Lesbók Morgunblaðsins - 11.02.1973, Page 5

Miðengi í Garðahverfi,
toakka Tjarnarmnar ag gerir
iþað raunar enn.
Jónína 'giftist Flosa Silg'urðis-
syni, sem einnig var Itrésmíða-
imeistari. ‘Þessi hjón unnu mik-
ið að félagsmálum, hann þó að
allega í Goodtemplarareglunni,
en ihiún toæði þar og þó sér-
stakfega í sitjórnanóHum. Hún
var um eitt skeið bæjarfull-
trúi fyrir Alþýðufflókikinn í
Reyikjaiviíik.
Jónina óg ‘Flosi ibjug,gu við
Lsökjargötu í norðurenda í
myndarleg.u ihúsi, en sr. Bjarni
Jónsson, tojó i suðurendanum.
Húsið torann fyrir fáum árum.
Jónína sagði mér eftir að ég
var orðinn fulltíða maður, að
samtoúðin í Miðengi hefði ver-
ið einstök og hún sjálf hefði
tæpliega gert sér grein tfyrir
hvorri IfjöiLskyiIdunni hún til-
heyrði, eða ödlu heldur þetta
var eins og ein fjöilskyida.
Alidrei man ég eftir að mat
kkorti ‘á þessum heimilum, þó
kom það ifyrir seinni part vetr
ar, að isvOkailaður toúðarvam
ingur (Ikorn, 'kaiflfi, sylkur o.s.
tfrv.) varð uppiskroppa, sagði
Jönína.
Jón Hielgason vitnar rtil h'eim
i'ldarrita, t.d. prestsþjónustu
bóka (húsvitjunarbóka) Garða
'kirkju. Það er merkiiegt að
Jón skyldi ekki átta sig é, að
það væri eitithvað bogið við
hin eymdarlegu húsakynni,
sem Pálil lýisir, þar sem svo
•margt er saman komið af upp-
rennandi fóliki.
Um efnahag Þorgilsar og Re
béklku é 'fiyrstu búskaparárum
þeirra get ég ekkert IfuMlyrt, eh
eitt er vist að það er gjörsam-
lega óhugsanlegt, að foléisnauð
hjón gætu iráðizt í að kauipa
há'lf og siðar öll bæjarhúsin í
Miðengi.
Um sviksemi Þorgiisar í við-
skiptum get ég heldur ekkert
fullyrt, sbr. laun Póllls. Þó lfékk
hann ekki orð fyrir það alf né
grönnum sínum. En að jatfn
stórbrotinn persónuléiki sem
sr. Þórarinn Böðvarsson í Görð
um ‘hafi lagzt á sveitf með þekn,
sem vildu hlunntfara umikomu-
iausan ungiling, er alilt að því
óhugsanleg.t.
AJl't er þetta tortryiggilegt
og eins það, hver árslaunin
•voru, að sögni Pálls Vz vertfiðar-
hlutur. Venjan var að vinniu-
menn höfðu fast kaup. Etf þeir
voru sendár til sjóróðra hötfðu
þeir hlut eins og aðrir Iháset-
ar, en hlutur þeirra gekk
óskiptur til húsbænda þeirra.
Þó kas'tar tóltfunuin, þegar
Pálll geflur í iskyn að hann hatfi
fenigið „geitur" á heimili iþeirra
vegna vaníhirðu og sóðaskap
ar. Bkki það, að hann hafi ekki
getað smitazit af þessari veiki,
sem að visu er seinsmitandi, en
smitandi þó. Það er sveppagróð
ur í hársverði og getur vel
vaidið varanltegum hórmissi ef
látið er afskiptailaust og ekki
þrifið með natni. En auk þess
voru til meðul. íEn að 20—22
ára maður sem verður fyrir
slíkum veikindum igeri ekkert
sj'áltfur, en kenni, htústoændium
sínum um, sýnir toezt, að toiann
aumingi sá sem um rœðir, hef-
ur verið meir en lítið veill og
ekki fær .um að vera sjáltfs sín
herra. Var hann ekki i öll
þessi 5 ár hjá Miðengishjón-
unum sem gustukamaður, sem
flull ástæða var til að .gefið
væri með? Urn dugnað þessa
vesæla manns fara engar sög-
ur frá þessum tima, nema af
frásögn hans sjállfis eða öllú
lteldur tfrá rithötfundarins
hendi, sem eðlilega vil gera
'hlut Páls sem beztan, þó að
hann ilýsi honum í aðra rönd-
ina, sem vannærðri písl, sem
ekki mátti ætlast ti'l stórræða
atf i Wikamlegri vinnu.
