Lesbók Morgunblaðsins - 05.11.1972, Qupperneq 13

iPil

iiil
: . -
SBSösSr'1-™
Á síðustu árum hefur stjórnmálaum-
rœða í landinu breytzt nokkuð frá því sem
áöur var; hún hefur óneitanlega fœrzt í
heldur viðkunnanlegra horf. Engu að síð-
ur eymir þó enn af gömlum vinnubrögð-
um og gagnkvœmri tortryggni. Eflaust
hafa hin sterku tengsl flestra dagblað-
anna við stjórnmálaflokka ráðið mestu
um, hvernig stjórnmálaumrœðan hefur
þróazt hér á landi, þó að margt annað hafi
þar vitaskuld komið til.
Stjórnmálamenn og stjórnmálaflokkar
hafa í raun réttri vantreyst blaðamönn-
um og fréttamönnum til þess að fjalla um
pólitísk málefni upp á eigin spýtur.
Stjórnmálamennimir virðast hafa gefið
sér þá staðreynd, að al.lir fréttamenn frá
öðrum blöðum en þeirra eigin málgagni
;litu á það sem heilaga slcyldu sína að
■rangtúlka ummœli og þyrla. upp meira og
minna tilbúnum sögum. — Máltœkið seg-
ir, að illur eigi sér ills von.
Þessi hugsunarháttur hefur leitt til
þess, að stjórnmálaflokkarnir hafa lagt
‘sig í framkróka við að halda allri innri
starfsemi sinni leyndri að miklu leyti. Þaf
hefur pukrið verið allsráðandi. Bœði
metkileg og ómerkileg málefni hafa
þannig verið hulin leyndardómsfullum
hjúpi. Þesai hugsunarháttur hefur á hinn
bóginn haft œsandi áhrif á blöðin. Þau
telja auðvitað hvert smámál vera hinn
mesta hvalreka, ef það hefur verið hulið
leyndardómsfullri blœju einhvers stjórn-
málaflokks.
Þannig komust t.a.m. tvö dagblöð yfir
plögg, sem nokkrir einstaklingar höfðu
lagt fram á þingi ungpólitískra samtaka.
Plöggin höfðu legið á glámbekk og senni-
lega lxefur engin talið þau svo mikilvœg,
að þau mœttu ekki komast í annarra hend-
ur. En blöðin litu vitaskuld á þetta sem
hin mestu leyndarskjöl, þar sem þau voru
komin úr herbúðum stjórnmálasamtaka.
Undir stríðsfyrirsögnum töldu þau svo
lesendum sínum trú um, að hin mikilvœgu
leyndarskjöl túlkuðu stefnu viðkomandi
stjórnmálasamtaka.
Endaleysur af þessu tagi má auðveld-
lega koma í veg fyrir með bœttum sam-
skiptum stjórnmálaflokkanna ■ og blað-
anna. Fyrir rúmu ári opnaði einn af stjórn-
málaflokkunum t.a.m. flokksþing sitt fyr-
ir fréttamönnum og öðrum forvitnum,
sem á vildu hlýða. Nii hafa allir stjórn-
málaflókkarnir, n ema sá stœrsti, leyft
fréttamönnum að fylgjast með störfum
flokksþinga sinna eða landsfunda. Þessi
nýjung er mjög til fyrirmyndar og á ef-
laust eftiir að liafa heppileg áhrif á stjórn-
málaumræður í landinu, þegar stundir
líða fram.
Ýmsir hafa þó bent á annmarka, sem
þetta fyrirkomulag getur haft í för með
sér. Þannig er ugglaust rétt, að mörg mál
eru raunverulega afgreidd utan hins raun-
verulega flokksþings, þegar fréttamenn
fylgjast með störfum þess. En þá er á það
að líta, að þess háttar atburðir gerast
einnig, þó að landsfundirnir eða flokks-
þingin séu lokuð.
Flokkarnir hafa verið tregir á að opna
fundi sína með þessum hœtti, þar eð þeir
hafa óttast að blöð andstœðra flokka
myndu þyrla wpp moldviðri og rógi, ef
ágreiningur kæmi upp milli fundarmanna.
En þá ber einnig að hafa í huga, að nœr-
vera fréttamanna hefur þau áhrif, að
menn vanda betur en áður rœður sínar og
umræður verða málefnalegri fxjrir bragð-
iö. Þannig getur þessi mji siður bœtt innri
starfsemi flokkanna, a.m.k. á yfirborðinu.
