Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1981, Blaðsíða 4

Kínversk saga frá 5. öld f. Kr. endursögð
af Lu Hsun.
Lao Tse sat óbifanlegur einsog skynlaus
trjádrumbur.
„Meistari, Kung Chiu er kominn aftur!"
hvíslaði lærisveinn hans Kengsang Chu
hálfergilega þegar hann kom inn.
„Bjóddu honum inn . . .
„Hvernig líöur þér meistari?" spurði
Confucius og hneigði sig lotningarfullur.
„Eins og endranær," svaraði Lao Tse.
„Og þér? Ertu búinn að lesa allar bækurnar
í safni okkar?“
„Já. En . . .“ í fyrsta skipti virtist Confuc-
ius dálítið fumandi. „Ég hef lesið Hin sex
sígildu rit: Söngvabókina, Sagnabókina,
Tónfræðibókina, Helgisiðabókin, Bókina
um breytileikann og Vor og haust annála.
Að mínu viti hef ég tileinkað mér efni þeirra
fullkomlega á þessum langa tíma. Ég fór og
heimsótti sjötíu og tvo prinsa, enginn
þeirra vildi þiggja mín ráð. Það er sannar-
lega torvelt að láta aðra skilja sig. Eða er
það ef til vill Vegurinn sem torvelt er að
skýra?"
„Heppinn ertu að hafa ekki hitt mikilhæf-
an stjórnarmann,“ svaraði Lao Tse. „Hin
sex sígildu rit eru götutroöningar konung-
anna gömlu. Hvernig mega þeir ganga nýja
slóö? Orð þín eru eins og götuslóðar
troðnir á ilskóm — en ilskór eru ekki sama
og vegur." Hann þagði um stund og mælti
svo: „Hvíthegrar þurfa aðeins aö líta hvasst
hver á annan, og kvenfuglinn skilur. Meðal
skorkvikinda klakar karlinn undan vindi og
konan leitar á móti vindi, og hún er sædd.
Tvítóla verur hafa tvö kyn og frjóvga sig
sjálfar. Náttúrunni er ekki unnt að breyta,
örlögunum er ekki unnt aö breyta; tímann
er ekki unnt að stöðva, Veginn er ekki unnt
að teppa. Ef Vegurinn er þinn er allt þér
fært; ef þú glatar honum er þér ekkert
fært.“
Líktog við höfuðhögg sat Confucius
þarna eins og andinn hefði yfirgefiö hann,
að öllu leyti skynlaus trjádrumbur.
Átta mínútur eða svo liöu. Hann andaöi
djúpt aö sér og stóð upp að fara, þakkaöi
meistaranum að venju mjög hæversklega
fyrir fræösluna.
Lao Tse aftraði honum ekki. Hann stóö
upp, studdist við stafinn og fylgdi honum
að hliði bókhlöðunnar. Confucius var að
stíga upp í vagninn þegar gamli maöurinn
tautaði loks annarshugar:
„Þarftu að fara? Viltu ekki te? ...“
„Nei þakk."
Confucius steig upp í vagninn. Hann laut
að láréttri vagnslánni og rétti upp spenntar
hendur lotningarfullur í kveöjuskyni. Jan Yu
lét smella í keyrinu og hrópaði: „Hott hott!“
Vagninn rann af stað. Þegar hann var kom-
inn meira en tíu stikur sneri Lao Tse aftur
til herbergis síns.
„Þér viröist glatt innanbrjósts í dag,
meistari." Kengsang stó viö Lao Tse og
hélt að sér höndum þegar hann settist á ný.
„Þú hélst langa ræðu .. .“
„Satt er,“ sagði Lao Tse mæðulega og
andvarpaði lágt. „Ég talaði of rnikið." Hon-
um datt nokkuð í hug. „Heyrðu, hvað varö
um villigæsina sem Kung Chiu gaf mér?
Var hún hengd upp og söltuö? Ef svo er,
sjóddu hana og éttu hana. Ég er hvort eð
er tannlaus svo hún er mér ónýt.“
Kengsang gekk út. Lao Tse, þögull sem
fyrr, lagði augun aftur. Ekkert rauf þögnina
í bókhlöðunni nema hvað bambusstöngin
gnauðaði við upsir hússins þegar Keng-
sang tók niður villigæsina sem hékk þar.
Þrír mánuðir liöu. Lao Tse sat óbifanleg-
ur sem fyrr, eins og skynlaus trjádrumbur.
„Meistari! Kung Chiu er enn kominnl"
hvíslaði lærisveinn hans Kengsang hálf-
hissa þegar hann kom inn. „Hann hefur
ekki komið svo lengi, fróðlegt er að vita
hvaö hann vill . . .“
„Bjóddu honum inn . .." Eins og jafnan
sagði Lao Tse ekki meira en þetta.