Um and'liega örbirgð þeirra
hjóna Þorgiisar og Rebekku
get ég ekkert fullyrt; hún
kemndi mér þó að statfa og lesa
á sinni tið og sjálfsaigt hefur
hún eittihvað leiðbeint HaUdóri
Hansen, en þó mun það hafa
frekar orðið dóttir ihennar 'Ha'll1
dóra, sem leiðbeindi Halldóri.
Að miinnsta kosti íullyrðir
Hatldór sj'áltfur, að hún hafi
'kennt sér að draga tii s'tatfs, og
hún 'Skrifaði handa honum tfor-
sikrifta’rbók, sem emn er tii, ef
vel væri leitað.
Þegar Halldöra er á sjöunda
aldursári (1878) getfur prófast-
urinn í Görðum henni áritaða
Passíuis'áilma Hallgríimis Pétiurs-
sonar fyrir góða frammiistöðu
í lestri. Bók þessi er enn til i
eigu nöfnu hennar, (Halildóru
Þorgilsdöttur, sem er gitft
Guðna Jónssyni stórkaup-
manni.
Og svo kemur þessi frásögn
Páls um taflið eins og smá'týra
í hinu andlega myrkri.
Nei, rithöfundur góður, ég
held að hjónin -hafi verið and-
lega hress, rétt eins iög ger-
ist og igtengur, sjóflifsagt ekki
mikið menntuð eða viíðlesin, en
höfðu fullan hug ó að menmta
sín ibörn foetur.
Niú e.r máfl', að Páfll Jónsson
hverfi úr þessari tfrásögn.
Næstu 20 árin seigiiást álfram
í Miðengi, og verður tekki bet-
ur séð en þar hatfi ritot eining
og ánægja að mestu ieyti, þó
urðu þau hjónin fyrir þvi
.mi'tola toöli, að eldri drengurinn
þeiana, Jón ÍBergsveinn, fékk á
öðru ári hina svonefndu
„ensku sýtoi“ (lömunarveitoi),
og varð hann upp tfrá þvi gjör
samlega lamaður og gat afldrei
stfigið í tfæturna, hatfði aðeins
lítils háttar mátt i handleggj-
um, isvo að hann gat aðeins
haidið á brauðsneið, iþó ektoi
miW fingranna, heldur 1 igreip-
inni. Þrátt fyrir lömunina
hatfði hann eðlfilegan vöxt og
varð hann meðalmaður á stærð
en mjög grannvaxinn. Efltir
því sem hann stækkaði varð
hann að eðlisfari gflaðsinna, og
stoein út úr andliti hans vænt-
umþykja og blíða, þegar hann
var að reyna að kflappa
mömmu sinni á toinnina.
Þetta var þyngri kross en
flestum mœðrum er la'gðuir á
herðar, og hann varð Rebeíklka
að bera i 27 ár. Jón' dó alda-
mótaárið. SjálfSagt Ihefur mað-
•urinn hennar hjáflipað henni
meðan hans naut við og svo
ibörnin heinnar tvö eftir að þau
kOmiust á legg, en eins og nærri
má geta hefur þetta hvtilt
þymgst á móðurinni. Að ala
upp 5 heilbrigð börn, (Hall-
dóru, Guðmund, Mariíu, Hafli-
dór og Þorgils) held ég að Re-
foetoku hatfi flflitið ffundið tfyrir,
en er þó talið ærið lífsstarf
einnar konu.
Um veturiinn 1892—3 deyr
lærgils maður Rebektou úr
lungnabólgu. Um vorið 1893
er heimiiisfólk hennar: Re-
bekka Tómasdóttfir ekkja 53ja
ára, Haflfldóra Þorgilsd. d.h.
22ja ára, Jón Bergsveinn s.h.
20 ára, (aumingi), Guðmundur
s.h. 17 ára, María Njáfedóttir
tökubarn 9 ára, Haflldór 'Han-
sen tökubam 4 ára, Guðrún
Jónsdóttir, tengdam. Rebtektou
71 árs, Siigríður Jónsdóttár, hús
toona 54 ára.
Enn eru 8 manns í heimiflii
Rebtektou, og enn er Guðrún,
tengdamóðir hennar, þar til
iheimiiis, þó að börn hennar öll,
sem litfandi voru, hefðu stdfn-
að heiimili. Silgrún, döttir henn-
ar dó um vorið eða sumarið
1889, noktorum mánuðum eftir
að hún eignaðist Halldór. En
skömmu eftir þetta tfer Guðrún
til dóttur sinnar Ingi'bjargar
Ilalldórsdóttur, húsfreyju að
Þormóðsstöðum við Skerja-
fjörð i Seltjarniairneshreppi.
