Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1976, Qupperneq 12

Jens Eyjólfsson bygginga-
meistari. Myndin er tekin
Verk hans
lofa
meistarann
1925, er Jens var 46 ára
ga™" Skyggnzt I
byggingameistarann Jens Eyjðlfsson
og fagurra húsa í Reykjavlk
iðnsögu íslands og fleiri heimildir um listhneigða
og sagt frö aðild hans að byggingu merkra
Eftir Guðmund Egilsson
ÞEGAR farið er um eldri hluta
Reykjavfkurborgar getur það ver-
ið frððlegt að virða fyrir sér bygg-
ingarlag húsanna, sem ber svip
bæði eldri og nýrri tfma. Þó er
eitt sem skilur eldri húsin frð
hinum nýrri og gerir þau áhuga-
verðari, en það eru skreytingar
húsanna og útlit, sem byggjendur
og teiknarar hafa verið ósparir á
að vanda vel, ef miðað er við hina
siéttu steinsteyptu kassa, sem
hafa svipminna útlit en hús frá
eldri tfmum. Á þetta ekki sfst við
um dyraumbúnað, hurðir, sem
eru prýddar útskurði, umgerð
kringum glugga, steinsúlur sem
setja skemmtiiegan svip ð bygg-
ingarnar, vindskeiðar, sperrutær,
hörpudiska og eftirlfkingar af ís-
lenska fálkanum, að ógleymdu
heilu listaverki um fornmenn
innmúrað f vegg eins stórhýsís f
miðbænum.
En hverjir voru þessir stórhuga
byggjendur? Og hverjir voru þeir I
teiknarar, sem skópu svo fögur
verk, sem sjást munu um ókomin
ár? Hér munu margir hafa lagt
hönd við, eins og venja er við slfk
mannvirki, og væri of langt mál
að geta allra, enda skortir heim-
ildir til slfks. — Flestir þeirra
manna, sem hafa eftirlðtið okkur
þessar fögru byggingar hafa safn-
ast til feðra sinna. Þó væri það
vissulega verðugt verkefni fyrir
þá menn sem vinna að söguritun
og varðveislu gamalla húsa, að
ekki væri látið bfða öilu lengur að
safna heimildum um byggjendur
þessara húsa.
Einn þessara manna var Jens
Eyjólfsson byggingameistari.
Þegar ég leitaði heimilda um
Jens var Iðnsaga Islands mér
drýgst og þá 1. bindi, þar sem
prófessor Guðmundur Hannesson
ritar um húsagerð á Islandi, en
ritum þessum ritstýrði dr. Guð-
mundur Finnbogason. Ekki þarf
að hafa mörg orð um ágæti þess-
ara rita, þvf þar hafa hinir fær-
ustu menn lagt sig fram að vanda
sem mest, og figgur gffurleg
vinna að baki svo viðamiklum rit-
um. Og ekki er á færi nema góðra
vfsindamanna að gera þvf eins
góð skil og raun er á. Af lestri
þessarar bókar má ráða nokkuð
um byggingarmáta og tækni hér á
landi, einnig að Jens Eyjólfsson
hafi átt drjúgan þátt I þvf að bæta
byggingartæknina. Þvf hef ég
reynt að safna saman nokkrum
upplýsingum um þennan fjöl-
hæfa byggingameistara, sem auk
þess að vera frábær húsateiknari
var mikill athafnamaður. Hann
byggði talsvert eftir teikningum
prófessors Guðjóns Samúelsson-
ar. Sem dæmi um samvinnu
þeirra má nefna Landakotskirkju
og hús Nathans og Olsen (Austur-
stræti 18).
Ljóst er að Guðjón húsameist-
ari hefur komið auga á hæfileika
Jens þegar hann fól honum og
Kristni Sigurðssyni múrarameist-
ara að sjá um svo vandasamt verk
sem bygging Landakotskirkju
hefur verið, svo og stórhýsis
Nathan og Olsen, sem hefur verið
nefnt svo eftir fyrstu eigendum
þess húss.
Þegar litið er aftur til þessara
tfma, vekur það furðu hverig
smiðir leystu sfn vandamál, þar
sem engir vélkranar voru til þá og
nýhafinn innflutningur á litlum
og ófullkomnum vélum til að
hræra steypu, hvað þá að til væru
rafmagnshjólsagir, fræsarar og
önnur slfk verkfæri, sem þykja
sjálfsögð í dag til að létta störfin
og auka afköstin, enda hefðu not
af slfkum verkfærum ekki komið
að gagni við fyrstu byggingar
stórhúsa bæjarins, þar eð raf-
magn kemur ekki fyrr en árið
1921.
