Lesbók Morgunblaðsins - 04.05.1975, Qupperneq 7

und manna herdeild létu Banda-
ríkjamenn taka sig til fanga á
Iwo-Jima, smáeyju, þar sem
undankomuleið var engin (og
margir náðust því aðeins lifandi
að þeir voru annaðhvort meðvit-
undarlausir eða hræðilega
lemstraðir). Sami andi réð því að
Yamato, eitt mesta orrustuskip
keisarahersins, var sent til varnar
Okinawa með eldsneyti sem
nægði aðeins aðra leiðina og án
loftvarna — sem sé í opinn dauð-
ann.
Frávillingarnir voru afleiðing
þessarar stefnu að gefast aldrei
upp. Sumir nálguðust að vera lið-
hlaupar, sem buguðust af því
álagi að hefja gagnárás á margfalt
öflugri, framsækinn óvin. Aðrir
héldu til skógar í smáhópum þar
sem það var eina leiðin til að geta
haldið áfram að berjast. Þar voru
þeir þegar keisarinn lýsti yfir
uppgjöf 15. ágúst 1945, viku eftir
að fyrstu kjarnasprengjunni var
varpað á Hiroshima.
Frávillingarnir heyrðu ekki
uppgjöfinni útvarpað og hefðu ef
til vill látið hana sem vind um
eyrun þjóta þar eð flestum þeirra
fannst að þeir hefði óhlýðnast
skipunum með því einu að halda
lífi. Þessi sektarkennd gat haldist
árum saman. Þegar Yokoi lið-
þjálfi fannst á Guam árið 1972 brá
honum illilega er farið var með
hann i sjúkrahús til læknisskoð-
unar. Hann hafði aldrei áður séð
gegnlýsingarvél og hélt að þetta
furðutæki ætti að nota til að taka
hann af lífi.
Einn hópur frávillinga á Nýju
Gíneu gerðust mannætur. Sumir
þeirra hafa ef til vill lært manna-
kjötsát af þarlendum mannætum,
en þegar þeir átta, sem eftir lifðu
sneru heim til Japans árið 1950,
höfðu þeir einnig lagt sér til
munns marga japanska hermenn,
þeirra á meðal einn liðþjálfa og
einn liðsforingja. Ölíkt var farið
fjórum öðrum mönnum sem fund-
ust á Guam fjórum árum síðar.
Þeir forðuðust mannát og sýndu
samvinnuhug og þrautseigju er
hvaða her sem væri i veröldinni
þætti sómi að. Deild sú innan
japanska heilbrigðismálaráðu-
neytisins, er fæst við mál frávill-
inganna, lét frá sér fara I skýrslu,
að þessir fjórir væru „allir miklir
menn. Þeir hugsuðu ekki um eig-
inn hag. Þeir báru velferð hóps-
ins fyrir brjósti í einu og öllu og
hughreystu hver annan. Þeir voru
guðum líkir“.
Yokoi liðþjálfi, sem hrópaði
„Banzai! Lengi lifi keisarinn!" til
mannfjöldans við komu sína til
Tokló flugvallar, lifði engu fyrir-
myndarllfi keisaralegs liðþjálfa á
meðan hann dvaldi I frumskógi
sínum á Guam. Hann hélt til
skógar ásamt fleiri Japönum
skömmu eftir að Bandaríkjamenn
gengu á land. Að síðustu var hann
eftir við þriðja mann en árið 1964
kom upp þræta á milli þeirra út af
hinni þreytandi fæðuöflun og
Yokoi hóf einyrkjabúskap I skot-
gröf. Hinir tveir, sem héldu
saman, létust síðar úr næringar-
skorti.
Yokoi hefur raunar orðið
japönskum afturhaldsmönnum til
nokkurra vonbrigða. Hann kvænt-
ist efnaðri miðaldra piparmey og
notar frægð sína sér til fram-
dráttar. Hann hefur farið til
Brasilíu i auglýsingaskyni fyrir
japanskt fyrirtæki. Hann hefur
komið fram I næturklúbbum,
klæddur gamla hermannabún-
ingnum slnum, staðið upp og
heilsað að hermannasið þegar
hljómsveitin lék söngva frá styrj-
aldarárunum. Og hann hefur
gagnrýnt hið gamla japanska
þjóðskipulag (að keisaranum
undanskildum) og styrjöldina.