Hún var gift Þórarni Arnórs-
syni, útvegsbónda og athaflna-
manni. Þessi merkishjón eru
efni í rnikla sögu, þó að ekki
væri nema vegna þess, að þau
ólu upp 8 börn að mestu óvið-
komandi og komu öllum til
manns. Suim þeirra voru van-
gerð, t.d. heyrnariaus og mál-
laus. Þekktast af þessum börn
um er Sigurður Sigurðsson,
skipstjóri, kenndur við toigar-
ann „Geir“. Hann var síðustu
árin toæjarfulltrúi Reytojavik-
>ur. Sonur hans er Þórarinn
Ingi (heitir efltir tfósturforeldr-
um Sigurðar), nú skiipsitjóri
hjá Eimskip.
Tökubarnið María NjáSlsdótt-
ir var gjörsamlega muinaðar-
laus og ráðstatfaði hreppsnefnd
in henni, sem kornabarni til
Rebekku. Þar ólst hún uipp til
fu'llorðinsára eða þar ti'l’ er
bún giftist Helga nok'torum
prentara i Reykjavfito. Þau
fluttust til Kaupmannahatfnar,
og þar 'gerðist Helgi flögreglu-
þjónn. Þau áttu tvær dætur,
en skildu eftir flárra ára sam-
foúð, lenti eldri dóttirin, María
hjá móður sinni, en sú yngri
var með tföður sinum.
María Njádsdóttir gifltist atft-
ur Bjarna Jósefssyni frá Mel-
um í Hrútafirði, sem þá var á
háskólanum í Kaupmannahötfn
og lærði etfnatfnæði. Hún var
fyrri toona hans, en dó eftir
tfárra ára samibúð. Þá var
dóttir hennar Maria 10—12 ára
og Hal'lidór Hansen og kona
hans tóku telpuna til tfósturs,
og var hún þar, þar Itil hún
giftist Bjarna Jóhannessyni,
rakarameistara.
Sumurin 1893 og 94 var Ha'll
dóra í kaupavinnu norður í
Vatnsdal. Þar á heimilfinu var
ung stúfltoa, sem var sí'liasin og
eftir fá ár dó hún, að sagt var
úr berklum. Á þessu heimili
mun Halldóra hafa smitazt af
berklum ag var hún vanheil af
þeim æ siðan. Árið 1895 gilft-
ist hún unnu’sta sínum Ingvari
Guðmundssyni frá Hflíð í
Garðahverfi og voru þau 4
fyrstu búskaparárin í Miðengi
hjá Rebekku. I júflli 1896 (jarð
skjálftasumarið) tfæddist þeim
drengur, sem látinn var heita
Þorgils Jónatan, eftir afa sin-
urn og Jónatan, manni Margrét
ar sambýliskonu Rebekiku, þó
liðin vœru 24 ár frá dauða
hans. Sá sem þessar fllinur rit-
ar er frumburður þeirra Hafll-
dóru og Ingvars, en þau eign-
ustu 2 börn til viðbótar, Guð-
mund og Rebekku, og eru oll 4
lifi, þegar þetta er ritað. Árið
1899 flytjast þau hjón, Hali-
dóra og In'gvar, til Hatfnar-
fjarðar, þar stumdaði Ingvar
sjó á þi'tekipum Einars ÞorgiIS-
sonar. Senniflega vegna þess,
hvað móðir mfin, Halldóra var
lasburða varð ég eftir í ÍMið-
engi hjá ömmu minni, Rebekku.
Þá voru eftir í heimili hennar:
Jón (auminiginn), Guðmundur
sonur hennar, María ;Njáltedóitt
ir, fósturdótitir, Halfldör ÍHan-
sen, þá 10 éra og Þongiflis Jón-
atan á 3ja ári.
Þegar Rebekka verður
ekkja lét hreppsnefndin at-
huga efnahag hennar og fól
Magnúsi Brynjólfssyni hrepp-
stjóra og dannebr.m á Dysjum
að framikvæma matið. Þetta
mat er hvergi að finna í hrepps
nefndarbökum. En svo vildi til
að sumarið 1913 var ég við
kirkju í Görðum. Brynjólfur
Magnússon, bóndi á Dyisjum
©