Lesbók Morgunblaðsins - 05.02.1978, Blaðsíða 5

grundvallarhreyfing, sem á kemst i
lýðræðisátt, gangi að lokum of langt
og það liggi einhvern veginn í eðli
okkar.
Einkaframtakið var á einu skeiði
svo hömlulaust, að það fékk koll-
steypu seint á þriðja tugnum og hin-
um fjórða. Þegar reist var rönd við því
i tið Roosevelts forseta, var gengið
of langt — mönnum talin trú um, að
stjórnin gæti leyst allan vanda. Fólk
hefur haldið að lokum, að stjórnin
eða eitthvað, sem menn kalla þjóðfé-
lag eða kerfi, geti leyst vandamál
þess".
Hve rammt kveður að þessu nú á
dögum?
Sevareid: ,,Ég óttast ekki mann á
hvítum hesti, er riði inn í Hvíta húsið
og kæmi þar snögglega á fasista-
stjórn. Ég fæ a.m k. ekki séð, hvernig
það væri hægt í 50 ríkja bandalagi.
Maður hlýtur að veita því mikla at-
hygli, sem gerzt hefur í Argentínu og
Uruguay, þar sem menn dekra við
lýðinn, hafa lagt honum allt upp í
hendur. Bretland er þar á hálum ís
þessa dagana — og New York borg.
Ég sé ekki enn, hversu þetta verði
stöðvað og hver takmörk eigi að setja
ábyrgð stjórnvalda. Fyrir þvi fylgist
ég af áhuga með mönnum, sem
öldungadeildarþingmanninum Daniel
P. Moynihan og öðrum, er rita í The
Public Interest (ritið Almannaheill),
þar sem þeir leita nýrra skýrgreininga
og spyrja: Hve langt getur rikisstjórn
gengið á þessari braut án þess að
keyra allt i strand? Hvaða ábyrgð bera
einstaklingarnir?"
Eruð þér vongóðir um, að lausn
fáist í þessum efnum?
Sevareid: „Ég hefði vænzt þess satt
að segja, að Jimmy Carter eða ein-
hver annar yrði til þess að njörva
þetta vandamál niður, kæmi fram
með einhverjar nýtilegar hugmyndir
um kenningu eða kennisetningar,
þ.e tæki heimspekilega á málinu, svo
að við mættum átta okkur á þvi. En
Carter hefur ekki gert það. Hann er
ekki heimspekingur. Og ég hef það
einhvern veginn á tilfinningunni, að
enginn annar freisti þess að koma
þessu öllu heim og saman.
E.t.v. er það á einskis færi, hvort
sem er. Stjórnmálamenn eru ekki
endurkjörnir fyrir að segja nei við
kjósendur sína, og því búum við við
ólæknandi verðbólgu. Ekkert lýð-
raeðisríki veit, hvernig á að stöðva
hana, því að þar er við að etja voldug-
an og skipulagðan verkalýð, vaxandi
kröfur, aukinn mannfjölda og þjóð-
kjörin þing, þar sem fljótt vill sjóða
upp úr".
Finnst yður við ekki hafa á að
skipa nú á dögum leiðtogum á borð
við Franklin Roosevelt, Churchill
eða HarryTruman?
Sevareid: „Jú, en virki kerfið vel,
ættum við ekki að þurfa mikla for-
ingja. Gæti annar Roosevelt komið
orkusparnaðarfrumvarpinu hraðar
gegnum þingið en Carter? Gallinn er,
að hér er ekki nógur háski á ferðum
— stórstyrjaldir né kreppa. Við höf-
um leyst fyrsta áfanga negra-
byltingarinnar að svo miklu leyti, sem
hún verður leyst með lagasetningu
og þannig opnað þeim leið til nýrra
tækifæra.
Ég held, að menn séu á einu máli
um, að það, sem koma skal, sé
blandað hagkerfi, þar sé ríkisvald og
einstaklingsframtak eiga hvort
tveggja hlut að máli. Það sem blasir
við, eru miðlungs vandamál: hvað
eigi að gera í orkumálum, hvernig
eigi að taka á málefnum fátækra-
hverfa stórborganna o.s.frv. Hér er
ekki um líf eða dauða að tefla, svo að
það reynist erfitt leiðtoga að ganga
fram af miklum eldmóði".
Þurfum vi8 þá heldur foringja,
sem eru fremur tæknimenn en hetj-
ur?
Sevareid: „Já, á sína vísu. Það er
dálítið leiðinlegt, þar reynir hvorki á
töfrasvör né leyniáætlanir. Þess
vegna er það list að vera forseti.
Góður forseti verður að semja sínar
eigin áætlanir og siðan hrinda þeim í
framkvæmd eftir eigin leiðum".
Er Carter þeim vanda vaxinn?
Sevareid: „Mér virðist hann hugsa
líkt og verkfræðingur, en hann hefur
ekki haft nema tæpt ár til að athafna
sig og tók við ýmsum óleystum
vandamálum.
Hann er mjög skarpur, þrekmikill
með afbrigðum og fljótur að átta sig.
í hugarkommóðu hans eru margar
smáskúffur, sem hann getur dregið
út og notað, þegará reynir. En það er
ekki ýkja mikil fjölbreytni i framgöng-
unni, og ég óttast, að það dragi úr
snerpunni, þegará líður".
Á forsetinn e.t.v. mest undir því
að ná til manna — og er Carter þar
ekki svo fær sem skyldi?
Sevareid: „Ég er ekki við þvi búinn
að svara þvi.