Hann kveðst lítið hafa lært I hern-
um, sem að gagni mátti koma I
frumskóginum.
Eitt var sameiginlegt öllum frá-
villingunum, en það var tor-
tryggni þeirra gagnvart öllum tii-
raunum til að fá þá út úr frum-
skóginum. Þetta stafaði sumpart
af þvl, að þeim fannst eins og
Yokoi, að þeir hefðu brotið af sér
með því að halda lífi. En þeir voru
einnig fullir grumsemda um að
óvinurinn væri að leika á þá. Það
var einkum fyrstu árin eftir
styrjöldina, sem þeir stóðu
vígreifir á varðbergi fyrir öllum
leitarflokkum, bandarlskum og
innlendum (sem þóttust oft eiga
þeim grátt að gjalda vegna
hermdarverka er unnin voru af
sumum japönskum herflokkum).
Flestir frávillingarnir voru þess
fullvissir, að hvað sem orðið hefði
um Japan — og þeir höfðu yfir-
leitt aðeins óljósa hugmynd um
endalok styrjaldarinnar — þá
myndi japanski herinn einhvern-
tíma koma þeim til bjargar.
Tveir menn, sem bjargað var
frá Guam árið 1960 óttuðust að
þeir hefðu fallið I bandarlska
gildru þar til löngu eftir að þeir
voru farsællega lentir I Japan.
Fyrst héldu þeir að þeim myndi
ef til vill verða fleygt út úr flug-
vélinni, sem flutti þá heim. Slðan
komust þeir að þeirri niðurstöðu
er þeir gátu ekki séð fjallið Fuji
(sem var hulið skýjum) að verið
væri að flytja þá til framandi
lands. Er þeir loksins stigu fæti á
japanska grund. var það I banda-
rískri herstöð og nokkur kvíðvæn-
leg andartök bjuggust þeir við
hinu versta: að Japan væri eftir
allt saman orðið bandarísk ný-
lenda.
En engan var eins erfitt að
lokka út og Onoda. Fyrsta fréttin
um að hann væri enn á lífi barst
árið 1950, er einn þriggja annarra
hermanna úr flokki hans var við-
skila við hina og gaf sig fram.
Samband Japans og Filipseyja
bar þá enn merki stríðsins og
voru engir leitarflokkar sendir I
það sinn. En fjórum árum síðar,
er flokkur Onodas hafði átt I úti-
stöðum við filipeyska lögreglu-
sveit, var opinberum japönskum
leitarflokki leyft að koma til
Lubang. Einn manna Onoda —
liðþjálfi að nafni Shimada —
hafði látið lífið I bardaganum, og
fimm árum slðar 1959, er leitin
hafði engan árangur borið, taldi
japanska stjórnin að liðsforinginn
og hinn félagi hans, óbreyttur
hermaður að nafni Kosuka, væru
einnig látnir.
Næsta sönnun, sem til Japans
barst um það að liðsforinginn
væri enn á lífi, var annar skot-
bardagi, I október árið 1972, milli
lögreglunnar og frávillinganna,
en þar lét hermaðurinn Kosuka
llfið. Japanir sendu þegar af stað
þrjá stóra leitarflokka til viðbótar
— með 150 þúsund sterlings-
punda tilkostnaði — og tóku með
I förina bróður Onoda og aldraðan
föður hans til að kalla til hans
gegnum hátalara.
En þessi leit varð jafn
árangurslaus og hinar fyrri.
Onoda vissi af leitarflokkun-
um. Hann heyrði rödd bróður sins
gegnum hátalarana og hann hirti
upp afrit af tilskipuninni um upp-
gjöf, er fyrrum yfirmaður hans,
Yamashita hershöfðingi, gaf út
árið 1945 og hafði verið dreift yfir
eyjuna úr flugvélum. 1 einni ráns-
ferð sinni I þorpin hafði honum
áskotnast ferðaútvarpstæki, svo
hann gat hlýtt á japanskar og
erlendar útvarpssendingar.
Onoda sagði slðar að sér hefði
aldrei dottið I hug að Japan hefði
beðið ósigur. „Ef ég hefði haft
Framhald á bls. 16
Richard Beck
%
ÞRJÚ LJÖÐ
NEISTAR FRÁ ARINELDI
DAGSETUR
Hallar dagur höfði að sæng
hranna næturskýja,
dreymir undir dökkum væng
dögun morgunhlýja.
