Lesbók Morgunblaðsins - 15.04.1973, Síða 15

Kornið og
sigðin
Framíiald af bls. 11.
inn að glata samhenginu við
fornar menningarerfðir, þó að
þau að meira eða minna leyti
yrki órímað eða finni sig knú-
in til að túlka viðhorf sín við
torræðum viðfangsefnum á
nokkuð torræðan táknræn-
an hátt, enda 'hefur það itíðkazt
í íslenzkum skáldskap svo
langt aftur í aldir sem við til
hans þekkjum."
Matthías þagnaði, svo sem
hikaði andartak og hóf um leið
höfuðið eins og hann vildi
horfa gegnum loft stofunnar.
Leit síðan á mig kipruðum, en
hvössum augum undan þungum
brúnum og hélt áfram fljót-
mæltari og háværari en áður,
en stundum þó eins og hann
leitaði eftir orði og orði:
„En það er hárrétt, að ís-
lenzk skáld þurfa að finna
sig hafa að gegna skyldum við
þjóð sína, ef islenzk menning
og íslenzkt þjóðerni á að geta
lifað og gegnt sínu hlutverki.
Og til þess að svo geti orðið,
verða skáldin yfirleitt að leita
jákvæðra sjónarmiða, hvað sem
líður eriendum straumum og
stefnum, sem soramarka nú
meir og meir menningu jafnt
vestrænna velferðarrikja, þar
sem allt líðst og er tekið gott
og gilt, og ríkjanna austan
járntjaldsins, þar sem réttur-
inn til að hafa í sig og á kost-
ar sviptingu þess frelsis, sem
hverjum manni er nauðsyn-
legt til sjálfstæðs menningar-
lifs. En i eðli sinu jákvæð geta
viðhorf skáldanna aðeins orðið
með einu móti. Ég veit, að þú
hefur flestum öðrum frem-
ur gefið þvi gaum, að í íslenzk-
um skáldskap hefur ávallt gætt
sem líftaugar trúarlegra og sið
rænna áhrifa, allt frá þvi
fyrsta, sem við höfum af sann-
ar sagnir eða óræk persónu-
leg kynni, fyrst sæmdar- og
manndómshugsjónar heiðn-
innar og síðan í vaxandi mæli
tengsla þessa hvors tveggja
við trúna á forsjá þess skap-
andi máttar, sem visindin eiga
ekki til, en blæs lifsanda í fræ-
ið jafnt á láði sem legi. Forn-
bókmenntirnar fengu komið i
veg fyrir, að Islendingar væru
gerðir að biblíulegum bókstafs
þrælum, og upplýsingarstefn-
unni tókst ekki að svipta Egg-
ert Ólafsson guðstrú sinni,
heldur varð hún og trúin á
landið og þjóðina í krafti
manndóms hennar og menning-
ar, kjarninn í skáldskap hans
og menningarlegum boðskap,
og þannig var þetta allt fram
á þessa öld hjá meginþorra ís-
lenzkra skálda. Jafnvel efnis-
hyggjuáhrif Brandesar á ís-
ienzk skáld urðu, með tveimur
eða þremur undantekningum,
síður en svo varanleg, og þó
að Stephan G. fagni því, að
hann trúi ekki á neinn allsráð-
andi guð, sem hafi lostið son
hans eldingu, þá hefur hann
ort þessar ljóðlínur, sem hafa
reynzt mörgum lífgrös á hörðu
voru efnishyggjunnar: „Sæla
reynast sönn á storð, sú mun
ein að gróa.“ Og Einar Bene-
diktsson, sem hefur flogið allra
íslenzkra skálda hæst. og víð-
ast, segir þessi ævarandi sann-
indi: „Hver þjóð, sem í gæfu og
gengi vill búa, á guð sinn og
land sitt skal trúa.“ ls-
lenzk nútiðarskáld verða að
koma auga á það, að til er sú
óyggjandi sönnun fyrir tilveru
guðdómlegra máttarvaida, að
þrátt fyrir alla sína þekkingu
og snilli, eru visindin ekki
gædd hinum skapandi mætti
föður gróandans og geta þess
vegna ekki orðið til sannrar
blessunar, heldur verða til
menningarlegs -niðurdreps,
nema þau lúti og þjóni hon-
um.“
Ég gerði mig líklegan til að
grípa fram i, en Matthias band
aði við mér hendi og sagði:
„Nei, láttu mig halda áfram,
ég er að verða búinn . . . Og
skyldi það ekki vera skáldun-
um nú sem fyrr veglegt hlut-
verk, að halda tryggð við bók-
menntir okkar frá liðnum öld-
um í máli og að verulegu leyti
í rímhefð — og jafnframt við
hinn frá upphafi trúarlega og
siðgæðislega kjarna þeirra?"
