Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1978, Blaðsíða 3

anna sjálfra að gæta slíkra varúðarráð-
stafana.
Mestu ótiðindin fyrir ibúa þriðja
heimsins er sú spá sem sett er fram í
skýrslunni að ræktað land á hvern ein-
stakling á jörðinni minnki um helming
fram að næstu aldamótum.
Á þeim skamma tíma er talið að 600
milljónir hektara ræktanlegs lands fari
forgörðum vegna landeyðingar og út-
þenslu borga. A sama tíma er áætlað að
mannfjöldi í heiminum aukist úr 4 mill-
jörðum í 6,25 milljarða. Þó að 300 mill-
jónir hektara af enn ónýttu landi verði
teknir til ræktunar fyrir aldamótin 2000,
verður árangurinn aðeins sá að ræktað
land á hvern íbúa minnkar úr 0,31 hekt-
ara í 0,15 hektara.
Áætlað er að 2500 milljónir tonna af
jarðvegi tapist á hverju ári vegna upp-
blásturs og annarar landeyðingar og er
það rúmlega hálft tonn af jarðvegi á
hvert mannsbarn á jörðinni. Mannkynið
hefir blátt áfram ekki efni á slíkri sóun.
Þegar skógar eru höggnir og landið
skilið eftir óvarið ráðast vindar og vatn á
jarðveginn og bera hann burt. En 1000
milljónum ibúð Afríku, Asíu og Mið- og
Suður-Ameríku er mauðsyn að afla eldi-
viðar til að sjóða mat sinn og hita híbýli
sin.
Helmingur þeirra trjáa sem felld eru á
hverjum degi eru notuð sem eldiviður.
Hinn helmingurinn fellur fyrir keðju-
sögum iðnaðarins. Þegar allt er talið eru
mun fleiri tré felld en þau sem vaxa upp
og eyðing skóganna veldur því að mill-
jónir manna verða að leita lengra eða
greiða hærra verð fyrir eldivið sinn.
Víða í þróunarlöndunum var það einnar
eða tveggja stunda starf að safna eldiviði
en er nú dagsverk eða meira. Oftast
kemur sá starfi í hlut kvennanna.
I Niamey í Nigeriu verða verkamenn
að verja fjórðungi tekna sinna til eld-
viðarkaupa. í Ougadougou, höfuðborg
Efri-Volta hefir allur skógur innan við
70 km fjarlægð frá borginni verið höggv-
inn í eldinn og þar getur kostnaðurinn
orðið þriðjungur teknanna. Nú er svo
komið, segir í skýrslunni, að helmingur
íbúa heimsins býr við hærra verð á eldi-
viði en talist geti viðunandi.
Um leið og mönnum hefir farið að
skiljast hver vandi sé hér á ferðinni hafa
þeir tekið að vinna gegn honum. Nú
hefir það t.d. verið lögboðið í Banda-
ríkjunum að allir úðabrúsar skuli bera
merkimiða er gefi til kynna að notkun
þeirra geti skaðað ósonhlíf jarðarinnar.
Tekist hefir að finna fljótvirkar rann-
sóknaaðferðir til að ganga úr skugga um
hvort ný efnasambönd geti valdið
krabbameini. I Pakistan voru 23 milljón-
ir trjáplantna gróðursettar á einu
tveggja mánaða timabili. I Indlandi
verða þúsundir döðlupálma gróðursettar
til að stöðva framrás Rajasthan eyði-
merkurinnar sem gleypir nú um 1% af
ræktanlegu landi Indlands á hverju ári.
I skýrslunni er bent á að það eigi við
um alla umhverfisvernd að viðleitni til
að leysa tiltekinn vanda eða mæta núver-
andi þörf geti haft ófyrirsjáanlegar af-
leiðingar og valdið meiri vanda er timar
líða. Þegar skógur er höggvinn til að
mæta eldiviðarþörf milljóna manna geti
það einnig valdið landeyðingu er tor-
veldi aukna fæðuöflun. Aukin notkun
köfnunarefnisáburðar auki uppskeru af
hverjum hektara en köfnunarefnisoxíð
sem berst upp í andrúmsloftið seytli upp
í háloftin og skaði ósonhlífina. Afleiðing
þess getur orðið minni uppskera og auk-
in tiðni húðkrabbameins.
A þann hátt tengir skýrslan vandamál,
er virðast ólík i fljótu bragði, eins og
þætti í miklum og flóknum vefnaði.
Skýrslunni lýkur með þvi að bent er á að
það sem við þörfnumst sé skipulagðar
aðgerðir til sameiginlegrar umhverfis-
verndar fremur en einangraðar aðgerðir
til að vernda einstaka þætti umhverfis-
ins.
(þýtt: J.O. Edwald.)
Á formála íslendingabókar má sjá,
að það hefir verið að tilhlutan
biskupanna á Hólum og Skálholti að
Ari fróði tók að sér að rita upphafið að
sögu Islands. Hann semur þá Island-
ingabók „ina meiri“, og einn kaflinn í
þeirri bók hlýtur að hafa verið um
landnám Ira og hvernig hér var
umhorfs þegar norsku landnemarnir
komu hingað.
