Lesbók Morgunblaðsins - 07.06.1980, Blaðsíða 7

Baldur Óskarsson starfaöi um tíma ( Tanzaniu og hér er hann í hópi
innfæddra, þar aem fullorðinsfræðsla ar á dagakrá.
Chaggakona (Tanzaníu. Þar tíökast, aö mæöur beri
yngsta barnið á brjósti, en þaó næstyngsta á
bakinu.
langt skeiö verið rányrkt af erlendum
stórveldum, einkum Japönum og Sov-
étmönnum. Sjálfir stunda Tansanir
fiskveiðar í mjög smáum stíl og fæstir
ættflokkar leggja sér þá ágætu fæöu,
fiskinn, til munns. Þaö væri mjög
verðugt verkefni fyrir íslendinga aö
koma þeim þar til aðstoðar.
Ófögur þjóðlífsmynd í
upphafi valdaferils
Þegar Tansanir fengu sjálfstæði árið
1961 voru hinir stóru búgarðar Evr-
ópubúa þjóðnýttir og nær allir Evrópu-
menn fluttu búferlum. Sú þjóðlífsmynd
sem þá blasti viö var ekki buröug. í
landinu voru um 130 ættflokkar sem
oft höfðu eldað grátt silfur saman,
enda landamæri Tansaníu búin til á
landakorti nýlenduherranna. Skiþuleg
framleiðsla og sala á búvöru í höndum
landsmanna sjálfra var lítil. Iðnaöar-
framleiðsla þekktist varla. Ólæsi var
næstum algjört og aðeins örfáir tugir
háskólamenntaöra heimamanna. Sjúk-
dómar og hungur hrjáði fólkiö. Barna-
dauöi var þaö algengur að varla var
litiö á barn sem lifandi veru fyrr en það
náði tveggja ára aldri. Meöal lífaldur
fólksins var rétt rúm 30 ár.

er almenn fátækt. Margir landsmenn
mínir lifa enn í nokkrum ótta viö
hungur. Sjúkdómar sem stafa af nær-
ingarskorti eru útbreiddir. Ýmsir land-
ar mínir eru illa klæddir — jafnvel í
okkar loftslagi. Opinberar þjónustu-
stofnanir eru alltof fáar. A stórum
landssvæðum er sama fátæktarbasliö
og fyrir hundraö árum; eini munurinn
er sá að nú eru menn sér þess
meðvitaðir.
Þaö er ekkert sósíalískt við slíkt
ástand. Sósíalismi er ekki fátækt. Ríki
getur ekki kallast sósíalískt þegar
þjóðin býr við þau skilyrði að margir
þjást."
Viö teljum að maður sem þannig
mælir sé ekki haldinn stórmennsku-
Atvinnulífið í höndum
landsmanna sjálfra
Þaö var auðvitað vitað mál þegar í
upphafi að erfitt yröi aö koma slíku
kerfi á um land allt og varla von aö
mikil framleiösla skilaði sér á fáum
árum þar sem menn stóðu með berar
sem við hann er kennd og oft kölluö
hinn afríski sósíalismi. Hinn afríski
sósíalismi er leið hinnar ungu þjóðar til
að brjótast á eigin spýtur út úr fátækt
og neyð, grundvölluð á lýðræði, jöfn- .
uði og samhjálp, og byggir á gömlum
heföum hins afrtska ættflokkasamfé-
lags.
Ujamaa
í efnahagslífinu er lögð megin-
áhersla á aö efla landbúnaöinn, enda
búa 95% landsmanna í sveitum.
Grunnurinn er byggður á Ujamaa
(jama=fjölskylda, ujamaa=stórfjöl-
skylda), eins konar samvinnuþorpum
þar sem menn eiga saman, framleiöa
og selja saman, allar meiriháttar
ákvaröanir eru teknar á sameigin-
legum fundum þorpsbúa og þeim
kosin sérstök stjórn og ráö af ýmsu
tagi.
burði og leggja rækt viö afrískan
menningararf. Að gljálíf, auður og
makt hins evrópska valdsherra verði
ekki fyrirmynd þjóðarinnar, heldur sé
hún stolt af uppruna sínum, siðum og
menningu.
Skipulega hefur veriö unnið aö því
að breiða út skólakerfiö og er þaö
mark mjög skammt undan að öll börn
njóti skólagöngu. Það hefur ekki síður
veriö lögð rík áhersla á aö útbreiða
lestrarkunnáttu og almenna þekkingu
meðal fulloröinna. Mættu ýmsar þjóöir
taka sér slíkt starf til fyrirmyndar.
Umbylting
heilbrigðiskerfis
Þá hefur orðiö alger umbylting í
heilbrigðisþjónustu, þótt enn sé margt
ófullkomiö á því sviöi, barnadauði
minnkar og lífaldur lengist.
í Tansaníu ríkir einnig meiri jöfnuð-
ur, efnalegur og félagslegur er í nokkru
öðru Afríkuríki sem viö þekkjum til.
Nyerere virtur á
alþjóðavettvangi
Tansanir hafa mjög látið til sín taka
á aþjóðavettvangi. Þeir hafa stutt
Baldur ar hér ésamt fleira fólki staddur
utan við eitt af húsum innfæddra viö
Viktoríuvatn í Muanza.
Varla var hægt að tala um skipulögð
samtök fólks utan hiö gamla afríska
ættflokkasamfélag með lögmálum
sínum. Tansanía var þannig á flestum
sviðum mun verr í stakk búin en önnur
yfirráöasvæði Englendinga í álfunni
þegar landiö hlaut sjálfstæöi.