En vfkjum nú aftur til ársins
1879. Á Hvaleyri við Hafnarfjörð
bjuggu þá hjónin Helga Einars-
dóttir og Eyjólfur Eyjólfsson sjó-
maður. Fæddist þeim sveinbarn
3. desember þetta ár. Var dreng-
urinn skfrður Jens. Hann var
þriðja barn þeirra hjóna, en alls
eignuðust þau fjögur börn talin
eftir aldri: Sigrfður, Einar, Jens
og Guðmundur, en móðirin lést af
barnsförum þegar Jens var
tveggja ára gamall. Jens flyst
seinna með föður sfnum að Há-
teigi f Garðahverfi. Eyjólfur gift-
ist sfðar Þorgerði Halldórsdóttur.
Rörn þeirra eru Þórey, Ólavfa,
Þorgils og Valgeir.
Faðir Jens stundaði sjóróðra,
en rak jafnframt nokkurn bú-
skap. Slfkt var algengt á þeim
árum, að dugnaðarmenn hefðu
mörg járn f eldinum.
Að Háteigi lfður æska Jens við
störf og leik. Nokkuð snemma
verður vart við hæfileika hans til
smfða. Er honum þá komið f nám
hjá Magnúsi Th. Blöndal f Hafn-
arfirði og sfðar I Reykjavfk hjá
Guðmundi Jakobssyni, sem talinn
var einn lærðasti byggingameist-
ari f þá daga.
Að trésmfðanámi loknu stundar
Jens framhaldsnám f kvöldskóla
iðnaðarmanna og það var áður en
Iðnskólinn f Reykjvfk er stofnað-
ur. Eftir að Jens lýkur trésmfða-
námi siglir hann til Kaupmanna-
hafnar og dvelst þar f 2 ár. Vann
hann þar að húsasmfði og stund-
aði jafnframt nám f húsagerðar-
list. Mun það hafa verið árið 1903
að hann kemur aftur til Islands
og byrjar þá strax starf sem bygg-
ingameistari.
Fyrsta verk Jens Eyjólfssonar
hér f Reykjavfk sem sjálfstæðs
byggingameistara var að teikna
og byggja timburverksmiðjuna
Völund og setja niður trésmfða-
vélar. 1 74. blaði Isafoldar árið
1905 segir m.a. á þessa leið:
„Völundarverksmiðjan er ná-
lega 50 álna langt timburhús tvf-
loftað en 16 álna breitt og 16 álna
hátt upp að turni — og er kjallari
undir þvf öllu. — Svo er að sjá
sem sögunarvélunum verði ekki
meira fyrir að fletta endilöngum
stórum eikardrumbum, en það
væru smjörkökur. Gufuvélin er
11 þúsund pund á þyngd, óvenju
hraðgeng. Reykháfur verksmiðj-
unnar er 26 álna hár frá jörðu og
rúmra 6 álna vfður að neðan.
Hafa verið f hann 23 þúsund
steinar. Gufa f málrnpfpum frá
vélinni hitar húsið og henni er
ætlað að þurrka allan efnivið f
þar til gerðum skála. Lýsa á verk-
Stórhúsið Nathan og Olsen Austurstræti 18 í byggingu.
Steypuvinnu er lokið, sperrur hafa verið reistar. Því er
rétti tíminn að halda reisugildi. Eins og sjá má á
myndinni er þetta að vetrarlagi. Prófessor Guðjón
Samúelsson teiknaði húsið. Jens Eyjólfsson var yfir-
smiðurog Kristinn Sigurðsson múrarameistari. Bygging-
arframkvæmdir hófust á árinu 1916 og lauk á rúmum 2
árum.
Kristkirkja í Landakoti í byggingu. Ein glæsilegasta
kirkja landsins. Professor Guðjón Samúelsson teiknaði
hana. Jens Eyjólfsson byggingameistari sá um bygging-
arframkvæmdir ásamt Kristni Sigurðssyni múrarameist-
ara myndin er frá árinu 1929 en þá var langt komið að
steypa húsið upp. Ef myndin hefur prentast vel, má
greina smiðina á myndinni, sem unnu við mótauppslátt.