika
sinna sem hann hófst til vegs
í þessum félagshópi. Allt þetta
er mikilvægt að vita til að
skilja hinn menntunarlega bak
grunn persónunnar Albrecht
Dúrer. Og til að víkka sýn les-
andans yfir sögusviðið mætti
víkja að því að Dúrer var 19
árum yngri en Leonardo,
nokkrum árum eldri en Tizian,
4 árum eldri en Michaelangelo,
8 árum eldri en Rafael, 50 ár-
um eidri en Pieter Breughel og
heilum 135 árum eldri en Rem-
brandt.
Fáir og sennilega engir lista-
menn þeirra tíma hafa jafnoft
gert sjálfsmyndir af sér og
Dúrer, þótt margur málaði sig
iðulega inn í myndir sinar í
gerfi einhvers einstaklings, svo
sem múnks, riddara, alm. borg-
ara eða einhvers heilagleika á
altaristöflu, ekki ósvipað
og sumir kvikmyndaíeikstjórar
nútímans láta sér bregða fyrir
einhvers staðar i atburðarás
myndarinnar. Dúrer var svo
persónulegur í list sinni, að
naumast er hægt að tala um
þýzkan realisma og þá öllu
frekar list Dúrer-tímabilsins.
Það var svo margt sem hann
lagði út í að gera algjörlega,
sem menn höðfu rétt fiktað við
áður, en sjálfsagt var út-
færsla myndanna í anda og stíl
tæknibragöa þeirra tíma.
Likt og hjá Leonardo vakti
fyrii- Dúrer að hafa fullt vald
á hinu raunverulega. Það er
líkast þvi sem maður verði var
37ið anda Leonardos, þegar
Dúrer skrifar eitt sinn: „að
mæling jarðarinnar, hafs og
stjarna sé gerð skiljanleg í
verkum listamanna. — Hlut-
verk listarinnar sé að varð-
veita mynd mannsins frá hinni
endalausu nótt fáfræðinnar.
Dúrer var síteiknandi á
verkstæði föður síns í æsku og
var t.d. til í eigu kjörfusta
Bæjaralands sjálfsmynd, er
hann teiknaði 8 ára gamall, en
myndin varð eldi að bráð er
höll furstans brann. Ekki mun
ALBRECHT DURER
Einn af stórsnillingum myndlistarsögunnar
Eftir Braga Ásgeirsson — Síðari hluti

Dúrer var vanur að ganga út
á markaðstorgið í Núrnberg og
þar gerði hann SÍiiar atlmganir
á vegfarenduni. Á þessu torgi
falbauð kona Dúrers myndir
hans meðan hann lifði og eftir
að hann dó. Hér er sama torg-
ið, en nokkrar persónur Dúrers,
sem settar vorn inn í myndina,
sýna að fólkið hefur breytzt.
Húsið þar sem Dúrer bjó.
vera til nein sambærileg sjálfs-
mynd í allri Þýzkri list þessara
tima, við þá spegilmynd er
hinn 13 ára unglingur teiknaði.
Og þrátt fyrir að benda megi á
áhrif frá gotík í myndinni virð
i.st þessi unglingur standa á
þröskuldi nýrri tima. Háttur-
inn sem hann bendir með á
sjálfan sig í speglinum vísar
bæði á barnalegan einfaldleika
og sterka sjálfsvitund. Andlit-
ið virðist vera fullt undrunar
yfir hinum nýuppgötvaða
heimi, og um leið opinberar
hún eitthvað af hinum ótak-
markaða krafti, sem í þessari
persónu bjó. I hinum fagurlega
mótuðu lokkum kemur þegar
fram hin Dúrerska lína. Mynd
in er ákaflega lifandi og nálæg
8 fÆSBÓK MORGUNBLAÐSINS
12. marz 1972