Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.1979, Blaðsíða 11
Aaron Sikler er maöur nefndur og
kunnur fyrir portretmálverk. Hann var
fenginn til pess aö mála „opinbert
portret“ af Jack Kennedy og hefur til
pessa hlotiö pá náö aö hanga í Hvíta
Húsinu. Kennedy-fjölskyldan var pó
sáróánægö meö árangurinn og taldi aö
alveg heföi mislukkast aö sýna pann
unga og upptendraða leiötoga sem
Kennedy var. Þaö viröist rátt athugað;
portret Siklers gefur framar ööru
hugmynd um preytu og vonleysi.
vora daga, aö einhver góöur portret-
málari sé fenginn til aö mála „opinbert
portret“ af meiri háttar stjórnmála-
skörungum. Þegar um er að ræöa
menn eins og Bandaríkjaforseta, elleg-
ar gamlar kempur á borö viö Churchill,
de Gaulle eða Adenauer, pykir mikil
upphefö aö veljast til starfans. En
vandi fylgir vegsemd hverri og ekki
hefur alltaf orðið sá árangur af Því
samstarfi sem vonir stóöu til. Stundum
hefur árangurinn reyndar orðiö lofs-
veröur að flestra dómi, en sérvizka
ellegar hégómaskapur oröiö til pess að
myndinni var umsvifalaust hafnaö.
Frægasta dæmiö um slíkt og pvílíkt
er portret Graham Sutherlands af
Winston Churchill. Sem betur fór vofú
teknar af pví myndir, svo nú er hægt aö
sjá, aö verkið hefur veriö markvert
framlag til portretlistar eins og viö
mátti búast af Sutherland. Karlinn er
Þarna eins og gamall bolabítur, en um
leiö lýsir af honum sú festa og Þrjózka
sem aldrei bilaöi og var eins og af
himnum send á tímum mikillar alvöru
fyrir Bretland. ,
Myndin var afhent Þeim hjónum
Sir Winston og Mary, á gamals aldri,
og hún sást ekki meir. Sjálfur héföi
Churchill sem málari átt aö geta séö,
hvaö hún var góö, en hégómaskapur-
inn varö ofaná. Kannski hefur Þó álit
Mary vegiö enn Þyngra. Hún viröist
ekki hafa getað hugsaö sér aö ímynd
leiðtogans liföi á Þennan hátt og hún
viröist hafa stigiö Það skref aö eyöi-
leggja myndina. Fleiri opinber portret
hafa hlotið þau örlög að vera hafnað,
Þótt ekki væri svo langt gengiö aö
koma þeim fyrir kattarnef. Má Þar
nefna nýlegt portret af Henry Kissing-
er, Johnson Bandaríkjaforseta og einn-
ig af peim bræðrum Jack og Robert
Kennedy.
Dómsmálaráðherrann sálugi,
Robert Kennedy, var maöur óform-
legur og ekki óeölilegt aö portret-
málarinn kysi aö sýna hann á skyrtunni
og dálítiö úfinn eins og hann átti vanda
til í erli daganna. Myndin viröist
„spontant" og töluverö hraðmáluö og
veröur varla sagt aö paö sé ekki í
samræmi viö frískleika Roberts
Kennedy. Samt sem áöur var
Kennedy-fjölskyldan mjög óánægö
meö árangurinn; taldi myndina gefa
hugmynd um að ráöherrann væri
„óformlegur, letilegur og barnalegur".
Portrettiö fékkst ekki hengt upp í Hvíta
húsinu og er nú í Smithsonian-safninu.
Ugglaust hefur enginn utanríkis-
ráöherra Bandaríkjanna náö annarri
eins viröingu og „stærð“ eins og
Kissinger í tíö Nixons. Hann var að
segja mátti sáttasemjari heimsins og
jók mjög hróöur Bandaríkjanna.
Bandarísk utanríkisráöuneytið vildi
minnast pessa tímabils meö „opinberu
portretti" og réöi málara aö nafni
Gardner Cox til starfans. Árangurinn
varö næsta slappur; Kissinger eins og
feimin skrifstofublók, enda neitaöi
ráðuneytiö hreinlega aö borga málar-
anum og taka viö myndinni. Hálf
dapurlegt að fá slíkt tækifæri og nota
Það ekki betur.
Við fengum aldeilis á baukinn hjá
honum Guðmundi Steinssyni í leik-
ritinu „Stundarfriður" í Þjóöleikhús-
inu. Ég skil ekki í öðru en flestir, ef
ekki allir, hafi þekkt þar eitthvað úr
sínu eigin heimilislífi: óreglulega
matmálstíma, ærandi „poppmús-
ík“, tímaleysiö, „stressiö". Stund-
arfriður var vandfundinn í leikritinu,
— var hann ekki aðeins, þegar
sjónvarpiö bilaði og hjónin heyrðu
ofheyrnir í þögninni — og vissu
eiginlega ekkert, hvað þau áttu af
sér að gera, — sáu þó loks hvort
annað eftir marga mánuði eða ár?
