Lesbók Morgunblaðsins - 06.03.1977, Blaðsíða 15

Þættir úr sögu
skáklistarinnar
Eftir Jón Þ. Þór
Einn glæsilegasti skðkmeistari, sem uppi hefur weriB er ðn efa pólski
meistarinn Akiba Rubinstein. Á ðrunum fyrir fyrri heimsstyrjöldina var
hann almennt talinn sterkasti skðkmaður heims ð eftir heimsmeistar-
anum, E. Lasker. Skömmu ðftur en heimsstyrjöldin brauzt út ðriS 1914
var mikiS rœtt um einvlgi þeirra Laskers og Rubinstein, en heimsstyrj-
öldin kom I veg fyriraB af þvl yrði. Þegar ófriSnum lauk var Rubinstein
brotinn maSur. Árðsimar ð Pólland fóru illa meS hann, auk þess sem
hann hraktist um matar- og peningalaus ðrum saman.
Eftir styrjöldina nðSi Rubinstein aldrei fyrri styrkleika þótt hann
hðldi ðfram aS tefla og væri enn sem fyrr vel gjaldgengur I hópi hinna
sterku. SlSari heimsstyrjöldin Iðk Rubinstein einnig grðtt. Hann var
GyBingur og ðtti þvl hvergi griSland I veldi Adolfs Hitler. AS lokum
skaut honum upp ð yfirborSiS I Belglu og þar dvaldist hann til æviloka.
Skðkin, sem hér fer ð eftir, var tefld ð alþjóSlegu móti, sem fram fór
I Gautaborg áriS 1920. Sigurvegari I mótinu var ungur tékkneskur
meistari, Richard Réti. Hann ðtti eftir aS Iðta allmikiS aS sér kveSa ð
næstu ðrum. i öBru sæti varS Rubinstein aSeins hðlfum vinningi ð eftir
Réti, en næstir komu Bogoljubow, Kostic, Mieses, Tartakower, Tarr-
asch og Maroczy. Enn I neSar ð úrslitatöflunni mð sjð nöfn eins og
Spielmann og Nimzovitsch. Og lltum nú ð skðk efstu manna, sem
jafnframt var eina tapskðk Réti I mótinu.
Hvltt: R. Réti
Svart: A. Rubinstein.
Sikileyjarvöm
1. e4 — c5, 2. Rf3 — Rf6. 3. e5 — Rd5, 4. Rc3 — e6. 5. g3 — Rc6,
6. Bg2 — Rxc3, 7. Bxc3 — d6, 8. exd6 — Bxd6, 9. 0-0 — 0-0. 10.
d3 — Be7. 11. Be3 — Bd7, 12. Dd2 — Dc7, 13. Hel — Had8. 14
Bf4 — Bd6, 15. Bxd6 — Dxd6, 16. De3 — b6. 17. Rd2 — Re7, 18
Rc4 — Dc7, 19. De5 — Dxe5, 20. Rxe5 — Ba4, 21. He2 — Rd5,
22. Bxd5 — exdS, 23. Hae1 — Hfe8. 24. f4 — f6. 25. Rf3 — Kf7.
26. Kf2 — Hxe2, 27. Hxe2 — He8, 28. Hxe8 — Kxe8, 29. Rel
Ke7, 30. Ke3 — Ke6, 31. g4 — Kd6, 32. h3 — g6. 33. Kd2 — Bd7,
34. Rf3 — Ke7, 35. Ke3 — h5, 36. Rh2 — Kd6, 37. Ke2 — d4l. 38.
cxd4 — cxd4.39. Kd2 — hxg4. 40. hxg4 — Bc6. 41. Ke2 — Bd5.
42. a3 — b5. 43. Rf1 — a5. 44. Rd2 — a4. 45. Re4+ — Bxe4. 46
dxe4 — b4,47. Kd2 — bxa3. 48. Kcl — g5 og hvltur gafst upp.
Telly
Savalas
Framhald af bls. 6
þjónustu sína ræða. „Ég er til-
finninganæmur maður“, segir
hann. „Ég hafði oft átt við
erfiðleika að strfða, en ég hafði
aldrei séð aðrar eins hörmung-
ar og ég kynntist i strfðinu.
