Lesbók Morgunblaðsins - 24.08.1975, Page 4

En þegar verulega tók að halla
undan fæti fyrir Þjóðverjum,
urðu þeir einnig að taka þvi.
Oft var það sem þýzka sendiráð-
ið i Stokkhólmi bar fram mótmæli
gegn greinum í sænskum blöðum,
gegn einstökum blöðum og blaða-
mönnum og dómsmálaráðherra
Svíþjóðar, Westman studdur af
utanríkisráðherranum, Giinther,
var undanlátssamur og gerði blöð
upptæk samkvæmt gömlum
ákvæðum i prentfrelsislögunum.
Yfirleitt jók það enn á þá athygli,
sem greinarnar vöktu — en til-
gangurinn var þó að draga úr
hinum fjandsamlegu skrifum i
garð Þýzkalands, sem GUnther
var alltaf að kvarta yfir; þau tor-
velduðu honum stefnu hans í
utanríkismálum, sagði hann, að
forða Svíþjóð frá hernaðarátök-
um.
En þessi þýzku mótmæli gegn
hinum fjandsamlega anda í Sví-
þjóð gegn Þýzkalandi voru að
mestu leyti skrifstofustörf —
þýzkir sendiráðsmenn og nýskip-
aðir þýzkir „sérfræðingar í mál-
efnum Norðurlanda" þurftu að
sýna, að þeir hefðust eitthvað að.
Úr því að Þýzkaland hafði ekki
brugðizt með hernaðarlegu of-
beldi við sænskri neitun við her-
flutningunum gegnum Svíþjóð,
þá var enn ósennilegra, að það
myndi gera það, af þvi að
almenningsálitið I Svíþjóð yrði
ae fjandsamlegra f garð Þjóðverja.
Það voru kúlulegur og málmgrýti,
sem einhverju máli skipti fyrir
Þjóðverja, en ekki meðvindur í
blöðunum.
Gagnvart bandamönnum,
Bandaríkjunum, Englandi og
Sovétríkjunum, skipti Svíþjóð á
hliðstæðan hátt fyrst og fremst
máli sem glompa á hinu víðtæka
hafnbanni á Þýzkaland. Aftur var
það útflutningurinn á kúlulegum
og málmgrýti, sem var aðalmálið.
Auðvitað fannst þeim það Iinka
hjá Svíum að hleypa Engel-
brechtsherfylkinu og hermönnun-
um frá Noregi í gegnum Svíþjóð,
en þeim þótti það miklum mun
lftilvægara en sænsku viðskiptin
við Þýzkaland. Sovétríkjunum
var í rauninni sama um bæði
þetta og hitt, en fannst það hag-
stætt að hafa Sviþjóð hlutlausa —
meðal annars til að geta náð sam-
bandi við Finna vegna hugsan-
legra friðarumleitana.
Með hverjum mánuði, sem leið,
eftir að verulega tók að síga á
ógæfuhliðina hjá Þjóðverjum frá
og með 1943, minnkaði svo sænski
útflutningurinn til Þýzkalands,
og 1944 gátu bandamenn gengið
úr skugga um það, að sú glompa á
hafnbanninu, sem Svíþjóð hafði
verið, væri að mestu leyti úr sög-
unni. Og þar með var næstum því
hægt að halda því fram, að Svf-
þjóð væri „lauslega í bandalagi"
við England og Bandarikin,
„næstum þvf þátttakandi" í stríð
inu gegn Þýzkalandi — með því
að hætta að selja þeim kúlulegur
og málmgrýti. Vfst er líka hægt að
heyja stríð með útflutningsbanni
— lítið bara á olíuvopnið í hönd-
um Araba á þessum áratug!
Sá sem hafði hina sænsku utan-
ríkispólitík með höndum, var
mjög kynlegur náungi, sem
greinilega hafði verið skipaður í
stöðu sina að nokkru leyti af til-
viljun. Hann hét Christian Gúnter
og var af mörgum álitinn vera
næstum því frumgerðin að grind-
horuðum og leiðinlegum sænsk-
um embættismanni. Hann var
einn af síðustu mönnunum í opin-
beru lífi í Svíþjóð, sem notaði
nefklömbrur, en með þeim varð
hann á einhvern hátt málmkennd-
ur og gljáandi að sjá: — maður sá
ekki augun, og þegar hann tók af
sér nefklömbrurnar eða setti þær
á sig — til dæmis við umræður i
UM Christan Gunther
utanríkisráðherra Svia
í síðari heimstyrjöld-
inni og hina umdeildu af-
stöðu Svía. Eftir Jan
Olof Olson
UR
KARTÖFL U-
DEILDINNI
íRÁÐHERRASTÓLINN
Christian Gunther t.v. með brezka ráSherranum Victor Mallet.
Um sænska utanrikisráð-
herrann á strfðsárunum,
Christian Gúnther, og afstöðu
Svfa f striðinu.
Stefna Svfa í sfðari heims-
styrjöldinni varð aldrei hetjuleg.
Svíþjóð var hlutlaus.