En eins og þér vitið, erum við ekki
„Eg er
svartsýnn
á
morgundaginn,
en
bjartsýnn á
komandi daga
þar á eftir,
Hvenær hefur
lífið verið
skuggalaust?”
sjálfum okkur samkvæmir i þvi, hvers
við krefjumst af leiðtogum okkar. Við
viljum, að leiðtogi sé einn af okkur —
og þó skör hærra Ef hann gerist of
umsvifamikill, lumbrum við á honum.
Gerist hann of alþýðlegur, verður fólk
leitt".
Getur forseti nokkurn tíma fram-
ar steypt þjóðinni blákalt út í stríð
líkt og í Vietnam?
Sevareid: „Nú, það væri svo sem
hægt að hugsa sér, að slik staða, þótt
ólikleg sé, kæmi upp, að Kúbumenn
eða Rússar sendu fallhlífasveitír til
Panamaskurðarins og við snerumst
þar til varnar. En staðan yrði að vera
með þeim hætti, að menn sæju
greinilega, að um virkilega hagsmuni
væri að tefla.
Þar stóð hnífurinn i kúnni í
Vietnam. Ég þráttaði um það við
Lyndon Johnson og Dean Rusk utan-
ríkisráðherra. „Sýnið mér, hversu
öryggi okkar og verulegir hagsmunir
eru í húfi á þessum litla landskika í
Asíu". Svo fór að lokum sem vænta
mátti, að allir sáu, að við höfðum
enga augljósa né einfalda ástæðu til
að skerast þar i leikinn".
En höfðu Johnson forseti og
ráðunautar hans ekki siðferðilega
ástæðu til þess að halda inn í
Suður-Vietnam og forða þjóðinni
þar frá að lenda undir alræðis-
stjórn?
Sevareid: „Ég hef í rauninni aldrei
véfengt þetta atriði málsins. Vandinn
var sá, að þessu marki var ekki hægt
að ná, þvi að við áttum ekki einungis
í höggi við vopnaðan her, heldur
þjóðfélag brynjað fullkominni trú á
málstað sinn, og hefðum við ætlað að
sigra það með gamla laginu, hefðum
við orðið að ganga á milli bols og
höfuðs á þessu þjóðféiagi. Það var
okkur gersamlega um megn bæði
siðferðilega og stjórnmálalega. Þegar
maður hafði eitt sinn gert sér grein
fyrir þessu — og það gerði ég býsna
snemma — þýddi það hvorki meira
né minna en það, að við ættum í
höggi við alla Asíu".
Höfum við blandað okkur um of í
heimsmálin?
Sevareid: „Segja mætti, að við
hefðum treyst okkur til hluta, sem við
í rauninni réðum ekki við. Kennedy
forseti og Robert Kennedy voru i
þessu efni grandalausir.
Þegar ég las fyrst um Framfarafylk-
inguna (Alliance for Progress), vissi
ég nóg um Suður-Ameríku til að vita,
að enginn gæti rétt hana við á tíu
árum — 'ekki einu sinni, þótt hann
hefði 20 milljarða dala.
Ef við getum ekki reist við fólkið í
Harlem eða Puerto R.ico, hvernig ætl-
um við þá að rétta hlut hundraða
milljóna manna í þriðja heiminum?
Við héldum, að Friðarsveitirnar (The
Peace Corps), gædddar góðum vilja
og búnar nútímatækni til hvers konar
samskipta, gætu breytt öllu.
Við getum gert heilmikið fyrir sum
þjóðfélög, líkt og við gerðum fyrir
Vestur-Evrópu eftir heimsstyrjöldina
siðustu. Þar höfðum við fast undir
fótum. Efnahagsþróun í Afríku eða
Suður-Ameríku stendur á allt öðrum
grunni".
Verður þetta til þess, að hugsjón-
ir okkar verði okkur súrar í augum
og við förum út í hinar öfgarnar, að
hafa allt á hornum okkar?
Sevareid: „Ég vona ekki. Ég vona,
að við verðum aldrei jafn andlega
einangraðir og Frakkar eru orðnir.
Það er ekki beint í Bandaríkjamönn-
um að vera hornhagldalegir, jafnvel
þótt við þurfum ekki að vera eins og
trúboðar á þeytingi út um allar þorpa-
grundir."
Hrekkleysið, veikir það okkiir í
skiptunum við aðrar þjóðir?
Sevareid: „Svo hygg ég ekki vera.
Það er geysimikilvægt, að til skuli
vera stórt og öflugt riki, sem hefur þó
lika dálitið hrekkleysi til að bera eða
það sem kalla mætti trú á mannkyn-
ið. Hugsum okkur, að Bandarikin
væru ekki til eða hvorugt risaveld-
anna væri opið þjóðfélag. Þá yrði úti
um okkur."
Af hverju segið þér það?
Sevareid: „Sú staðreynd, að þetta
er opið þjóðfélag, á sinn þátt i að
varna þvi, að heimurinn sprengi sig í
loft upp.
Ef Rússar opnuðu snögglega upp á
gátt og kæmu raunverulega á fót
frjálsum stofnunum, er við gætum
kynnzt að vild, mundi mönnum stór-
lega létta i veröldinni.
Það er ekki sökum þess, að okkur
hefur orðið á í messunni í Vietnam,
að menn annars staðar i heiminum
eru kviðafullir, helduraf þvi, að Rúss-
land, þessi geysimikli hluti veraldar-
innar, skuli vera eins og það er."
t ramhald á bls. 16.
L. r
m
'Ci
* '/• Jif’ éjifni v»; ■■ ■
•/f { i—
f t
„Við viljum, að
leiðtogi sé einn af
okkur - og skör
hærra. Ef hann
gerist of umsvifa-
mikill, lumbrum
við á honum.
Gerist hann of
alþýðlegur, verður
fóUt leitt.”