Kunningjar mfnir voru drepnir
eða limlestir; ég sá hendur og
fætur skotna af mönnum. Og
margir, sem sluppu ómeiddir á
lfkama urðu samt aldrei samir
eftir“. Telly særðist sjálfur og
lá f ár f sjúkrahúsi.
Þegar herþjónustunni lauk
fór hann f Columbiaháskóla.
Þaðan lauk hann B.A. prófi f
sálarfræði og var kominn nærri
meistaragráðu, er hann hætti.
Hann var orðinn leiður á sálar-
fræðinni. „Freud var mesti
bófi, sem guð hefur skapað“,
segir hann nú. Telly hóf þá
störf f Upplýsingaþjónustu
Bandarfkjanna. Hann hlaut
fljótt frama og varð yfirmaður
upplýsingaþjónusta. „Eg hafði
ákaflega gaman af þvf starfi.
Mér fannst verkefnin mikils-
verð. Það skiptir miklu.“ Hann
var þarna f nokkur ár en réðst
þá til American Broadcasting
Company. Þar vann hann til
verðlauna fyrir þátt sinn „Your
Voice of America".
Skömmu sfðar urðu Telly á
mikil mistök og sennilega þau
mestu, er hafa hent hann. Hann
stofnaði sumarleikhús. En
hann komst fljótlega að þvf, að
það er hægara ort en gert að
reka leikhús með hagnaði. „Eg
skuldaði hundruð þúsunda
dollara áður lauk“, segir hann.
Mér féllust alveg hendur. Ég
fór heim til mömmu á Long
Island og faldi mig bara.“
Hann var þó ekki lengi f fel-
um. Næst fór hann að kenna á
Long Island; fullorðinsfræðsla
var það kallað. Það hlýtur að
hafa verið honum leiðigjarnt
starf, eins og hann er skapi
farinn. En svo vildi það til, að
kunningja hans frá þvf f upp-
lýsingaþjónustunni vantaði
leikara f smáhlutverk f sjón-
varsþætti. Sá leikari átti að tala
f þrjár mfnútur með evrópsk-
um málhreími. „Ég leitaði en
fann engan“, segir Telly. „Það
endaði svo þannig, að ég fór
sjálfur niður f sjónvarp“. Hann
var ráðinn f hlutverkið og upp
frá þvf hefur hann haft leik að
atvinnu. En hann var orðinn 37
ára gamall, er þetta gerðist.
Aður leið á löngu komst
Telly f kvikmynd mað Burt
Lancaster. „Þetta var ekki
merkilegt hlutverk sem hann
fékk“, segir Lancaster. „En við
leikstjói inn, John Franken-
heimer, sáum fljótt að þarna
var hæfileikamaður á ferð. Þeir
réðu Telly sfðar f aukahlutverk
f annarri mynd. Eftir þvf, sem
myndinni vatt fram óx hlut-
verk Tellys stöðugt. Varð það á
endanum mun meira, en þvf
var ætlað f upphafi. Telly stal
senunni af öllum samleikurum
sfnum. „Þá vissum við, að hér
var kominn snillingur“, segir
Lancaster. Telly var nefndur
til verðlauna fyrir lelk sinn f
þessari mynd, þótt hann hlyti
þau ekki.
Upp frá þvf þúrfti hann Iftt
að leita sér vinnu. Hann lék nú
f fjölmörgim kvikmyndum,
fæstum ýkja merkilegum að
vfsu. Lék hann oftast nær bófa,
ofsamenn og brjálæðinga. Þó
var hann fenginn til þess að
leika Pontfus Pflatus f „Mestu
sögu allra tfma“. Þá varð Telly
að nauðraka höfuð sitt. Hann
hefur ekki iátið hár sitt vaxa
upp frá þvf. „Og nú ætti ég mér
ekki viðreisnar von, ef ég léti
mér vaxa hár“, segir hann.
Skallinn er löngu orðinn helzta
vörumerki hans.
Það var svo fyrir þremur ár-
um, að Kojak kom til skjal-
anna. Framleiðendur sjón-
varpsmyndar einnar voru að
leita að leikara f hlutverk lög-
regluforingja og kom Telly f
hug. Þá voru þegar komnar til
sögunnar myndir um and-
hetjur, eða óhetjur svo kallað-
ar, söguhetjur alls ólfkar þeim
sem áður gerðust og allt gátu.
