Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1974, Blaðsíða 16

HUG-
STÆÐUSTU
VERKIN
JÁRNBLÓMIÐ
þeim kostaboö. Lítió fiskiþorp
getur ekki boðið upp á sömu kjör
og heimurinn. Hér höfðu fæðzt
upp ungir sveinar, sem spiluðu á
hljóðfæri. Heimurinn bauö þeim
út til sín, einum, tveimur eða
þremur. Þetta voru piltar af
Brjánsætt, sem er kynþáttur full-
ur af snilligáfu og geðveiki. 1 hon-
um mátti einnig finna trúarof-
stæki og fjármálavit. Piltarnir
þágu boðið og fóru burt, og eng-
inn þeirra kom heim aftur. Þeir
höfðu lofað að koma heim aftur,
þegar þeir væru orðnir fullnuma,
en ekki staðið við það. Þeir höfðu
svikið loforð sin og haidið áfram
að spila fyrir heiminn: einn á
slaghörpu, annar á orgel, þriðji á
fiðlu. Allir listamenn eru fæddir
svikarar, en þeim er ævinlega
skotið undan ábyrgð. Ekki eru
þeir fyrr hlaupnir frá skuldum
sínum við hreppinn og skyldum
sinum við formann og pabba
gamla en þeir eru sagðir vera að
þjóna köllun sinni og hlýða rödd
guðs í brjóstinu á sér. Fiskiþorp-
ið, sem fæddi þá upp, varð að sjá
þeim öllum á bak, en siðar bætti
það sér upp skaðann með því að
gorta af þeim, þakka sjálfu sér
hæfileika þeirra og vegsemd. Það
hafði sjálfsagt ekki minna upp úr
því, kannski meira, því að ekkert
verður ævarandi eign manns fyrr
en maður hefur misst það.
En smiðinn sinn fékk það til
baka. Hann kom heim aftur og
réði sig til starfa á viðgerðarverk-
stæðið. Filpus tók við honum — í
smiðjuna.
Ingimundur í Smiðjunni átti
vinkonu i þorpinu, dóttur kirkju-
haldarans. Þegar hann var tutt-
ugu ára, þá var hún átján. Hún
hét Lúísa, einbirni foreldra sinna,
en móðirin dáin. Þetta var falleg
stúlka og vel gefin og gerðist ung
bústýra föður síns, sem rak skó-
verkstæði í kjallaranum heima
hj,á sér, og hafði lærling. Svo var
hann lika safnaðarfulltrúi og
kirkjuhaldari. Hann hét Narfi, og
húsið hans Ból.
Þegar Lúsía var á nitjánda ári
veiktist hún. Hún varð föl og
missti máttinn smátt og smátt,
veslaðist upp eins og blóm á
haustdægri. Það var sagt að hún
hefði mein i lífi eða átu í lifur.
Læknirinn skoðaði hana rækilega
og reyndi við hana öll meðul úr
lyfjabúðinni. Ekkert þeirra kom
að haldi.
„Lúisa?" sögðu börnin í þorp-
inu. „Af hverju heitir hún Lúsía,
en ekki Lovísa, eins og hún
Lovisa í Deild?“
Ein af eldri konunum svaraði
og sagði:
„Ætli það hafi 'þótt nógu fínt.
Þetta átti víst að vera meira upp á
dönskuna.1'
Ingimundur hafði komið heim
um vorið, og nú leið og haustí.
Hann kom ekki oft að Bóli upp á
siðkastið. Þó hann kæmi þangað
heim að húsinu og berði að dyr-
um, þá var undir hælinn lagt,
hvort honum yrði boðið inn. Syst-
ir Narfa skósmiðs var farin að
gegna bústýrustörfum í húsinu og
hún virtist þeirrar skoðunar, að
smiðurinn ætti ekkert erindi inn
til sjúklingsins.