Hann þagnaði, og ég sagði:
„Það er nú einmitt þetta, sem
hefur verið minn óskadraum-
ur.“
Matthías reis á fætur, laut
næstum þvi ofan að mér og
sagði í lágum og heitum rómi:
„En Guðmundur Hagalín,
það er erfitt fyrir ungt nútið-
arskáld að ganga á fund Guðs,
eins og það er hóptamið af er-
lendri og innlendri tizku, sem
erlent mótaðir menntamenn
snobba fyrir og styðja. Skáld
in verða að afklæðast flestu
því, sem þau telja sig skarta,
eftirhermuhneigðinni, skoðana-
tízkunni, fordildinni, sýndar-
mennskunni — og íklæðast
hinu meðfædda tigna, mér ligg-
ur við að segja .heilaga trúnað-
artrausti barns við föður kné
. . . Nema þér séuð sem börn,
sagði Hann, sem útskúfaður er
hjá þeim, sem þykjast vera að
skipuleggja þjóðfélög, þar sem
ríki jafnrétti og bræðralag, en
við á Vesturlöndum eigum að
þakka þá mannhelgi, sem við
njótum, og er skilyrðið fyrir
frelsi okkar til að leitast við,
þrátt fyrir öll okkar víxlspor,
að gera að raunsönnum veru-
leika þessi orð Hans: Sannleik-
urinn niun gera yður frjálsa."
Svo rétti Matthías úr sér,
gekk til Unnar og kvaddi hana
með handabandi, og síðan
fylgdi ég honum til dyra. Og
við kvöddumst eins og hann
hefði litið allra snöggvast inn
á leið sinni fram hjá, sagt
nokkur orð um blessað vor-
veðrið og síðan rokið af stað.
En það voru falleg blóm með
fram gangstéttinni, og hann
stanzaði andartak, leit til mín,
sem stóð i dyrunum og kall-
aði:
„Ég er viss um, að þið Unn-
ur slitið ekki upp svona blóm.“
Og svo var hann þotinn.
Lakkrís og
lausnarg j ald
Framh. af bls. 7
að vera ekki vakinn fyirr. Og
eftir tvo bolla af svörtu kaffi
skellti hann útidyrahurðinni og
var horfinn.
— Hann hefur ekkert mætt í
skúrnum í morgun —, sögðu
hinir alvisu Bakkastigsbræður,
og sá eldiri var foúinn að stinga
heilli lakkrísrúllu upp í
sig. Sá yngri maulaði enn sitt
súkkulaðikex. — Pafobi ætílar
lika að reka hann af bátnum
—, áréttaði hann orð eldri
bróðurins. — Það.er ekki hægt
að stóla á svona aumingja —.
— Þið eruð að ljúga , sagði
drengurinn. Hann pafobi fór
að foeita í morgun, ég sá þeg-
ar hann fór út —.
— Og æti’ann hafi ekki ver-
ið að beita áðan niður við apó-
tek —, hvein í þeim
eldri. Áherzlan var svo mikil
á setningunni, að svört lakkris
slefan lak ofím á peysuna. Svo
heyrðist söturhljóð um leið og
hann saug slefuna aftur upp
um munnvikin.
— Ætl’ann sé ekki að beita
sprittinu, sem við keyptum fyr
ir hann —, bætti sá yngri við
og svo hlógu þeir báðir bræð-
urnir á Bakkastignum.
— Voruð þið að kaupa fyr-
ir hann? — spurði drengurinn
og var nú lágraddaðri en áð-
ur. — Ég trúi ekki á ykkur,
að þið hafið verið að kaupa
fyrir hann —.
— Hah, hann gaf okkur líka
fimmtíukall fyrir, öskraði sá
eldri og veifaði lakkrisrúllu
yfir höfði sér. — Viltu lakkrís?
Viltu lakkris frá honum pabba
þínum? Viltu lakkrís frá aum-
ingja? — Lakkrísrúllan slitn-
aði I miðjum sveig og sá hlut-
inn, sem laus var frá miðflótta
aflinu, sveif til jarðar innan
við bárujárnið.