Þetta verður blöðunum einnig aðhald
um vandaðri frásagnir. Þegar fréttamönn-
um er gefinn kostur á að fylgjast með
umrœðum innan flokkanna, er ekki leng-
ur unnt að spinna upp sögur, sem ekki
eiga sér stoð í raunveruleikanum. Áður
gátu blöðin skotið sér d bak við vafasam-
ar heimildir í þessum efnum.
Þó að hér sé í sjálfu sér ekki um stór-
vœgilegt atriði að rœða, horfir það þó til
mikilla bóta. Það gefur blöðunum mögu-
ieika til þess að taka pólitískar hrœring-
ar nýjum tökum með því að skeggræða og
bera saman þœr staðreyndir, sem óhrekj-
anlega hafa komið fram.
Raunar er full nauðsyn á að stjórnmála-
flokkarnir opni starfsemi sína enn meir
og lyefi fólkinu í landinu að skyggnast
ivn i völundarhúsin, ef það kœrir sig um.
Þorsteinn Pálsson.

ímm0.
ir. Þessa erfiðu sonnettu hefur
Helgi Hálfdanarson þýtt á ís-
lenzku og nefnt hana Eining, sem
er nafnbreyting, því Correspon-
dances getur aldrei 'þýtt eining.
Það getur stundum verið óhjá-
kvæmiiegt fyrir .þýðendur að
breyta Ijóðaheitum, en í
þessu tilviki virðist það ekki hafa
verið nauðsynlegt, og er einkum
bagalegt fyrir það, að um bók-
menntasögulegt fyrirbæri er að
ræða. Um þetta væri þó ekki að
sakast, ef þýðingin gæfi rétta
hugmynd um inntak sonnettunn-
ar á frummálinu, en svo er ekki.
Það er því vonlaust að tilfæra
hana í því skyni að gera lesend-
um úrlausn um bókmenntasögu-
legt gildi hennar. Með þessum orð-
um er ég hins vegar ekki að
leggja neinn dóm á skáldskapar-
gildi íslenzka Ijóðsins.
Þessi sonnetta hefur verið skil-
in þannig að Baudelaire hafi gert
ráð fyrir tengslum á milli ólíkra
fyrirbæra eins og ilms, litar og
hljóðs.. Menn skrifuðu raun-
ar mikið um þessa hiuti á tíma-
bili, þóttust til dæmis hafa upp-
götvað að ákveðnir tónar í tón-
stiganum samsvöruðu ákveðnum
litum, og minnir mig að einhver
hafi sagt frá því hér í íslenzka
ríkisötvarpinu (kannski Jón Þór-
arinsson?) en ekki veit ég hversu
vísindalegar þær hugmyndir
voru. Seinna var farið að tengja
saman óskyld fyrirbæri í skáld-
skapnum sjálfum, hvað sem leið
tengslum þeirra í náttúrunni.
Þetta má glöggt finna hjá skáldi
eins og Arthur Rimbaud, sem var
fæddur 1854, og síðan í nútíma
Ijóðagerð. En með þessum breyt-
ingum urðu jafnframt þær breyt-
ingar í Ijóðforminu að tekið var í
ríkara mæli að yrkja Ijóð
í óbundnu máli (Rimbaud,
Lautréamont og síðan fjölmargir
aðrir). Ef til vili má kalla þetta
byltingu í Ijóðlist, og er þá skylt
að hafa í huga, að Baudelaire var
einn helzti upphafsmaðurinn með
prósaljóðum sínum, Petits poems
en prose. Sú bylting í Ijóðagerð-
inni verður hins vegar miklu víð-
tækari með Arthur Rimbaud og
prósaljóðum hans. Þar kemur til
sögunnar# nýtt skáldskaparmál,
hlaðið er saman óskyldum hug-
myndum eða fyrirbærum líkt og
tíðkað var meðal súrrealista, þeg-
ar að þeim kom.
Baudelaire var, eins og áður
segir, fallinn frá þegar symból-
isminn varð stefna I bókmenntum.
Helzti fulltrúi symbólismans var
Ijóðskáldið Stephane Mallarmé.