Höfðu myndir þessar fengið
ágætar undirtektir og virtust
áhorfendur umbera það vel, að
söguhetjur væru ekki almátt-
ugar. Telly vann til Emmyverð-
launanna f þessari fyrstu mynd
um Kojak og þá var ekki að
sökum að spyrja — byrjað var
að semja framhaldþætti.
Engum kom þó til hugar, að
vinsældir þáttanna yrðu slfkar,
sem raun ber vitni. Telly
kveðst ekkert skilja f þeim.
Ástæðurnar kunna að vera f jöl-
margar. Má nefna hér nokkrar.
Persónur eru vel gerðar, sér-
stæðar og skemmtilegar, litrfk-
ar ekki sfzt. Atburðarrásin er
hröð. Myndirnar eru flestar
teknar f New York og ljær það
þeim ósvikinn blæ. Og það er
eitthvað alveg sérlegt við New
York. Telly fellur lfka mjög vel
að umhverfinu, enda hagvanur
f þvf, og þykir borgin fegurst
allra staða. Loks eru samtölin
oft bráðskemmtileg, full með
slettur og tæpitungu, hranaieg
oft á tfðum og um fram allt
trúleg. Það er ekki sfzt Telly að
þakka. Hann skiptir oft um
setningar f handriti, semur
jafnvel langt mál. Hefur hann
jafnan eitthvað að segja frá eig-
in brjósti. Honum er lfka mein-
illa við það að læra hlutverk
orðrétt. Segja þeir, sem starfa
með honum, að hann sé f þessu
efni frumlegastur allra leikara,
sem þeir þekki.
Telly fær nokkuð fyrir sinn
snúð. Vikulaun hans nema að
jafnaði 50 þúsundum dollara
(u.þ.b. 9.4 millj.kr.). Hann seg-
ist eyða -mestu af þessu jafnóð-
um. „Ég hef gaman af þvf að
eyða peningum og láta aðra
njóta góðs af. En ég get svo sem
lifað látlausu Iffi“. Lff hans
þessa stundina verður þó varla
kallað látlaust. Húsið hans f
Los Angeles er milljóndollara
virði; svo á hann stóra fbúð f
London. Fjórtán bfla á hann
lfka til skiptanna og veðhlaupa-
hross til vara.
Það verður að segja eins og
er, að mjög erfitt er að greina
þá sundur Telly Savalas og
Theocrates Kojak. Þeir virðast
nánast eins. Teily er harður og
mildur f senn eins og Kojak;
framkoma hans daglega er
mjög lfk háttum Kojaks f sjón-
varpinu. Telly kveikir á eld-
spýtu með annarri hendi, tem-
ur sér gróft mál, tyggur togleð-
ur og sýgur brjóstsykurstengur
f sffellu svo sem Kojak á skján-
um. „Við verðum ekki aðskild-
ir“, segir Telly. „Við erum einn
maður“. Og það mun láta
nærri.
Telly virðist hafa heilmikið
gaman af frægð sinni. Það er
Ifklega vegna þess, hye hann
varð seint þekktur. Sffelt er
fjöldi manns f föruneyti hans,
allir eru boðnir og búnir að
verða við hverri hans ósk og
kröfu. Þreytist hann hleypur
einhver óðara til að nudda á
honum fæturna. Verði hann
svangur þýtur maður eftir bita
handa honum. Og þegar svo ber
við, að illa liggur á honum og
sjálfstraustið hjaðnar þarf
hann ekki nema lfta út um
gluggann: þar bfður jafnan
skari aðdáenda og færir honum
aftur heim sanninn um það, að
hann sé manna mestur og bezt-
ur. Hann þrffst lfka á hyllinni.
Og hann nýtur mestrar hylli
allra leikara. „Þeir, sem með
honum eru, falla ævinlega f
skuggann af honum, jafnvel
Framhald á bls. 16.
Savalas meS þrevetra syni slnum, Nicholas.
Svo sem hæfir stöSu ofurstirnis á sjónvarpshimni. á
Savals kornunga konu. Héreru þau hjón á ferS.
Telly Savalas fyrr á árum, þegar hann vann hjá
U pplýsinga þjón ustu Banda rlkjanna.