Lesbók Morgunblaðsins - 16.06.1974, Blaðsíða 7

íílMlaílj.A M ’i' / •. mmnW-jk
W Jlj 'Sf Ifí WMHIIII » TT * . t
Á ÞESSU merkisári — 1974 —
minnumst við fslendingar 1100 ára
samfelldrar byggðar á eylandinu
okkar kæra. Ellefu hundruð ár, heil
eilífð, augnablik — allt eftir því, við
hvað er miðað.
Ef við tökum jarðsögulegt tfmatal
til hliðsjónar, þar sem vfsindamenn
hafa lesið aldur jarðar með rann-
sóknum á frumefnum hennar og
telja hann ekki i milljónum heldur
milljörðum ára, þá verða þessi 1100
ár fslands byggðar „Einn dagur, ei
meir". Það eru einmitt þessi orð,
sem þjóðskáldið. Matthias, hefur um
aldur byggðar á fslandi i þjóðsöng
okkar, sem hann orti árið 1874 á
þúsund ára afmælinu.
Matthías fann ekki sjálfur upp
þessa samlfkingu, og ekki hafði hann
hana heldur úr visindaritum. Nei,
fyrirmyndin var sótt i bók bókanna,
Biblíuna, sem sumir virðast telja að
standi i vegi fyrir visindum og fram-
förum, en mætti fremur nefna vöggu
þeirra.
Já, 1100 ára byggð á landi voru
segja skráðar heimildir, en öll höfum
við eflaust heyrt um Irska einsetu-
menn, sem áttu að hafa verið hér
fyrir í landinu, er landnámsmennirnir
tóku setjast hérað. Sagnir herma,
að þeir hafi hrökklazt úr landi, enda
verið kristnir og því ekki átt samleið
með heiðnum vikingum.
Ég hef heyrt greindan mann og
margfróðan halda fram annarri kenn-
ingu um örlög þessara frumbyggja,
og finnst mér hún svo forvitnileg, að
ég vil geta hennar litillega. Hann
heldur þvi fram, að sumt af þessu
kristna fólki hafi flenzt hér og orðið
vinnuhjú eða þrælar vikinganna.
Þannig hafi börn sumra landnáms-
mannanna fengið kristnar fóstrur,
sem hafi bæði visindi og óafvit-
andi lætt kristinni siðfræði inn hjá
margri ungri og opinni sál. Er ekki
liklegt að börn, sem búin voru að
velkjast vikum saman yfir hið úfna
Atlantshaf og taka þátt i óvissu og
eftirvæntingu hinna fullorðnu, hafi
verið opin fyrir nýjum áhrifum á nýju
umhverfi? Hver dagur hefur ver-
ið hinni næmu bamssál sem opinber-
un. Þeir fullorðnu voru önnum kafnir
við að koma upp skýli fyrir veturinn
og sinna öðrum nauðsynjum. Skyldi
þá ekki hafa verið notalegt, þegar
veturinn lagðist að i veldi sinu, að
kúra i fangi eða við kné fóstrunnar
irsku og hlýða á frásögur hennar.
Hún hafði auðvitað vit á að láta trú
sina liggja i þagnargildi, þegar hús-
bændur voru nærstaddir en búa
hana i ævintýrabúning fyrir börnin.
Þetta eru nú aðeins rómantiskar
grillur mínar, en fræðaþulurinn, sem
ég minntist á og talaði i alvöru um
þessar írsku barnfóstrur, mælti á
þessa leið: „Gæti ekki verið, að
þarna fyndust orsakir þess, hve ótrú-
lega hljóðalaust gekk að lögfesta
kristna trú í landinu?" Við þekkjum
öll, hve nærri lá, að barizt yrði á
Þingvöllum árið 1000 og munum
orð hins spakvitra, heiðna höfðingja:
„ef vér slftum lögin, þá slitum vérog
friðinn". Þarna talaði friðelskandi
spekingur, þótt yfirlýstur Ásatrúar-
maður væri. Ekki væri það undrunar-
efni, þó að finna mætti i fornum
heimildum frásagnir af uppreisnum
herskárra sveitarhöfðingja gegn hin-
um nýja sið, en svo er ekki. Má þvi
álykta, að jarðvegurinn fyrir kenn-
ingar Hvita-Krists hafi verið vel und-
irbúinn i margra hjörtum og löghelg-
un kristinnar trúar þvi betur tekið en
annars mætti telja eðlilegt.