Þegar ég hugsa um þetta leikrit,
kemur mér í hug gömul frásögn,
sem Árni ÓLa færði í letur og birtist
í Lesbókinni fyrir einu til tveimur
árum um það, þegar Svarti dauði
geisaði hér á landi. Munnmæli voru
uppi um, að drepsóttin hefði tekið
á sig gervi karls og kerlingar, sem
þeystu um sveitir og heim á hvern
bæ og skildu eftir sig reyk og
eimyrju og brátt lá mikill hluti
fólksins í valnum. En frá einum
litlum kotbæ varð hyski þetta þó að
snúa. Þar hafði fátækur bóndinn
flýtt sér út í móa og tendrað þar
kertaljós og heitið á heilaga Maríu
guðsmóöur sér til fulltingis. Varð
þá sóttarkarlinum að orði: „Hingað
þýðir ekki að fara, því að hér logar
Maríuljós í þúfu.“ Urðu illfyglin því
að fara hjá garði á þessum litla,
fátæklega bæ.
Fólkiö í leikriti Guðmundar var
algjörlega berskjaldaö fyrir áhrifum
fjölmiðla og tízku, það var á valdi
streitunnar, sem kannski mætti
kalla Svarta dauða okkar tíma.
Sannarlega hefði því ekki veitt af
að eiga sér sitt „Maríuljós í þúfu“ til
varnar plágunni og eflaust væri það
okkur öllum hollt í veðrum dægr-
anna að eiga okkur einhvern slíkan
griðastað heim að sækja til hvíldar
og hressingar frá dægurþrasinu og
mismunandi skemmtilegum skyldu-
störfum.
Mér kemur allt í einu í hug, þaö
sem öldruö kona, ættuð af Vest-
fjörðum sagði einu sinni í mín eyru,
þegar ég var lítil stelpa. Kona þessi
hafði ekki gengið á rósum fremur
Maríu-
Ijós
í þúfu
en margar kynsystur hennar á
þeirri tíð, börn hennar fylltu a.m.k.
tuginn og efnin voru af skornum
skammti. En hún sagði: „Það var
alveg sama, hvað ég hafði mikiö að
gera og margar flíkur að stagla í,
ég hafði alltaf einhvern skemmti-
legan útsaum að grípa í á sunnu-
dögum.“ Þannig kveikti hún sitt
Maríuljós og forðaði sér frá
smækkun stritsins. Eflaust hafa
flest hennar útsaumsverk verið
týnd eða slitin, þegar þarna var
komið sögu, en ánægjan sat greini-
lega eftir í huga hennar, ekki sízt
yfir því að hafa á þenna hátt tekizt
að verða herra yfir kringgmstæð-
unum.
Ekki vantar tómstundirnar í lífi
nútímafólks og ekki vantar auglýs-
ingaáróðurinn um þaö, hjvernig
þeim skal eytt. Ekki vantar heldur
allskonar dýr tæki og tól, sem sögð
eru alveg bráðnauðsynleg til þess
að njofa tómstundanna. En stund-
um fara líka fleiri stundir en ætlað
var í fyrstu til að vinna fyrir þessum
hlutum og fyrir kemur, aö það sem
njóta skal og hæfileikinn til þess
hverfur í skuggann fyrir tólunum
sjálfum og dýrkun þeirra.
En ánægja tómstundanna er
áreiðanlega ekki í réttu hlutfalli við
mikilfengleik umgjaröar þeirra.
Skapandi tómstundadútl, þótt fá-
tæklegt og lítilfjörlegt sé í margra
augum, stuðlar áreiðanlega að því
að tendra þau „Maríuljós", sem fólk
getur ornað sér við á efri árum,
þegar segja má, aö „stressið" veröi
orðið of lítið.
í kaþólskri tíð kveikti allur al-
menningur á sínum Maríuljósum í
orðsins fyllstu merkingu. Enn eiga
margir sér eflaust bænarfylgsni í
hjarta sínu, sem kemur í þeirra
stað. Þar er alla tíö skjól og þangað
er hægt aö flýja með vandamál sín
og sinna og bænarloginn sést
áreiðanlega þangað, sem hann á
aö sjást.
Maríuljós bóndans var kertaljós.
Við ættum að minnast þess, að það
verður aðeins tendrað í logni og
logar ekki vel nema í kyrrð.
Anna María Þórisdóttir.
G.S.