Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1981, Blaðsíða 12

Ur mínu
horni
Finnska
skáld-
konan
EDITH
SÖDER-
GRAN
Finnsk-sænsku skáldkonuna Edith
Södergran f. 1892, d. 1923, má örugg-
lega telja meðal fremstu norrænna
skálda á okkar öld, enda þótt höfund-
arferíll hennar væri skammur og bæk-
urnar yrðu ekki nema fjórar. Segja má
með miklum rétti, aö með henni hefjist
nýtt tímabil í norrænni Ijóðlist. Hún var
eindregnasti forgöngumaöur módern-
ismans á Noröurlöndum.
En hvaö er módernismi í Ijóöagerð?
Það hefur vafist fyrir lærðum bók-
menntamönnum aö skilgreina þetta.
Auðveldara virðist að skera úr því
hvaða kvæðum eða skáldum má ekki
skipa í flokk módernistanna.
Raunveruleiki og skáldskapur eru aö
vísu sitt hvað eins og draumur og vaka eru
andstæður. Þó er þar ekki allur sannleikur-
inn sagður, því menn dreymir bæði í vöku
og svefni. Ljóð er ekki samskonar veruleiki
og sannsöguleg frásaga, samt getur hvoru
tveggja verið skáldskapur. Sögu af tiltekn-
um atburöi er hægt að sannprófa meö
vitnaleiöslu, ef unnt er að finna einn eða
fleiri, sem þátttakendur voru í leiknum eða
horfðu á það sem gerðist. Þó segja engir
tveir eins frá sama atburöi. Skáldin leyfa
sér oft, aö nema úr gildi lög raunveruleik-
ans, setja í þess staö alhliöa lífsreynslu
sína og tilfinningalíf í dómarasætiö, í frá-
sögn þeirra blandast draumar og óraun-
verulegar vökusýnir.
Edith Södergran fæddist í Pétursborg, í
höfuðborg rússneska keisaradæmisins.
Foreidrar hennar voru finnskir aö ætt og
uppruna, faöirinn tæknifræöingur, móðirin
borgaradóttir af ríku foreldri. Fyrstu upp-
eldisár sín bjó Edith því viö góðar efna-
hagsástæöur og hlaut hún bestu menntun í
LJOÐ
EFTIR
EDITH
SÖDER-
GRAN
Jón úr Vör
þýddi
Uppgötvun
Á stjörnu mína
varpar ást þin myrkri,
mitt líf
er tungl í fyllingu.
Mín hönd á ekki
heima í þinni.
I þinni hönd er girnd
i minni þrá.
Rósin
Fögur er ég
þvi ég hef vaxið og blómgast
í garöi ástvinar míns.
í régnskúr vorsins
stóð ég
og fékk þrá að drekka.
i sólskininu
saup ég eldinn.
Nú stend ég hérna
og bíó.
Allar gáttir eru opnar
Hingað i þetta afskekkta kofahró
mun enginn farandfugl hrekjast,
ekki svalan dökkva sem vekur mér þrá
eða mávurinn hviti sem storminn boðar.
Ég hefgáttir opnar til allra átta
og i skuggafaðmi klettanna
geri ég hinu ókunna fyrirsát,
slegin ótta viö minnstu hreyfingu
og búin til flótta
ef ég þykist greina skóhljóð.
Hljómlaus og í bláma er mín sæla veröld.
Hlið mitt hið gullna í austurátt
er handa ástinni, sem aldrei kemur.
Sakir viðkvæmninnar læt ég ekki hurð
loka úti komandi daga,
og vegna dauðans. . .
fyrir dauðann skulu allar dyr standa opnar.
rússneskum skóla. En áhyggjulaust og
veruiega hamingjurík var æskulíf hennar
ekki. Foreldrar hennar áttu ekki skap sam-
an og snemma kenndi hún þess sjúkdóms
— berklanna — sem síðar tæröu hana upp
og drógu hana tii dauöa á ungum aldri.
Hún naut heldur ekki fööur síns lengi. Hann
varð skammlífur. Hún tengdist móður sinni
æ sterkari böndum, kannski of sterkum.
Móöir hennar varö hennar skjöldur og skjól
og fórnaöi sér fyrir einkadóttur sína.
i rússnesku byltingunni misstu Söder-
gran-hjónin eignir sinar og hröktust frá
Rússlandi í finnskt smáþorp. Þar bjó Edith
meö móöur sinni í mestu fátækt, einkum á
meðan finnska borgarastríðiö geisaði, hún
var berklaveik og skorti bæöi mat og
eldsneyti.
í hinum rússneska skóla æskuáranna
kynntist skáldkonan nýungum franskra og
þýskra bókmennta. Hún dvaldi og ööru
hvoru í Sviss á berklahælum og haföi næg-
an tíma til aö fylgjast með því sem nýjast
og merkast var, í bókum og tímaritum.