„Ef þú ert kominn til að finna
hana Lúísu," sagði hún í dyra-
gættinni, „þá liggur hún fyrir og
tekur ekki á móti gestum."
„Jæja,“ sagði Ingimundur i
Smiðjunni, „ég bið þá að heilsa."
Nú var ekki vist að þessi kveðja
kæmist til skila, upp á loftið til
Lúisu, en það sakaði kannski
ekki: Það var einhver í loftsglugg-
anum, þegar hann gekk frá hús-
inu, fölt andlit í dökkri umgerð,
hann sá það þegar hann leit til
baka. Ingimundur kinkaði kolli
upp í gluggann.
„Ég er hér eins og þú baðst
mig,“ sagði hann, eða kannski
hugsaði hann það bara með sjálf-
um sér. Fyrir hálfu öðru ári, þegar
hann vai að leggja af stað suður í
lærdóminn, þá hafði stúlkan, sem
nú stóð þarna föl og magnlítil bak
við gluggatjöldin, sagt við hann:
„Þið farið allir og skiljið mig
eina eftir, og nú ferð þú, Mundi."
„Ég kem aftur," hafði hann sagt
— ,,ef þú vilt það heldur."
„O, þetta hafa þeir allir sagt,
strákarnir, bæði hann Palli og
hann Raggi og hann Sigurjón.
Jæja, viltu kannski lofa því að
koma aftur?"
„Já, Lúisa, ég kem aftur," hafði
Ingimundur sagt.
Svo hafði hann farið. Og honum
hafði gengið svo ágætlega hjá
meistaranum. Hann var fullur af
smáskrýtnum hugmyndum, sem
fundu útrás i handbragðinu hans.
Heimurinn kinkaði til hans kolli
og gerði honum tilboð:
„Haltu áfram Ingimundur. Ég
hef ætlað þér verk að vinna. Þú
verður hjá mér i nótt,“ hafði
heimurinn sagt við hann.
En eftir árið fór önnur að tala
tilhans:
„Mundi, komdu heim eins og þú
lofaðir. Komdu heirn!"
Það var togazt á um hann og
tekið fast í. Heimurinn var sterk-
ur, en stúikan fyrir austan reynd-
ist sterkari. Eða var það ekki
hún? Voru það kannski sjálf for-
lögin? — Eitt er víst: Hann glat-
aði ró sinni og yndi hjá meistaran-
um og sneri aftur heim. Og nú
þegar hann var kominn heim
sagði íólkið í þorpinu:
„Velkominn heim, Ingimundur.
Það held ég að þú sért nú oróinn
lagtækur, eftir allan þennan lær-
dóm. Ekki ónýtt fyrir hann Pusa
gamla brasa að fá þig aftur í
smiðjuna!"
En hvað sagði Lúsía? Já, hvað
sagði hún? Hún var orðin svo
sterk og ósveigjanleg til augn-
anna:
„Ég vissi að þú myndir koma
aftur, Ingimundur," sagði hún,
„það er ekki hægt að svíkja mig.“
Hún var eins og dæmd kona, sem
hefur gert fangelsi sitt að
stjórnarráði. Og horfði beint
framan í Ingimund meðan hún
sagði þetta, og gekk þétt upp í
fang hans og kyssti hann á munn-
inn. Hann roðnaði, en hún roðn-
aði ekki. Hún stóð föl og sigurviss
frammi fyrir honum, en ekki
hamingjusöm. Liklega hefur hún
þá þegar verið orðin veik og farin
að halda að hún yrði skammlíf.
Þetta sumar varð ekkert sumar
i landi Ingimundar, það var ekki
annað en löng, ömurleg hausttið,
sem stefndi að vetri. Litur ungfrú
Lúísu fölnaði og þróttur hennar
eyddist. Hún var jurtin, sem á
sérhverjum morgni stendur veik-
ari á rót heldur en hún gerði á
kvöldinu sem leið, af því að nóttin
í nótt hafði verið hrimnótt.