Það er erfitt að vera stór
kall á svona stundum; stund-
um þegar annað eins góðmeti
og kolsvartur og mjúkur ilm-
andi lakkrís glottiir framan í
menn og það eina sem þarf til
að vinna fyrir honum, er að
viðurkenna að einn úr fjöl-
skyldunni sé aumingi og ræf-
ill. Eitt smjatt og svo er öliu
lokið.
Bræðumir glottu. Þeir gátu
það svo sem með góðri sam-
vizku, engum myndi detta
í hug að kalla pabba þeirra
aumingja, hann sem átti stál-
skip og bil, sem kostaði hálfa
milljón, hann sem fór til út-
landa í sumarfrí. Aldrei
myndi honum detta í hug að
senda litla drengi í apótekiö
til að kaupa spritt, öðru nær.
— Komdu —, skipaði sá
eldri, og drengurinn tók við-
bragð.
— Kvurt? — anzaði hann.
Oní klappir svanaði sá,
sem réð og þar með var þeim
málum ráðið. Þegar þeir sem
valdið hafa, segja litlum köll-
um að 'koma oní kiappir, jafn-
gildir það skipunum himnaföð-
urins.
Það væri reyndar réttast
að lemja þi'g svolítið fyrst, en
þú sleppur út af fimmtíukall-
inum —, og svo glottu bræð-
urnir og átu lakkrís.
Og drengurinn hoppaði yfir
bárujárnið, sem einu sinni
hafði verið girðing ag hélt I
humátt á eftir tveimur foræðr-
um, sem áttu heima á Bakka-
stignum og átu lakkrís. Hann
saug upp í nefið, kyngdi og
fann eitthvað mjúkt renna nið
ur í hálsinn með svolitlu lakk-
risíbragði, sem yfir.gnæfði soðn
mgarbragðið. Svo þurrkaði
hann sér um nefið með peysu-
erminni. Mikið gat farsjónin
verið þokkaieg að útvega
manni föður, sem borgaði lausn
argjald fyrir lítinn kall, svo að
hann yrði ekki laminn.
Og svo var farið oní klapp-
ir.
Auðkúlukirkj ai
Framh. af bls. 6
upp af þeim einslagaðar burst-
ir með listum á vindskeiðum,
en upp af hverri burst er hvít-
máluð stöng 1/2 alin á lengd
með renndri kúlu á, gul að lit.
Fyrir ofan hvert sperrumynd-
að op, en neðan burstirnar,
koma út 8 fletir og á hverjum
þeirra er útskorin 3 blöðuð
rós, krómgul á hvitum grunni.
Efri hluti turnsins er 8 könt-
uð húfa með bröttum hliðum
zinklögðum og dregst upp i
topp og stendur á honum stöng
með stórri kúlu á, gulllitaðri
og hvítum krossi efst. Undir
húfunni að innan er þak hvít-
málað. Öll kirkjan tvímáluð ut-
an, hvit að lit, en listar grá-
málaðir.
Húsið er úr sterku bindings-
verki og allt um kring fyllt
upp með grjóti á móts við miðja
glugga er því þiljað með göml-
um fjölum innan á allan bind-
inginn. Húsið er 4 álnir 15 þl.
undir bita. Frá álnar breiðum
flötum loftbekk frá lausholts-
röðum gengur 8 myndaður og
toppmyndaður hvelfingarstrók
ur. Efst í toppi hans er brons-
eruð kúla og hangir þar niður
úr ljósahjálmur af krist
alli. Undir hvelfingaropinu eru
kýldir, strikaðir listar. Kring-
um hvern glugga er að ir.nan
sem utan tilheyrandi gerekti.
Hvelfingin, sem er hvítmáluð
og þiljurnar, sem eru einmál-
aðar, eru úr strikuðum borð-
um.
Setubekkirnir eru 12 í kirkj
unni, 6 hvoru megin gangs, 4%
alin á lengd með brikum og
fæti undir miðju, bakslám og
strikuðum listum og stefna eft-
ir hornköntum hússins og auk
þess er stuttur bekkur að sunn
anverðu við altarið undir syðri
hornglugganum. Á gangin-
um milli stóianna (1% al.
á breidd) eru 2 lausir bekkir
4 álna langir.
Altari kirkjunnar er 8 kant-
aður skápur með bogamynduð-
um fyllingum á hverjum kanti,
með skálæstri hurð fyrir og
einni hillu í, málað með rauð-
um maghonilit. Það stendur á
háum palli i vesturenda húss-
ins og altaristafla yfir. Gráðu-
grindur standa á brúnum þessa
palls; eru með sama lagi og alt-
arið og opnar til beggja enda
og pílárar, renndir, ganga i
kýldan gráðuhring ofan og neð
an. Kropin eru föst og klædd
rauðum dúk, lögðum brúnum
snúrum. Stólar og gráður ómál
að enn. 1 kirkjunni er enginn
predikunarstóll samkvæmt
leyfi biskups og með samþykki
prófasts og safnaðarins.