f fslendingabók Ara hins fróða seg-
ir svo: „f þann tið var fsland viði
vaxið milli fjalls og fjöru," Ekki eru
fræðimenn alveg sammála um,
hvernig berí að skilja þessi orð. Ný-
lega las ég grein i biaði, þar sem
komið er inn á þessi mál. Greinina
ritar einn af okkar sjálfmenntuðu
fræðimönnum, refaskytta með
meiru. Hann vitnar til svarðarrann-
sókna i Þingeyjarsýslum. Þar hafa
vísindamenn getað lesið jarðsögu
alda og árþúsunda. Þeir gefa jarðlög-
um nöfn og númer f skrásetningum
sinum. Eitt öskulag, sem talið er
tæpra 3000 ára gamalt, nefna þeir H
3. Á sumum stöðum vottar ekki fyrir
viðarleifum ofan við þetta 3000 ára
gamla öskulag. Þar hefur sem sagt
ekki vaxið viður siðastliðin 3000 ár.
Það er þvi ef til vill ástæða til að
milda örlítið dóminn yfir forfeðrun-
um vegna gróðureyðingar þeirra.
Skógur var e.t.v. minni en almennt
hefur verið talið. Alsaklausir eru bú-
endur þó ekki af gróðureyðingu
landsins, en þeir hafa sinar afsakan-
ir. Hvernig voru ástæður þeirra? Við
þekkjum ótal sögur um heyleysi,
eldiviðarleysi o.fl. Þar var oft um líf
og dauða að tefla, bæði manna og
málleysingja. Hvað hefðum við gert I
þeirra sporum?
Gleymum ekki heldur eyðingaröfl-
um sjálfrar móður náttúru. Þar eru
engin vettlingatök viðhöfð. Ég nefni
fyrst eldgos. Þau þekkjum við öll.
Stundum vöktu þau önnur öfl, svo
sem þegar jökulár breyttu farvegi
sínum af þeirra völdum, en hrikaleg-
ast var þó þegar stiflur brustu við
uppistöður, sem myndazt höfðuvið
jöklana. Orð eru vandfundin, sem
lýsa slikum hamförum. Sandfok og
uppblástur hefur komið hart niður á
mörgum heiðarbóndanum, svo og
skaraveðrin, sem þingeyska refa-
skyttan nefnir t grein sinni, en i einu
sliku veðri kubbuðust sundur i miðju
tré, sem voru 5—8 þumlungar í
þvermál. Þetta segir hann hafa gerzt
i Ásbyrgi árið 1961 og er eflaust
ekki einsdæmi.
f bók dr. Sturlu Friðrikssonar um
vistfræði íslands, „Lff og land", seg-
ir, að um 2 milljónir manná séu
taldar hafa fæðzt hér siðan land var
numið. Á þvi timabili hafi lifað hér
33 ættliðir karla og kvenna. Flatar-
mál gróðurlendis telur hann að hafi
verið um 40.000 ferkm við upphaf
landnáms, en sé nú um 20.000. Það
kemur þá i Ijós, að hver fæddur
fslendingur hefur samkvæmt þessu
kostað landið einn hektara gróður-
lendis. Ljótt, ef satt er. sagði gamla
fólkið stundum. En hve stór hluti
ibúa landsins, og hve mikla afsökun
eiga þeir i þekkingarskorti sinum,
fátækt og getuleysi?