Faðir hennar sá þetta ekki síð-
ur en aðrir, kannski var honum
það meira að segja ljósara en öðru
fólki, af þvi að Lúísa var blómið
hans eina, og hann átti ekki önn-
ur fleiri til að annast um. Svo
vildi líka til að hann var ekki
öreigi eins og nágrannar hans
flestir, hann var bjargálna hand-
verksmaður, smíðaði og gerði við
skófatnað, seldi sveitabændum
hnéhá leðurstígvél, sem hann
sneið sjálfur, saumaði og plukk-
aði í kjallaranum á Bóli, — sterk
og víð stígvél, sem urðu eins og
harmónikubelgir um mjóaleggina
á bændum eftir að þau fóru að
eldast. Auk þess átti hann danska
kunningja, tvo eða þrjá, kaup-
menn i höfuðstaðnum, og kannski
gerði það einmitt gæfumuninn:
Hann fékk einn þeirra til að taka
Lúisu með sér til Kaupmanna-
hafnarþetta haust og koma henni
undir læknishendur þar — lærð-
ari en fundust á Islandi. Kaup-
maðurinn sigldi burt með Lúisu
um veturnætur. Hún var farin.
Og ekki löngu seinna var það
sem Ingimundur smiðaði járn-
blómið. Hann var ekki nema rúm-
lega tvitugur þá, og þótti mörgum
undarlegt þetta athæfi hans. Það
var undarlegt að þvi leyti, að eng-
inn vissi tilefnið. Hlutir eru
venjulega búnir til I einhverjum
tilgangi. Eða þeir áttu að merkja
eitthvað. Til dæmis krossinn, sem
merkir hjálpræði mannkynsins
fyrir Jesúm Krist. Hvers vegna
smíðaði Ingimundur þetta járn-
blóm og hvað átti það að merkja?
— Eða hafði einhver beðið hann
um að búa það til? — Ekki séra
Björn, sóknarpresturinn, hann
sagðist ekki hafa gert það. Ekki
heldur Narfi Jónsson, kirkjuhald-
arinn. Nei, slikt hafði auðvitað
engum dottið i hug fyrr en gripur-
inn var orðinn helgigripur, festur
á kirkjuturninn efst uppi. Það var
fyrst þá, sem þeir höfðu verið
spurðir, presturinn og kirkjuhald-
arinn, — hvort þeir hefðu fengið
Ingimund til verksins.
„Nei,“ sögóu þessir menn.
„Hann bauð það fram sem gjöf og
sömuleiðis vinnuna við að setja
það upp.“ Meira sögðu þeir ekki.
Og ekki lét Ingimundur fleira eft-
ir sér hafa:
„Mér bara datt það i hug,“ sagði
hann, þegar hann var spurður. En
svo hittist á, að þetta járnblóm
smiðaði hann veturinn sem Lúisa
dvaldi veik erlendis, og hann setti
það upp á kirkjuturninn vorið
sem hún kom aftur heim.
Nei, prestur og kirkjuhaldari —
auðvitað hafði hugmyndin um
járnblómið ekki kviknað i höfð-
inu á þeim: þetta voru venjulegir
menn, með algengan hugsunar-
hátt. Jafnvel frjálslyndir menn.
Það hefðu ekki allir í þeirra spor-
um léð máls á því að festa slikt
krumsprang á helgan dóm. En
þeir gerðu það. Þeir höfðu ekki
slegið hendi móti gripnum,
heldur virzt hann hagleiksverk og
þegið hann. Ekki hafnað þessari
sérkennilegu gjöf til kirkjunnar.
Nei. Meira að segja höfðu þeir
þakkað piltinum opinberlega á
helgum stað: frammi fyrir altari
og úr prédikunarstóli. Það var
þeirra hlutdeild — og að fela
listamanninum sjálfum að festa
járnblómið á turninn.