Klukkur kirkjunnar hanga í
ramböldum í turnstöplinum yf-
ir hvelfingartoppinum liggja
frá þeim strengir yfir hvelfing
una, er leika á trésívalningum
og ganga ofan um 2 göt á aust-
asta loptpallinum. Upp um
hlera á turnpallinum má fara
til að aðgæta efri byggingu
hússins, og liggja þaðan rið
upp i turninn."
Eins og framangreind lýsing
ber með sér er hér um marg
breytna og vandasama smiði að
ræða, sem gerð var áður en há
skólagengnir húsasmíðameistar
ar komu til sögunnar hérlend-
is.
Lárus Stefánsson, sonur séra
Stefáns M Jónssonar á Auð-
kúlu er enn á lífi (f. 6.3. 1887).
Hann telur sig muna það rétt
að faðir sinn hafi teiknað kirkj
una eftir mynd og sennilega
lýsingu í dönsku blaði. Kemur
það heim við það, sem ég hef
áður heyrt og verð að taka gilt
unz annað reynist sannara.
En tilefni þessarar greinar
er að mér barst fyrir nokkru
myndabók af rússnesku
klaustraþorpi skammt fyrir ut-
an Moskvu. Eru þar margar
smákirkjur í kös og minna
undramikið á Auðkúlukirkju,
svo sem meðfylgjandi myndir
sýna. Ekki ætla ég að sjálf-
sögðu að hér sé um bein tengsl
að ræða, heldur hitt, að rætur
Auðkúlukirkju liggi til ein-
hverrar myndar af grísk-róm-
verskri smákirkju.
Eins og alkunnugt er voru
íslendingar rómversk-kaþólskir
fram að siðbót um 1550. Finn-
ast þess enn margar menjar —
einkum á Þjóðminjasafninu. Á
síðari öldum hefur hér nokkuð
gætt áhrifa ensku kirkjunnar,
einkum á sviði guðfræðinnar.
Fleiri lindir mætti nefna, sem
hafa frjóvgað okkar kirkjuak-
ur. En næsta lítið hafa áhrif
grisk-kaþólsku kirkjunnar bor
izt hingað út. Þess vegna finnst
mér eftirtektarvert og ánægju-
legt ef Auðkúlu- og Silfrastaða
kirkja eru sýnilegt tákn einn-
ar kristninnar, sem flestir
Islendingar kannast aðeins við
af nafni.
Nú hefur Auðkúlukirkja ver
ið færð á nýjan grunn og er
verið að gera á henni gagn-
gerðar umbætur. Vonandi tekst
að varðveita hana í sinni upp-
haflegu mynd.
Leiðrétting
ÞAU mis.tö’k urðu í 11. tbi. Les-
bókar, 18. marz si., að niður
féll í lok greinar um Skaftár-
e’ida og Lakagi.ga eftir Pálmar
Arnarsson, skrá greinarhöi and
ar u,m heimildir. Fer þessi
heimiidaskrá hér á eftir:
Landið þitt, II. bindi eftir
Steindór .lónas Steindórsson
frá Hlöðuni, ids. 41 og bls. 100
—101.
Jarðfræði eftir Þorleif Ein-
arsson. Bls. 72 og 307.
Islandssaga eftir Jón Aðils.
Bls. 282—283.
Die Geschiclite der Island-
isc.hen Vulkane, eftir Þ. Thor-
oddsen. Bls. 15.
Oversigt over de islandske
vulkaners historie. Þ. Th. BIs.
77.
Lýsing íslands I. og II. Þ.
Th. Bls. 201 og í II. 40, 73,
156—157.
Ferðabök II. Þ. Th. BIs. 157
—156—164.
Rit um jarðelda / Skýrslur
um Skaftárclda eftir Jón Stein-
grímsson. Bls. 199—203.
Ferðabók Sveins Pálssonar.
Bls. 565, 568—570, 580—582.
Náttúrufræðingurinn 1.—2.
hefti 1967. Bls. 27—56 (auk
allra mynda, -f flest kort).
Verdens Geografi. S. B.
Böcher og A. II. Kamp. 11.
bindi. BIs. 88.