Mwalimu — kennarinn
Við þessum arfi tók Nyerere áriö
1961, þá formaður Tanu-flokksins sem
stofnaður var árið 1954.
Þaö er skoðun þeirra sem þetta
skrifa að það hafi, veriö Tansönum
einstakt lán aö eignast leiðtoga á borö
við Nyerere.
Nyerere er menntaöur í besta lagi,
nam sögu, hagfræði og heimspeki viö
Edinborgarháskóla, gæddur góöum
gáfum og persónulegum töfrum. Hann
á afar gott meö aö ná til og tala viö
fólk sitt, hvort heldur er á fjöldafund-
um eöa í fámennum hópum. Strax í
upphafi ferils síns feröaöist hann um
landiö þvert og endilangt og kenndi í
bókstaflegri merkingu. Hann er enda
kallaöur Mwalimu (kennari), elskaöur
og dáöur af þjóð sinni.
Afrískur sósíalismi
Til grundvallar boðun sinni og póli-
tísku starfi lagöi hann hugsjónastefnu
hendur viö grýtta jörö og þurra. En
þaö var og er skoðun Nyerere að
þegar til lengri tíma væri litið yrði það
landsmönnum affarasælast að hafa
yfirráö atvinnulífsins alfariö í sínum
eigin höndum og koma í veg fyrir vöxt
innlendrar auöstéttar.
En þaö var eðlilegt aö mann eins og
Nyerere dreymdi stóra drauma um
framfarir í landi sínu þar sem eymdin
blasti allsstaðar viö. Og trúlega tekur
þaö fáa eins sárt og hann sjálfan
hversu hægt hefur miöað í átt til
aukins hagvaxtar og velmegunar í
landinu.
Sósíalismi er ekki fátækt
112,5. Á þingi sænskra sósíaldemó-
krata fyrir nokkrum árum komst Nyer-
ere m.a. svo að orði í ávarpi:
„Sannleikurinn er sá aö ég skamm-
ast mín dálítiö fyrir það orð sem fer af
Tansaníu sem sósíalísku ríki. Ég held
aö viö fáum meira lof en staðreyndir
leiöa í Ijós — og fáum þess vegna í
fyllingu tímans ávítur fyrir að vera ekki
það sem fólk áleit okkur vera. Menn
gætu meira að segja fengiö mjög
rangar hugmyndir um sósíalisma ef
þeir halda aö hann sé til staöar í
Tansaníu í dag.
Lítið aöeins á ástandiö. í Tansaníu
brjálæöi eins og margívitnuö grein
gefur í skyn.
Samkennd þjóöarinnar
En þrátt fyrir fátæktina hefur margt
tekist merkilega vel í Tansaníu. Eitt
helsta afrek Nyerere er aö hafa
megnað að sameina þessa 130 þjóö-
flokka og skapa með þeim þá sam-
kennd sem óvenjuleg má teljast í
nýfrjálsum ríkjum Afríku, þar sem
ættflokkar eiga iöulega t höröum
innbyrðis deilum og jafnvel blóöugu
stríði.
Ríkur þáttur í að færa ættflokka-
kenndina yfir á þjóðarheildina er að
Swahili var innleitt sem ríkismál, notað
alfariö við kennslu, í útvarpi og
opinberri þjónustu og talaö af nær
öllum. Fátt getur sameinað þjóö á jafn
áhrifaríkan hátt og hverfa frá mörg
hundruð mállýskum til notkunar á einu
máli sem aljir landsmenn skilja. Senni-
lega gera íslendingar sér ekki grein
fyrir mikilvægi þessa. Swahili er nú
óöum aö breiðast út í Afríku.
Eigin siðir og menning
Annar þáttur í hinni svokölluöu
„afrikaníseringu" er að Nyerere hefur
lagt ríka áherslu á að hverfa frá
evrópskum siðum svo sem í klæöa-
þjóöfrelsishreyfingar í öðrum Af-
ríkuríkjun meö ráðum og dáð. Þeir
hafa líka oftlega komið fram sem hiö
leiöandi afl Afríkuríkja í alþjóðasam-
tökum.
Á sviöi alþjoöastjórnmála er Nyer-
ere almennt mjög virtur og viður-
kenndur með merkur kenningasmiöur
og þjóðarleiðtogi.
Aöstoö þegin
án undirgefni
Það er vissulega rétt að Tansanía
hefur tekið á móti margháttaöri efna-
hagsaðstoð í formi lána og beinna
framlaga frá ríkjum í austri og vestri.
Sú aöstoð hefur jafnan verið þegin
með miklum þökkum. En hvaðan sem
hún er komin hefur Nyerere ávallt gert
veitendum grein fyrir því aö sú aðstoö
þýddi hvorki undirgefni né hlýöni af
hálfu þiggjandans. Að Tansanía yröi
eftir sem áöur óhrædd viö aö fara
sínar eigin leiðir og láta rödd sína
óhikað hljóma á alþjóöavettvangi.
Pólítísk framvinda í Tansaníu er
sjálfsagt undir ýmsu komin. En á
meðan Nyerere er þar við stjórnvöl eru
allar líkur til þess að Tansanir verði
stolt þjóö sem ber höfuðið hátt og
fetar sínar eigin leiöir til sjálfsbjargar
og betra lífs.
©