Einn af ráðherrunum í þjóð-
stjórninni, K.G. Westman dóms-
málaráðherra — sem í fyrri
h'eimsstyrjöldinni hafði veriö
einn af yngstu ráðherrum Sví-
þjóðar, og i hinni síðari varð mjög
óvinsæll meðal blaðamanna, af
því að hann gerði blöð svo oft
upptæk — skýrði sænsku hlut-
leysisstefnuna þannig: hlutleysis-
ins á ekki að gæta sem afstæðrar
grundvallarreglu, heldur er hér
um að ræða raunhæfa stefnu til
að halda Sviþjóð utan við styrjöld-
ina.
Og það varð hin sænska stefna.
Hefði verið litið á hlutleysis-
stefnuna sem heilaga, hefðu Svíar
átt að fylgja allt annarri stefnu —
snúast gegn kröfum Þjóðverja oft
á tíðum og taka áhættuna á alvar-
legum deilum við Þyzkaland,
kalla yfir sig reiði Hitlers. Núna
vitum við, að við heföum getað
verið kjarkmeiri og djarfari —
ekki sízt vegna þess, að Hitler var
alltaf í tímaþröng. En það var
ekki eins auðvelt að vita það þá —
hvert landið á fætur öðru, sem
hafði sýnt Hitler þrjósku, hafði
verið hertekið og orðið að þola hið
ruddalegasta ofbeldi. Þeir, sem
fylgdu fram utanríkisstefnu Svía
— sem aðeins gat verið fólgin í
þvi að hliðra tiUog smeygja sér
undan, eftir þvf sem hagsmunir
og tilætlanir strfðsaðiljanna
kröfðust — Iitu þannig á stöðuna,
að það væri betra að láta undan
þýzkum kröfum, áður en
rýtingnum væri otaö — í mynd
úrslitakosta — að það væri betra
að veita samþykki í tíma, svo að
hægt væri að fá eitthvað í staðinn,
jafnvel svolitla viðurkenningu, i
stað þess að láta bara segja
manni, hvað maður ætti að gera.
Svíþjóð Iagaði sig eftir aðstæð-
um.
Gegn þessari aðlögun voru þeir,
sem af heitu hjarta héldu því
fram, að Svfar ættu hiklaust að
©
standa við hlið hinna striðandi
lýðræðisríkja gegn nazísku ein-
ræði, og ennfremur þeir, sem
sögðu, að við værum svo nátengd-
ir nágrönnum okkar, að við ætt-
um að berjast við hlið þeirra án
tillits til þess hvað yrði um okkur
sjálfa.
Svíþjóð veitti talsverða aðstoð,
en án þess aö berjast.
Svíar gengu lengst f aðstoð
sinni við Finnland — bæði efna-
hagslega og pólitískt. Eftir því
sem þjóðverjum gekk verr í strfð-
inu, voguðu Svíar sér að hallast
meir og meir á sveif með bardaga-
mönnum. En það leið þó á löngu,
til dæmis, áður en Svíar viður-
kenndu fulltrúa hinnar frjálsu,
norsku stjórnar í London í Stokk-
hólmi. En jafnvel svo seint sem á
árinu 1944, þegar Bandaríkja-
menn reyndu að benda Svium á,
að þeim bæri að sýna lýðræðis-
ríkjum heimsins þá hollustu í bar-
áttu þeirra gegn Hitler að stöðva
kúlulegu útflutninginn til Þýzka-
lands, tóku Svíar það óstinnt upp
og bentu á, að landsmenn þyrftu á
þeim vörum að halda, sem þeir
fengju frá Þýzkalandi í staðinn.
Hlutur Svíþjóðar var því hvorki
til heiðurs né sóma.
Gagnvart Þýzkalandi var Sví-
þjóð fyrst og fremst land, sem
flutti út málmgrýti og kúlulegur,
og hvorttveggja var þýzka
hergagnaiðnaðinum mjög mikil-
vægt. Það voru því hagsmunir
Þýzkalands að viðhalda eðlilegum
viðskiptum við Svíþjóð og þá auð-
vitað jafnframt, að bandamenn
næðu ekki herstöðvum þar eða
réðu á annan hátt yfir sænsku
landsvæði. Allt annað skipti
minna máli — þar á meðal flutn-
ingur Engelbrechts-herfylkisins
yfir Svíþjóð til Finnlands og ferð-
ir þýzkra hermanna frá Noregi i
leyfi. Þjóðverjar hefðu vafalaust
aldrei brugðizt harkalega við, þótt
við hefðum neitað um leyfi til
þessara ferða um land okkar — og
gerðu heldur ekki veður útaf því,
að leyfisferðir hermanna frá
Noregi voru stöðvaðar — en
hefðu tæplega þolað það, að út-
flutningur málmgrýtis hefði verið
stöðvaður á fyrstu árum stríðsins.
Svium var mjög legið á hálsi fyrir
afstöSu þeirra t styrjöldinni, ekki
slzt á hinum NorSurlöndunum. En
Svtar urðu striðsins að sjálfsögðu
varir, þótt hvorki yrði tjón né
blóðsúthellingar. Hér má sjá langa
biðröð fólks á Malartorginu í
Stokkhólmi vegna matvæla-
skömmtunar.