Hann er sagður hafa verið hæg-
látur og Ijúfur maður. Hann bjó
fyrst eftir að hann lauk háskóla-
prófi úti á landsbyggðinni, síðan
í Parísarborg, þar sem hann tók
viKulega á móti ungum skáldum á
heimili sínu, og varð meist-
ari þeirra. Hann hafði ekki hvað
sízt áhrif á Raul Valery sem
varð svo mikill aðdáandi hans að
honum þótti Mallarmé hafa fund
ið þá einu réttu aðferð til aö
yrkja, og væri ekki til neins að
reyna að herma hana eftir hon-
um. Orti hann þess vegna ekki
sjálfur í mörg ár.
Mallarmé fæddist árið 1842 og
lézt árið 1898. Með sjónarmiðum
hans og symbólistanna er allri til-
finningasemi (eins og hjá skáld-
um rómantísku stefnunnar) vísað
á bug. Skáld eins og Mallarmé og
Valery verða snillingar í að fela
hugsanir sínar bak við óljósar
orðræður, fagurlega samtengdar
með rími. Þetta getur orðið eins
og tónlist, þótt það sé óskiljan-
legt hverjum lesanda við fyrstu
kynni. Ljóðið hefur með þessum
hætti verið slitið úr tengslum við
almenning, en miðar hins vegar
að þroskaðri listnautn. Ekki þarf
lengur að beita frumstæðustu og
ofsalegustu tilfinningum i Ijóða-
gerðinni. Upphrópánir, hlátur og
grátur koma ekki listinni við.
Sagt er, að frú ein hafi spurt
Stephane Mallarmé hvort hann
gréti aldrei í Ijóðum sínum. ,,Ég
snýti mér ekki einu sinni,“ svar-
aði hann.
Um symbólistana og áhrif
þeirra kom út merkileg bók í
Englandi árið 1931 eftir Edmund
Wilson. Þessi bók, sem hann
nefndi Axel’s Castle, var seinna
gefin út í vasaútgáfu, og mun
hafa verið endurútgefin með þeim
hætti fyrir nokkrum árum. Ég
rakst á eintak í íslenzkri bóka-
búð i fyrra, en gáði ekki að ár-
tali. I bók sinni spáir Wilson
fram í tímann með samanburði á
Mallarmé, Valery, Rimbaud, T.S.
Eliot, Proust og fleiri skáldum.
Og nú geta menn aftur borið hug-
myndir Wilsons saman við þróun
ina eins og hún hefur orðið. Lík-
lega eru Mallarmé og Valery mik-
ilvægustu fulltrúar symbólismans
í þeim skilningi að þeir reyna
kenningar sínar á skáldskapnum
til hins ítrasta. Þeir eru mjög erf-
iðir viðfangs fyrir þýðendur, þar
sem margt í Ijóðum þeirra hefur
verið talið óskiljanlegt, og er mér
ekki kunnugt um að neinn hafi
reynt að kljást við þá hérlendis.
Raunar ihefur symbólismanum ver
ið ótrúlega lítill gaumur gefinn
meðal islenzkra bókmenntamanna
fram ti'l þessa dags, allt frá því
Einar Benediktsson minntist á
hann í Dagskrá fyrir aldamót, en
hann vildi sjálfur tileinka sér
stefnuna, og hún hefur þrátt
fyrir allt haft meiri áhrif á ís-
lenzka Ijóðagerð en menn grun-
ar.
Paradísar
missir
Framh. af bls. 10
stærsta germanska bróður-
þjóð, 82 milljónir manna, há-
ir sína þungu örlagabaráttu.
Sigur er vís, og við þörfn-
umst eikki siðferðisiegs
stuðnings annarra landa. En
einhvern veginn er því þó
svo farið, að þessi framkoma
er hryggileg — ekki okkar
vegna — heldur þeirra
sjálfra vegna.31)
Samúð og sigurvissa ríkisleið
togans hafa vafalaust verið
Gerlach andleg endurnæring í
þrengingum hans. 1 skammdeg-
israununum glittir á staðfasta
trú á nýja og betri tíð. Þá tíð,
þegar sigur er unninn og leið-
togi hans skipar fyrir verkuim
í Evrópu. Þegar hann á alls-
kostar við þessa menningar-
snauðu, úrkynjuðu þjóð, sem
olli honum svo ósegjanlegu hug
arangri. Hann stytti sér stund-
ir i Túngötunni við að leggja
á ráðin um, hvaða tökum bæri
að taka Islendinga í framtið-
inni. En þangað til varð hann
að finna bræði sinni útrás með
13