Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1981, Blaðsíða 2

.
ist í fang þaö, sam hann var madur til. '
Frumkvæói vaknaði og framtakió
leystist úr lædingi vid hiö fullkomna 1
frelsi. Sumir tóku meira aö segja aö
finna upp gagnlegar nýjungar. Einn
fann upp símann, annar hagnýtingu jfi
rafmagns til Ijósa. Bensínmótorinn
var endurbættur og í kjölfariö komu
bíllinn og flugvélin. Síöar kom út-
varpiö, stóru vinnuvélarnar, allskonar
vélknúin heimilistæki og verkfæri,
ásamt færibandaframleiðslu. Einn
ágætastur manna fann upp grammó-
fóninn til að skemmta fólkinu. Og í
lok 60 ára tímabils, áriö 1940, þegar
öðrum þjóöum þótti tímabært aö
hefja heimsstyrjöld, voru Bandaríkin
orðin langmesta iðnveldi veraldar.
Þá hafði tilraunin í Rússlandi staðiö
í 20 ár og aöal aftökuhríð Stalins ný-
afstaðin.
Þegar Bandaríkjamenn hófu upp-
bygginguna var þaö svo að segja með
skóflu og haka. En brótt fóru þeir að
ryðja brautina til nýtízku vélvæð-
ingar. Öll sú þekking og reynsla, sem
við það safnaóist, hefur staðið Rúss-
um til boða við þeirra uppbyggingu,
enda hafa þeir að sjálfsögðu notað
sér hana í mjög ríkum mæli.
En þetta hefur ekki dugað til, og
það ekki þó að öll þessi 60 ár hafi í
raun ríkt einskonar hernaðarástand í
Rússlandi, meö öllum þeim áróöri,
boðum og bönnum, sem slíku ævin- fi
lega fylgir, og venjulegar leiðir til
samstills átaks og stóraukinna af-
kasta; það er að segja, þegar fólkiö
hefur verið ánægt og hrifist með.
Það, sem hér hefur í örfáum orðum
verið tíundað um tvær þjóöfélags-
byltingar og árangur þeirra í efna-
hagsmálum, er kunnugt svo aö segja
hverju mannsbarni. Samt er ótrúleg-
ur fjöldi fólks á Vesturlöndum, ekki
sízt á íslandi, sem berst fyrir því með
oddi og egg, að koma á þeirri þjóðfé-
lagsskipan, sem öll teikn benda til að
mundi veita því aðeins þriðjung
þeirrar umbunar, sem því nú hlotnast
fyrir vinnu sína.
Hvað er hér á seyði?
Hefur reynslan sýnt, að í þjóðfé-
lagsskipan kommúnismans felist
eitthvað það, sem bæti þessu fólki
það upp á öðrum sviðum, sem það
virðist reiðubúið að fórna af fjármun-
um?
Fyrirmyndarþjóðfélagið verður aö
sjálfsögöu ekki til fyrir eintóman
efnahag, enda hljóðar prógram Marxs
ekki eingöngu upp á allsnægtir fyrir
alla, heldur líka upp á engu minna en
fullkomið frelsi, ásamt jafnrétti og
bræðralagi.
Hvernig hefur tekist til í Sovétríkj-
unum í þessu efni?
Sögusagnir herma, að ekki búi allir
þar við jafnlífvænleg kjör, og að þar á
bæ sé jafnvel enn meiri munur á af-
komu fólks, en gerist vestan „tjalds“.
Forgangsverzlanir hinnar nýju yfir-
stéttar eru líka, ef frómt er frá sagt,
merki um þessháttar jafnrétti og
bræðralag, sem við, sem búum utan
við „múrinn“, mundum nefna öðrum
nöfnum.
— Um frelsið þarna austurfrá þarf
ekki að fjölyróa, þar nægir eitt orð:
Berlínarmúrinnl
Björn Steffensen
Hvaö hefur hin áhugaverða tilraun í Rússlandi leitt í Ijós? Eftir 60 ára reynslutíma kemur
hinn slaki árangur í efnahagsmálum fram í því, aö þjóöartekjur á mann eru þar $2780, en
samsvarandi tala í Bandaríkjunum er nœr þrefalt hærri.
gekk yfir Bandaríkin, eftir þrælastríð-
ið. Um samskonar samstillt átak á
okkar tímum nægir aö vitna til Þjóð-
verja, og þó jafnvel enn frekar Jap-
ana.
Hjá Rússum gætti aftur á móti strax
þeirrar tregðu, sem enn í dag virðist
halda aftur af öllu framtaki. Er
hvorttveggja, að þjóðin hefur aldrei
viljað meðtaka þann sósíalisma, sem
neytt var upp á hana, né stjórnkerfiö,
eins og þeir Lenin og Stalin mörkuöu
það, hið svokallaöa „miðstjórnarlýð-
ræði“, þar sem allt valdboð kemur að
ofan, en einstaklingurinn er aðeins til
sem hluti af hópi og má því hvorki
kvarta né hafa skoðun.