En við skulum ekki eyða tima né
orku í það að nöldra um, hverjum sé
um að kenna, heldur snúa bökum
saman i skynsanlegri baráttu fyrir
gróðurvernd. Látum það ekki sann-
ast, að eyðing gróðurlendis aukist í
réttu hlutfalli viðfólksfjölgun. Hvað
sagði ég? — Fólksfjölgun! Það er
næstum bannorð á okkar dögum. Ég
hef vist syndgað stórlega með þvi að
fæða 5 börn i þennan hungraða
heim. Nú gera menn sér betur grein
fyrir þvi en áður, að mannkynið allt
er ein heild á einum hnetti, sem
verður að geta brauðfætt sinar
mörgu milljónir.
Fólksfjötgun i heiminum er hvorki
meiri né minni en 73 millj. á ári, sem
mér telst til að jafngildi 200 þúsund-
um á dag, en það er einmitt fjöldi
fslendinga nú. Vist er þörf á að
hamla gegn fólksfjölgun f heiminum
og mest þar, sem örðugast er að
koma þvi við, sökum eymdar og
fáfræði.
Ég er þeirrar skoðunar, að við
Islendingar i okkar stóra landi (mið-
að við fjólksfjölda). með okkar tæra
vatn og hreina loft, eigum að lofa
þjóðinni að fjölga eðlilega. þvi að
með dugnaði og skynsamlegri hag-
ræðingu hlýtur hvert mannsbarn hér
að geta framleitt mörgum sinnum
meiri og dýrmætarí fæðu handa hin-
um hrjáða heimi heldur en hann
þarfnast sjálfur. En til þess verðum
við auðvitað að fá full umráð yfir
hafinu umhverfis landið og nýta
margháttaðar auðlindir þess með
skynsemi og dugnaði.
Enn er eitt ótalið, sem á skylt við
takmörkun á fólksfjölgun, og tel ég
það mál málanna hjá okkar þjóð árið
1974. Ég á við frumvarp um fóstur-
eyðingar, sem nú liggur fyrir Alþingi
og er vel kunnugt af umræðum i
fjölmiðlum. Hugsið ykkur, ef þaS
verður eftirminnilegasti atburðurinn
frá árinu 1 974, þegar islendingar
halda hátíðlegt 1 200 ára afmæli is-
lands byggðar árið 2074, að þá var
samþykkt morð-löggjöf. — Fyrirgef-
ið orðbragðið, en hér dugar engin
tæpitunga.
Börn voru eitt sinn borin út. Það
tilheyrði heiðnum sið. Við vitum lika
um margar ólánsamar stúlkur á öll-
um öldum, sem i eymd sinni og
niðurlæginu fyrirfóru fóstri sinu og
sjálfri sér stundum einnig. En höfðu
þær sömu aðstöðu og stúlkur nú á
dögum? Fengu þær menntun, til-
sögn og handleiðslu, og var þá trygg-
ingalöggjöf, sem bætti úr brýnustu
fjárhagsþörfinni? Hvert mætti hugsa
sér, að yrði næsta skrefið, ef frjálsar
fóstureyðingar verða lögleiddar?
Hvort binda menn meiri vonir við, að
ófullburða fóstur geti einhvern tima
unnið landi og þjóð til heilla eða
ósjálfbjarga gamalmenni? Ef við er-
um svo heimsk og miskunnarlaus að
eyðileggja frjóanga, sem tilbúnir eru
að skjóta rótum, þá klfgjar okkur
varla við þvi á hinni kærleikslitlu
tækniöld að ryðja burt feyskjum og
fúasprekum. Hvers konar þjóð verð-
ur það, sem heldur þjóðhátið á fs-
landi 2074?
Nei, nóg er komiðaf óhugnanleg
um spám.en þæreru, þvi miður ekki
minn heilaspuni. Litum til baka til
dæmis til ársins 1835. Hugsum okk-
ur, að fátæk og þreytt móðir að
Skógum i Þorskafirði, sem þá gekk
með þriðja barn sitt, hefði hugsað
Ifkt og ein mjúkmál listakona, er
kom fram fsjónvarpinu islenzka fyrir
nokkrum árum, þegar rætt var m.a.
um fóstureyðingar: „Æ. erum við
mæður ekki orðnar þreyttar á að
fórna?" Og hefði svo móðurinn i
Skógum tekizt að farga fóstri sfnu,
þá hefðum við fslendingar aldrei
eignazt neinn Matthías Jochumsson.
