Lesbók Morgunblaðsins - 29.09.1974, Blaðsíða 6

Höfðaletur sem útsaumsmunstur.
Þennan veggrefil saumaði Hanna
Guðjónsdóttir og notaði hún vísuna
„Trúðu á tvennt i heimi" og útfærði
í höfðaletri.
EITT af þeim tímaritum, sem út
hefur komió reglulega á ári
hverju síðan 1966, er tímarit
Heimilisiðnaðarfélags fslands
Hugur og hönd. Eitt blað hefur
komið út á ári hverju, en til þess
er aftur á móti vandað svo sem
verða má; það er prentað á vand-
aðan myndapappír og margar
myndanna litprentaðar. Þótt efni
blaðsins hafi alltaf verið vandað
sækir það enn í sig veðrið á þjóð-
hátíðarárinu og er óhætt að segja
að höfundarnir eru ekki af lakari
endanum.
Þar er fyrst að telja gagnmerki-
lega grein eftir Dr. Kristján Eld-
járn, forseta Islands, um handa-
verk Fjalla Eyvindar. Birtar eru
myndir af gripum, sem nú eru í
vörzlu Þjóðminjasafnins og talið
er að Fjalla-Eyvindur hafi smíð-
að, þar á meðal skyrdallur frá
Húsafelli, 27 cm hár. Hann á að
vera frá tíð séra Snorra og segir
dr. Kristján Eldjárn í greininni,
að dallinum hafi fylgt svofelld
saga:
„Einhverju sinni kom gestur að
Húsafelli og baðst gistingar. Séra
Snorri var í embættisferð, en hús-
freyja lét gistinguna fala. Vetur
var og sat fólk við vökuvinnu. Svo
sem venja var, var gestinum feng-
ið verk að halda á. Var það efni í
kerald (þ.e. stafaflát.)
Lauk gesturinn við að smiða
keraldið og sváfu menn af um
nóttina. En að morgni fór gestur-
inn. Þegar séra Snorri kom heim
A8 neðan: Meðal varðveittra handaverka Fjalla-Eyvindar
eru pottur og sleif, sem hann notaði á fjöllunum. Dr. Kristján
Eldjárn segir svo um þessa muni á ársritinu Hugur og hönd:
„Þekktir eru nokkrir kofar Eyvindar og Höllu konu hans
inni á reginöræfum, og má lesa um þá f góðri bók Ólafs
Briem. Útilegumenn og auðar tóttir. Þetta eru eins og litlir
bæir gerðir af hagleik og útsjónarsemi. Kofanir eru byggðir
við vatnsból, eins og nærri má geta, og Eyvindur hefur
hagað þvf svo til að hægt væri að komast f vatnið án þess að
fara út f kuldann. i Hvannalindum fyrir norðan Vatnajökul er
eitt þessara bæjarkrfla, sem lítill vafi er á að Eyvindur hefur
byggt, þótt engar sagnir séu um það. Bærinn var rannsakað-
ur sumarið 1 941. Hann er i hraunjaðri, og úr honum rangali
niður í lind fyrir neðan. Þarna var ógrynni af beinum kinda
og hrossa, en engir hlutir sem telja mætti smíðisgripi. En
stór ihvolf blágrýtishella var þar, og hefur mátt nota hana
sem flát eða pott. Og herðablað úr hesti var þar einnig,
tiltelgt svo að Ifktist frumstæðri sleif. Steinaldartæki þessi
sjást hér á Ijósmynd. Hellan á enn að vera á sínum stað i
Hvannalindum, en beinið er f Þjóðminjasafni."