Er skemmst af að segja, að þessi
áhugaverða tilraun í Rússlandi hefur
leitt í Ijós, að þjóðnýting allra efna-
hagsþátta, ásamt því „miðstjórnar-
lýðræði“, sem þarna hefur ríkt, eða
meö öðrum oröum, kommúnisminn,
eins og hann hefur reynst í fram-
kvæmd, skilar ekki þeim árangri, sem
krefjast verður og mögulegt hefur
reynst að ná annarstaðar við svipuö
skilyrði, með raunhæfu lýðræði og
frjálsu framtaki.
Eftir 60 ára reynslutíma kemur hinn
slaki árangur í efnahagsmálum skýr-
ast fram íþví, aö þjóóartekjur á mann
í Rússlandi eru nú aðeins $2780
(1977). Til samanburðar er, að sam-
svarandi tala í Bandaríkjunum er
$7890, eða nærri þrefalt hærri.
í öðrum kommúnistaríkjum Evrópu
er þetta sama sagan. Þar voru meðal
þjóðartekjur á mann í 8 ríkjum
(Rússland ekki meötalið) $2394
(1977). Samsvarandi tölur jafnmargra
ríkja í Vestur- og Norður-Evrópu og
Norður-Ameríku, þar sem velmegun
er mest, voru $7773, sem er meira en
þrafalt það, sem er í nefndum komm-
únistaríkjum.
Fjörutíu árum áður en tilraunin
mikla var hafin í Rússlandi, gerðist
ævintýri, sem nefna má byltingu,
vestur í Bandaríkjum Ameríku. Borg-
arastyrjöld hafði geisað og nú var
uppbygging hafin. Hér lá það fyrir,
eins og í Rússlandi síðar, aö breyta
frumstæðu bændaþjóðfélagi í iðnaö-
arþjóðfélag. Bandarískt þjóðfélag, ef
þjóðfélag skyldi kalla, samanstóð þá
að mestu at sveitafólki og verka-
mönnum, sem flykktust í tugmilljóna-
tali vestur um haf á þessum árum, frá
fátækt og basli ofsetinnar Evrópu,
einkum norðanveröri, og kunni lítið til
verka.
Skilyrði voru að þessu leyti ekki
ósvipuö því, sem var í Rússlandi 40
árum seinna.
Að öðru leyti voru skilyrði góð.
Lega landsins hin heppilegasta til
ræktunar hverskonar nytjajurta og
allskonar jarðefni í ríkum mæli.
Þarna voru engar áætlanir gerðar,
bara hatist handa. Hver og einn færð-
Mig undraði lengi að ræða Krústj-
evs, árið 1956, ásamt Berlínarmúrn-
um nokkru síðar, skyldi ekki gera út
af við allt fylgi við kommúnisma á
Vesturlöndum.
Seinna varð mér Ijóst, að það eru
lítil takmörk fyrir því hvað kreddufólk
getur þolað, eða jafnvel borið í bæti-
fláka fyrir, áður en það kastar trúnni.
Það var fyrir rúmum 60 árum sem
tilraunin mikla hófst í Rússlandi, að
skapa himnaríki á jörðu, samkvæmt
forskrift Marx og Leníns.
Skilyrði til þessa voru að vissu leyti
slæm í Rússlandi, en aö mörgu leyti
voru þau hagstæð. Landið er í tempr-
aða beltinu, eins og þau lönd í Evrópu
og Noröur-Ameríku, þar sem afkoma
fólks er best. Skilyrði til ræktunar eru
því góð, enda var Rússland löngum
kallað kornforðabúr Evrópu. Málmar
og önnur jarðefni eru eins og best
verður á kosið, og þjóðin því öðrum
óháð í því efni.
Þá mun hinsvegar hafa verið til
baga, að Rússar voru fyrst og fremst
bændaþjóðfélag, en með slíkum get-
ur veriö tafsamt að skapa það himna-
ríki, sem umfram allt þarf aö ganga
fyrir vélaorku, til að öðlast þann góöa
efnahag, sem er nauðsynleg undir-
staða annarra lífsgæöa.
Forustumennirnir voru samt bjart-
sýnir og gerðu víðfrægar áætlanir um
glæsilegan og skjótan árangur.
En illa gekk að láta áætlanir stand-
ast, enda vekur þaö athygli, að þess
sáust aldrei merki, að byltingunni í
Rússlandi fylgdi nein vakning. Sá
eldmóður, sem oft vaknar með þjóö-
um, sem hafa lifað þrengingar og
sameinast aö þeim loknum í nýju,
sterku átaki, lét þar á sér standa.
Stingur þetta mjög í stúf viö viö-
brögð margra annarra þjóða undir
líkum kringumstæðum. T.d. Dana,
eftir ósigurinn fyrir Prússum. Og þá
ekki síður þá vakningaröldu sem
Tvær
þjóðfélags-
byltingar
2