En hann orti siðar um sina kærleiks-
riku móður: „hvað er engill úr
Paradis hjá góðri og göfugri móð-
ur?"
Nú mun einhver segja eða hugsa:
Ekki verða öll fóstur frægir menn.
þótt lifi haldi. Alveg rótt. En VÍð,
sem verðum bara venjulegt
fólk, eigum öll heimtingu á vernd
þeirrar móður, sem lét lif okkar
kvikna. Ábyrgð föður er auðvitað
engu minni, þótt hann verði ekki
þeirrar náðar aðnjótandi að fá að
að fóstra afkvæmi sitt i eigin likama.
Mörgum sinnum hefur hinn is-
lenzki þjóðarstofn verið hætt kominn
i plágum og harðindum, en seiglan
og kjarkurinn hjá þeim, sem af lifðu,
var ódrepandi. Við getum dregið upp
mynd frá slikum tímum: Móðir situr
með ungbarn. Likari er hún vofu en
mannsmynd, skinhoruð og tekin, en
barnið tottar uppþornuð brjóst henn-
ar. En þarna eru fleiri svangir munn-
ar. Þarna sjáum við hjúið dygga,
konuna, sem ekki varð sjálfri bams
auðið, en fórnaði lífi sinu til aðstoðar
við margþreytta móður, tók stöðugt
við næstyngsta barninu, þegar nýtt
bættist i hópinn. Við sjáum hana
sitja með lítinn anga, ef til vill tvo,
og reyna að syngja þá I svefn. Svefn-
inn er stundarfróun, þegar hungrið
sækir að. Föður barnanna fáum við
e.t.v. greint I iðulausri stórhrið, þar
sem hann neytir siðustu orku til þess
að brjótast móti óveðrinu — heim,
heim færandi björg í bú.
Þetta er mynd af okkar þrautseigu
og kærleiksriku forfeðrum. Þeim eig
um við tilvist okkar hér að þakka.
Eigum við svo vísvitandi að stuðla
að eyðingu niðja þeirra?
Skáldið, Indriði Þorkelsson, kveð-
ur svo:
Ykkur þótti úr ánauð væður
állinn kaldi, feðurog mæður,
en okkur þykir hann ekki stæður,
ættlerunum, systur og bræður.
Mörgum mun þykja þetta of
beizkur biti til að kyngja. Sannleik-
ur okkar voru felstir anauðir af fé, en
marigir áttu kaBtlöÍka, og hann
eitti styrkinn og varnaði þvi, að lifs-
neistinn slokknaði, þegar öll sund
virtust lokuð. Þetta fólk sýndi og
sannaði, að „kærleikurinn breiðir yf-
ir ailt, túrir öllu, vonar allt og umber
allt". Þurfum við ekki lengur á kær-
leika að halda, fyrst við erum hvorki
að deyja úr hungri né kulda? Eða er
hann kannski ekki til lengur? Jú, vist
er hann til, þvi að skrifað stendur:
„kærleikurinn fellur aldrei út gildi".
En við verðum að gera ráð fyrir
honum, bæði i eigin sál og ann-
arra og leita hans þar.
I trú á sannleiksgildi þess, að guð
sé kærleikur, vil ég enda mál mitt
með hinni alkunnu visu Steingrims
skálds:
Trúðu á tvennt i heimi,
tign sem hæsta ber,
guð í alheims geimi
guð I sjálum þér.
Þess vil ég óska, að efni visunnar
væri gulli greypt i hjarta hvers (s-
lendings — hvers manns — og
mætti gegnsýra húsun hans, orð og
gjörðir.
0