Þegar bókin var fullgjör, fer Ari svo
með hana til biskupanna, en þeir fá
Eftir Arna Ola
Sæmund fróða í lið við sig að dæma um
verkið.
Hér hefst hin fyrsta ritskoðun hér á
landi og áhrifa hennar gætir enn í dag,
og það er Sæmundur fróði sem þar
„ræður höggi og hlíf“. Og úrskurður
hans verður á þessa leið:
„Vér viðurkennum aldrei að hér hafi
verið írskt landnám. Fyrsti maður, sem
fann ísland var Naddoddur, norskur
víkingur. Hann tók land í Austfjörðum
og þar gengu þeir félagar upp á hátt
fja.ll, þar sem víðsýnt var, ef þeir sæu
reyki eða nokkur líkindi til þess að
landið væri byggt, en sáu það ekki“.
Þetta er bæði fyrsta ritskoðun og
fyrsta stórpólitíska ákvörðun, sem
tekin var af íslendinga hálfu. Fyrir
Sæmundi mun þetta hafa vakað: Ef vér
viöurkennum sjálfir, að hér hafi verið
írskt landnám áður en norrænir menn
komu til landsins, höfum vér slegið úr
hendi réttinum til þess að eiga landið.
Vér getum þá átt á hættu að Irar seilist
hér til lands og þegna. Rétt vorn til
landsins getum vér aldrei varið, nema
því aðeins að það sé viðurkennt, að
forfeður vorir hafi fyrstir manna
numið land. Það verður ekki talið til
landnáms þótt nokkrir írskir einsetu-
menn hafi verið hér áður.
Þessu hafa biskupar verið sam-
þykkir. Og svo var sagan um írska
landnámið rifin út úr bók Ara og
ákveðið að hún skyldi þurrkuð út úr,
minningu þjóðarinnar, grafin og
gleymd. Þar kom svo til kasta biskup-
anna. Þeir höfðu vald yfir öllum
skriftlærðum mönnum í landinu og
gátu því bannað þeim að minnast
nokkurn tíma á þessa írsku landnáms-
sögu. Jafnframt hefir þá verið talið
æskilegt, að rituð væri saga norræna
landnámsiris svo að það geymdist um
aldur og ævi hverjir hefðu numið
ísland.
Hingað væri þá að rekja ástæðuna til
þess að byrjað var að rita landnáma-
bækur.
En nú varð saga norræna landnáms-
ins trauðla rituð svo, að ekki þyrfti að
minnast á Irana, sem hér voru búsettir.
Hér var úr vöndu að ráða. En skyldi
það ekki hafa verið Sæmundur, sem
fann úrræðið? Ekki þarf annað en gefa
þeim öllum norræn nöfn og forðast að
geta um ætterni þeirra.
Ef menn lesa Landnámu með athygli,
fer ekki hjá því að þeir reki sig mjög
víða á þessi vinnubrögð. Þau eru að
vísu mismunandi áberandi, eftir því
hver á hefir haldið, því ekki eru allir
jafnir í ritleikni né glöggir á hvað segja
má. Þess vegna er að finna í Landnámu
ýmsar upplýsingar og heimildir, sem
Sæmundur fróði mundi hafa viljað að
væri þar ekki.
„Austfirðir byggðust fyrst á íslandi.
Hefir í þeim fjórðungi margt stór-
menni verið síðan, og þar hafa margar
stórar sögur gerzt“, segir í Landnámu.
En landnámssaga Austfirðingafjórð-
ungs er með öðrum hætti en saga hinna
fjórðunganna, því að þar er að
mestu farið eftir frásögn eins manns,
Kolskeggs hins vitra og fróða Ásbjarn-
arsonar. Og hvergi mun þess gætt
jafnvandlega sem þar, að minnast ekki
á menn af írsku kyni. Mun þó hafa
verið þarna mikil írsk byggð, áður en
norrænt landnám hefst, eins og gefið
er í skyn í Sturlubók, og þar eru enn
nöfnin Papey, Papafjörður og Papaós.
Alls eru taldir um 70 landnámsmenn
í Austfirðingafjórðungi, en þar kemur
annar hver maður eins og skollinn úr
sauðarlegg, því að engin deili eru sögð
á þeim, hvorki um ætterni né ættstöðv-
ar. Eg skal taka hér upp lítinn kafla
úr Landnámu, sem sýnishorn þessa:
Hjalti hét maður, er nam Kleifarlönd
og allan Breiðdal þar upp frá.
Herjólfur hét maður, er nam Stræti
allt fyrir utan Gnúp og inn öðrum
megin til Óss og til Skjöldolfsness hjá
Fagradalsá í Breiðdali.
Þjóðrekur hét maður. Hann nam
fyrst Breiðdal allan, en hann stökk
braut þaðan fyrir Brynjólfi og ofan í
Berufjörð og nam alla ina nyrðri
strönd Berufjarðar og fyrir sunnan um
Búlandsnes og inn til Rauðuskriðna
öðrum megin og bjó þrjá vetur þar sem
nú heitir Skáli. Síðan keypti Björn hinn
Framhald á bls. 13
©
MAÐUR
HÉT
Um landnám 1
Austfirðingafjórðungi