SUMARAUKI
Þótt riti ellin rúnir mér á vanga,
ei raunasöngva neina það mér vekur;
frá liðnum sumrum rósir ungar anga,
með ilmi sinum verma, er hausta tekur.
YNGILINDIN
Ættlandsdvöl var yngilind,
alla llfsins daga
brosir syni móðurmynd,
mikil hennar saga.
Svartur
hvíti
ÞÚ
SEM
LEGGUR
Á
DJÚPIÐ
Þú sem leggur á djúpið
langdregnum morguns árum
róandi grottu í gráðið
gegn válegum tára dalnum
firna há fjöll munu rísa
gegn framsæknu brjósti þinu
tindarnir titrandi hniga
und táldregnum fjallgöngumanni
sjá munt þú sælurnar liða
og sökkva i hafsjó timans.
þó skyldi enginn ætla
að elta hamingju sina
sá maður sem hugsar um hafmey
er hér um bil vis með að farast
sú sól sem er gengin til sængur
við svartnættið — dauðann
henni ber lifinu ei lengur
að lifa né ávaxta meira
á storminum kveður hver strengur
stilltur upp á 11» og dauða
hljómar sem undarlegt ýlfur
örlög þin syngur i reiða.
eitt sinn skal hver sigla,
og sigla sinn eigin sjó.
VÍSNAÞATTUR
MORGUNVÍSA
Bjartur dagur hægt og hljótt
heim að dyrum gengur —
þó er eins og þessi nótt
þyrfti að endast lengur.
Sveinbjörn Beinteinsson.
TUNGAN
Aldrei þverri orka máls —
arfur feðra vorra:
orSgnótt Beru, Egils, Njáls,
Ara, Sturlu, Snorra.
Lárus Salómonsson
VÍSUR ÓLAFAR.
Úr sögu.
Löng og mörg eru liðin ár,
lýjast fætur og þyngjast spor,
yfir styrtir og svíða tár,
sakna ég þín mitt æskuvor.
Gleði mína gleymskan tók,
græt ég hljótt í leynum.
Ljóð og draumur lokuð bók
Ijúfust ást í meinum.
Lágur himinn, litil jörð
lífsvon mina byrgja
sigldi ég yfir feigðarfjörð
fáir mundu syrgja.
Flest þó gleymist, fátt sé kært
og fækki í huga Ijóði,
minning þin þó skartar skært
og skin i hjartans sjóði.
Þórunn Elfa.
Hásetar Gísla Hafliðasonar frá
Hrauni í Grindavik 1915.
Skipshafnarvisur í Grindavík á ver-
tíðinni 191 5.
1.
Gísli finnur götuna,
greitt að inni fiskana.
Hefur stinna háseta,
hann til vinnu sjómanna.
2.
Er við djarfur árina,
og til þarfur sjóverka.
Meður starfar mund harða,
Magnús arfi Hafliða.
Aðsendar vísnr
úr ýmsuni áttum
3.
Jón er lagi löngum ann,
lengi ánægju hafa vann.
Ári vægir engri hann,
áis nær hagi risa kann.
4.
Jónas slingur sterklega,
stilltur þvingar árina.
Ei með fingur er lina,
útgerðingur Hafliða.
5.
Sést og þar hann Sigurður,
seggur snar og til fljótur.
En samt var hann óvanur,
er þó bara rétt góður.
6.
Óharðnaður unglingur,
en þó maður vel röskur.
Ei með slaður Ólafur,
en þó glaður Jónssonur.
7.
Þar er vagni ára á,
einn er Magnús nefnast má.
Lítið gagn mun gera sá.
Gildir bragnar spurning tjá.
8.
Róður stundar rösklega,
reynir i mundum árina.
Getur lund haft glaðlega.
Gísli kundur snar Narfa.
9.
Þar má lita þróttknáan
Þorkel nýtan Austan-mann.
Greiða í flýti fiskinn kann,
um flóðin hvit úr netum hann.
10.
Kristinn undur knálegur,
korðalundur Jónssonur.
Reynir mundir röskastur,
við ramman stundum kappróður.
11.
Þar er Hákon þolseigur,
þegnum hjá við stritróður.
Orðinn sá er aldraður,
afbragðs-knái sjómaður.
12.
Þykja á valdir þóftu-mar
þórar skjalda viðast hvar.
I vísna skvaldri virðast þar,
vera taldir hásetar.
Magnús Magnússon frá Nesi
Grindavik.