Lesbók Morgunblaðsins - 04.05.1975, Side 14

ÍSLENZK KONA
KORTLEGGUR
LEYNDARDÓM HEILANS
Edda Sveinsdóttir við mælitækin,
sem hún notar við rannsóknir sinar.
Greinin um Eddu birtist I dönsku
blaði og þar var því miður ekki gerð
nánari grein fyrir henni.
Nýstárlegar og áhugaverðar
rannsóknir fara nú fram á mörk-
um hinna gamalkunnu vísinda-
sviða. Ríður þar mjög á, að
rannsóknarfólk sé búið hæfi-
jeikum til þess að laga sig að
nýjum hugsanagangi, og svo
samstarfshæfileikum. Einkum er
síðar taldi hæfileikinn nauðsyn-
legur. Samvisindalegar rannsókn-
ir útheimta hópvinnu, samvinnu
fólks úr ýmsum áttum.
Eitt dæmi um slikar sam-
visindalegar rannsóknir er svo
nefnd medicoteknik, samstarf
lækna og tæknifræðinga.
Cand.mag. Edda Sveinsdóttic
lektor, er fyrirliði samstarfshóps,
sem stefnir m.a. að því að reyna
að gera Ijósa starfsemi heilans.
Hún er jafnframt tæknimeistari
hópsins. Hún varð cand.mag. í
stærðfræði árið 1965, og hefur
starfað við Kaupmannahafnar-
háskóla frá þvi hún lauk prófi,
nánar tiltekið við þá stofnun er
nú nefnist Datalogisk Institut.
Rannsóknarstarfið fer fram i
samvinnu við Klinisk Neurofysio-
iogisk Laboratorium i Háskólan-
um i Lundi og samskonar stofnun
i Bispebjerg-sjúkrahúsinu.
Anton Helgi Jðnsson
Ekki var ég síðri
kvenkostur en aðrar
norrænar höfðingjadætur
Numið ég hafði þau verk
sem husfreyju ber að kunna
ef þjóna hún vill með prýði
bónda og búi.
Líkami minn
var ungur og kvikur
Hinn skeggjuðu andlit
höfðu hann oft
girndaraugum litið.
En hugur minn stefndi
ofar vana
og innrættri undirgefni
Með sönnu ég vissi
á kynfærin eigi ákvarðað geta
tegundaskiptingu dýra.
Þá fannst eyja
úti i sænum
og þar átti frelsi að ríkja
Þar vildi ég helga mér land
hugsandi vera
jafningi allra
af mannkynsins meiði.
En kvígan var stöð
og eldar karlanna brunnu
hraðar en svipa mín
á hana gekk.
;ÍTy -

jPfejjfcwMSÍrjl
f.v/.»■*,.V, m R.. ... . ;
W/::
Bp>: ;
Ýmsum aðferðum er beitt tii að
komast að þvi, hvemig starfi
heilans sé háttað. í þessum rann-
sóknum er notuð svo kölluð
gammamyndavél. Gammamynda-
vélin þolir geislunina frá geisla-
virkum isótópum og úr henni
koma nokkurs konar „röntgen
myndir" af heilanum. U.þ.b. ára-
tugur er frá þvi farið var að nota
vélar sem þessa. Rannsókn fer
þannig fram, að isótóp er dælt í
æð. Hann berst síðan með blóð-
inu um heilann. Nú berst blóðið
ekki jafnhratt um hina ýmsu vefi.
og þvi má með þessari aðferð
finna, ef einhverjir vefir eru óeðli-
legir, t.d. kemur það i Ijós, ef um
heilaæxli er að ræða.
Við það verk, sem Edda Sveins-
dóttir vinnur, er gammamynda-
vélinni beitt á annan hátt. Eins og
áður er geislavirkum isótóp dælt
inn i æð. En nú er ekki tekin
„röntgenmynd" af heilanum.
Heldur er nú mæld geislunin frá
hinum geislavirka isótópi. Jafn-
framt reiknar tölva þau Isótóps-
linurit, sem fram koma. Útkoman
birtist á sjónvarpsskermi og sér
læknir þá samstundis, hvort þörf
muni frekari mælinga, t.d. að
biðja sjúklinginn að anda hraðar,
svo mynd fáist af þvi, hvernig
heilinn starfar við slíkar
aðstæður.
Þvilikar mælingar má nota til
þess að leita uppi æðakölkun i
heilanum, eða miðstöðvar floga-
veiki, eða til þess að sjá, hvernig
heilinn bregzt við þegar menn
lesa. skrifa, virða fyrir sér myndir
o.s.frv.
Þessar rannsóknir eru geysi-
flókið tækniverk. Milljón sinnum
á sekúndu verður að mæla það
hvar isótópinn sé niður kominn.
Á markaðnum eru engar vélar,
sem það geta.
Rannsóknarhópurinn ræddi
verkefnið við fulltrúa rafeinda-
vélafyrirtækis, sem oft áður hafði
verið kallað til liðs, en það reynd-
ist ekki hafa yfir nægum
mannafla að ráða. Edda Sveins-
dóttir varð því sjálf að ráðast i
lausn málsins. Hóf hún að vinna i
fyrirtækinu á kvöldin, um helgar
og í leyfum sinum. Eftir eins árs
strit kom árangurinn í Ijós. Það
var tæki, sem mældi tíu sinnum
fleiri isótópa á sekúndu en þau,
sem áður voru á boðstólum. Fyrst
þegar þessu verki var lokið gat
hið eiginlega rannsóknarstarf
hafizt.
Edda Sveinsdóttir kveðst hafa
mestan áhuga á hinni tölvu-
tæknilegu hlið samstarfs-
ins, þ.e.a.s. því starfi, sem
lýtur að tölvunni sjálfri. En
hún leggur áherzlu á það,
að bráðnauðsynlegt sé að fylgj-
ast vel með starfi læknanna.
Læknarnir eru ekki einfærir um
að gera sér grein fyrir þvi, hvers
konar tæki muni henta bezt til
rannsókna. Tæknimeistarinn
verður þvi að hafa einhvern
skilning á hinum læknisfræðilega
þætti. Edda hefur m.a. aflað sér
þeirrar þekkingar með því að
verja löngum stundum I þeim
tveimur rannsóknastofnunum,
sem áður var um getið, og einnig
á læknafundum, er hún hefur
setið. „En það er þó ekki nóg, að
ég skilji læknana og þann vanda,
sem þeir glima við", segir hún.
„Það er að visu skilyrði. En
mestu máli skiptir að ég kunni þá
tækni sem nota skal til verksins.
Það er eiginlegt framlag mitt til
málsins."
„Kortlagning" heilans reynir til
hins ýtrasta á þekkingu og getu
manna og á það við um læknis-
fræðilega og tæknilegan þátt
verksins. Samt sem áður reynist
sá árangur sem fæst, nothæfur
og hefur hagnýtt gildi i lifeðlis-
fræðistofnunum. En enn mun
nokkur timi líða þar til hægt
verður að stofna til almennra
rannsókna á þessu sviði.