Loka varö hún fyrir miklum áhrifum frá
þýska ofurmennskuspekingnum Nietzche.
Edith Södergran byrjaöi þegar á barns-
aldri að yrkja, fyrst á þýsku, og eru til óbirt-
ar syrpur Ijóöa frá því tímabili. Það var
varla fyrr en hún var orðin fulloröin sem
hún kynntist sænskum bókmenntum eöa
fór aö rita á sænsku. Þá var hún fullmótuð
sem rithöfundur. Hún ritaöi töíuvert í
óbundnu máli, en skömmu fyrir dauða sinn
brenndi hún þau handrit sín. En mikiö er til
af einkabréfum hennar og hefur aöeins
sumt veriö prentaö.
Þótt skáldkonan liföi mikinn hluta sinnar
skömmu ævi á vígstöövum byltinga og
borgarastríös og yröi þar fyrir þungum
Nú getur enginn
Nú getur enginn i þessum heimi
gefið sér tima til neins
nema Guö.
Og þessvegna snúa sér
öll blómin til hans.
Gleyméreiin fer síöust
og bióur hann að gefa sér
örlitið skærari Ijóma
í augun sín bláu.
Og maurinn,
sem á fullt i fangi með þung stráin,
biöur um meiri styrk.
Býflugurnar sækja á vit
purpurarauöra rósanna
og bera fram ósk um meiri sigurhljóm
í rödd sína.
Guð kemur allsstaöar við sögu.
Leiðir gömlu konunnar og kisa
lágu fyrst saman við brunninn
og strax urðu fagnaðarfundir.
En mest og varanlegust
varð gleði þeirra
vegna þess að Guð skyldi
lofa þeim,
gömlu koninni og kettinum hennar,
að lifa saman viö dýrölega vináttu
i full fjórtán ár.
búsifjum, lét hún hvorki stjórnmál né þjóö-
ernisbaráttu til sín taka. Skáldskapur og
lífsgátur voru hennar viðfangsefni.
Veraldlegt gengisleysi hennar markaði
aö sjálfsögöu líf hennar djúpum sporum.
En hún var ekki haldin vonleysi né van-
metakennd, lét hvorki fátækt né heilsuleysi
beygja sig í duftið. Hún sagði: „Sjálfsöryggi
mitt byggi ég á því, að ég þekki hæfileika
mína. Mér sæmir ekki aö gera hlut minn
minni en hann er.“
Bækur Edith Södergran komu út í Hels-
ingfors: Septemberharpan 1918, Rósaalt-
ariö 1919, og Skuggi framtíöarinnar 1920.
Síöasta bókin, Landiö sem ekki er til, var
prentuð 1925, eftir lát skáldkonunnar.
Edith Södergran hlaut nokkra viöur-
kenningu í þröngum hópi finnskra og
sænskra skálda og bókmenntamanna, en
annars ríkti aö mestu þögn um bækur
hennar meðan hún var á lífi. En nokkrum
árum síöar, þegar Ijóð hennar voru gefin út
bæöi í Finnlandi og Svíþjóö í heildarútgáf-
um varö hún fræg. Þá var hún sett í heiö-
urssæti.
Nokkur kvæöi hafa verið þýdd á íslensku
eftir Edith Södergran, meöal þýðenda eru
Jóhannes úr Kötlum, Þóroddur frá Sandi
og Einar Bragi. Hér koma svo nokkrar túlk-
anir, sem ég hef gert. I bók eftir mig, sem
kemur út á þessu hausti, eru þessi orö: „í.
þýöingarstarfi mínu tel ég mig sýna frum-
höfundi og verkefninu mestan trúpaö meö
þeim hætti, aö leggja fremur áherslu á aö
túlka anda kvæðisins og stefnu skáldsins,
en að þræða orðanna hljóðan út í ystu
æsar. En sum kvæöi heimta hina fullkomn-
ustu nákvæmni, þar má ekki orði skeika né
merkingu halla. Þá verður aö hlýöa því
boði.“
Jón úr Vör
Haust
Við hús þitt
standa laufvana trén á veröi
og skammta þér ekki
andrúm himins og vinda.
Hríslurnar ganga án nokkurra klæöa
niður að lygnu vatnsins
til að spegla sig.
Barnið heldur áfram að leika sér
i fölu skini hauströkkursins
og telpa handfjatlar blómin,
yst í sjónhring
fljúga silfurhvítir fuglar.
Traust
Á mennina trúi ég ekki.
Ef ég tryði ekki á Guð
hefði ég brotiö hörpu mína
mélinu smærra.
Hann hefur vísað mér leiö
úr þoku í birtu sólar.
Hann elskar hina sporléttu vegfara,
þessvegna er ég áhyggjulaus.
Traust mitt er grunnfest á bjargi.
Meðan ég á öryggi barnsins, —
mun mig ekki saka.