1
„Að skynja rétt
hlutföll
íhverju
viðfangsefni"
Gripiö niöur F
tfmarit Heimilis-
iðnaðarfélags
Tslands 1974,
HUGUROG HÖND
ekki kost að sjá hana vinna á
stakkstæði, en ég sá fiskhlaða eft-
ir hana f pakkhúsi og þar var eitt
þeirra listaverka sem ég hef
ávallt sfðan verið hróðugur af að
hafa augum leitt, þó ég kunni
ekki leingur að iýsa þvf rétt, og
hafi reyndar aidrei kunnað, enda
vantar mig þekkíngu til að ræða
þessa listgrein. En ég fmynda
mér að ég muni enn eftir sér-
stakri vernd eða munstri í hleðsl-
unni og mjúkum búngandi fláa
sem auðkendi hennar handaverk
frá öðrum fiskihlöðum.
Slfk endurminnfng, þó óljós sé,
mun láta ókunnuglega f eyrum
ýmsra á tfmum sem á þvf
þekkjast að annarhver maður er
óðamála um list en nokkru færri
hafa gert sér ljóst hvar iist byrjar
eða endar. Þess tfma er skemst að
minnast að hugtakið var orðið svo
takmarkað hérna á Islandi, og
orðið „Iist“ virtist hafa hlotið svo
þraunga merkfngu, að ef menn
heyrðu það datt þeim helst ekki
annað f hug en málverk gert með
olfulitum. Fræg listakona fslensk
sem hafði f æsku stundað graffk
(,,gráffkju“), en slfk list var
nefnd svartlist, og orkaði altaðþvf
einsog lfkamleg óþægindi á flesta
sem nafnið heyrðu, hún fór þá að
stunda olfumálverk tii að skera
sig ekki úr f þjóðfélaginu. Svo þú
ert farin að stunda olfufiti, varð
mér að orði: hvernig kantu við
það? Konan svarar og grettir sig:
Æ það er einsog að vera að grufla
f skósvertu.
Þó fiskstökkun hafi aldrei
komist f metorð sem listgrein, er
hitt sönnu nær að list byrjar
hvorki né endar f olfulitum frem-
ur en fiskstökkun.
Á okkar tfð þegar verk manns-
handarinnar hefur verið lagt nið-
sá hann keraldið og lét svo um
mælt að þetta hefði enginn annar
en Fjalla-Eyvindur smíðað. Var
það orð að sönnu.“
I greininni getur Dr. Kristján
Eldjárn einnig um tágakörfu, sem
Fjalla-Eyvindur átti að hafa gefið
konu í Skagafirði, sem skaut yfir
hann skjólshúsi og leyndi honum,
meðan hann var veikur. Þessi
tágakarfa er á Þjóðminjasafninu,
en í byggðasafni Skagfirðinga í
Glaumbæ segir Dr. Kristján að sé
önnur tágakarfa, eignuð Fjaila-
Eyvindi og hafði hún fundizt i
kofarúsum Eyvindar á Hveravöll-
um árið 1880.
Freistandi væri að gripa víðar
niður í þetta ágæta rit Heimilis-
iðnaðarfélagsins, en í þetta sinn
látum við nægja að birta upphaf
greinar, sem Halldór Laxness, rit-
ar, og ber hún yfirskriftina:
Handverkið, upphaf
og endir listar
Þegar ég var í Olafsvfk 1936,
var ég gerður kunnugur gamalli
konu sem vann að fiski. Henni og
bónda hennar hafði verið stíað
sundur samkvæmt lögum, fyrir
meiren aldarf jórðiíngi, af þvf
bóndinn var holdsveikur. Hann
var sendur suður á Laugar-
nesspftala sem þá var stofnaður
fyrir ekki allaungu. Þau hjón sá-
ust ekki framar. En konan var sá
listamaður f þvf að hlaða fiski að
hún átti sér eingan lfka þar I
plássi né öðrum nálægum, og fólk
gerði sér ferð niður á stakkstæðin
á kvöldin til að virða fyrir sér
fiskihlaðana konunnar og dást að
þeim. Með þvf ég var staddur f
plássinu um hávetur átti ég þess
Prjónaður lopajakki á
karlmann. Litir: Sauð-
svart, mórautt og hvftt.