„Hvernig líður þér meistari?" spurði
Confucius og hneigði sig lotningarfullur.
„Einsog endranær," svaraöi Lao Tse.
„Þú hefur ekki látið sjá þig í langan tíma.
Efalaust hefurðu setið við lestur í heima-
húsurn?"
„Ekki það," svaraöi Confucius hógvær.
„Ég var heima að hugsa. Þaö er farið að
4
í skarðinu
eftir Lu Hsun
Erlingur E. Halldórsson þýddi
örla á skilningi. Krákur og skjórar kroppa
hvert í annað; fiskar væta hver annan með
slefu sinni; sfeks-flugan breytist í annað
skordýr; þegar yngri bróðir fæðist grætur
sá eldri. Hvað megna ég, löngu skilinn við
hringrás myndbreyt'nganna; lánast mér
nokkurntíma að breyta öðrum?“
„Rétt er,“ sagði Lao Tse. „Þú hefur ööl-
ast skilning."
Fleira sögðu þeir ekki. Þeir litu út eins og
tveir skynlausir trjádrumbar.
Átta mínútur eða svo liöu. Confucius
andaði djúpt að sér og stóð upp að fara,
þakkaði meistaranum að venju afar hæ-
versklega fyrir fræðsluna.
Lao Tse aftraði honum ekki. Hann stóð
upp, studdist við stafinn og fylgdi honum
að hliði bókhlöðunnar. Confucius var að
stíga upp í vagninn þegar gamli maðurinn
tautaði annarshugar:
„Þarftu að fara? Viltu ekki te? .
„Nei þakk.“
Confucius steig uppí vagninn. Hann laut
að láréttri vagnslánni og lyfti spenntum
höndum lotningarfullur í kveöjuskyni. Jan
Yu lét smella í keyrinu og hrópðaði: „Hott,
hott!“ Vagninn rann á staö. Þegar hann var
kominn meira en tíu stikur hélt Lao Tse
aftur til herbergis síns.
„Þér virðist óglatt innanbrjósts i dag,
meistari." Kengsang stóð við hlið Lao Tse
og hélt að sér höndum þegar hann settist á
ný. „Þú sagðir harla fátt . .
„Satt er,“ svaraði Lao Tse mæðulega og
andvarpaði lágt. „En þú skilur þetta ekki.
Ég held ég verði að fara.“
„Hversvegna?" Þó Kengsang hefði séð
eldingu í heiðskíru lofti heföi undrun hans
ekki orðið meiri.
„Kung Chiu skilur hugmyndir mínar.
Hann veit að ég einn get gagnrýnt hann, og
það hlýtur aö gera hann órólegan. Ef ég fer
ekki geta orðið vandræði . . .“
„En er ekki Vegur ykkar hinn sami? Því
skyldirðu fara?“
„Nei.“ Lao Tse veifaöi hendinni mótmæl-
andi. „Vegur okkar er ekki hinn sami. Vera
má við séum í samskonar ilskóm en mínir
eru til að ferðast á þeim um eyðimerkurnar,
hans til að ganga á þeim til hirðarinnar."
„Þú ert hans meistari enguaðsíður!"
„Ertu enn svona mikiö barn eftir öll árin
með mér?“ Lao Tse skríkti. „Hve satt að
náttúrUnni sé ekki unnt að breyta, aö ör-
lögunum sé ekki unnt að breyta! Þú ættir
að vita að Kung Chiu er ekki líkur þér.
Hann mun aldrei koma aftur eða kalla mig
framar meistara. Hann mun tala um mig
sem „gamla karlinn" og hafa mig aö skimpi
á bak.“
Það hefði mér aldrei getað komið til
hugar. En þú hefur ævinlega rétt fyrir þér
meistari, í dómum þínum um aðra
menn . . .“
„Nei, í byrjun skjátlaðist mér líka oft.“
„Jæjaþá," sagöi Kengsang eftir stutta
umhugsun, „við látum sverfa til stáls . . .“
Lao Tse skríkti enn og galopnaði munn-
inn:
„Sjáðu! Hve margar tennur á ég eftir?"
„Enga.“
„En hvað um tunguna?"
„Hún er enn þarna."
„Skilurðu þetta?"
„Þú átt við meistari, að hið harða eyðist
en hið mjúka endist."
„Hárrétt. Ég held þér sé skást að taka
saman pjönkur þínar og fara heim til kon-
unnar. En kembdu áður blakka uxanum
mínum og berðu hnakkinn og sööulklæðin
útí sólina. Mitt fyrsta verk í fyrramálið verð-
ur að leggja á.“
Þegar nær dró Hanku-skarðinu stýrði
Lao Tse uxanum útaf veginum sem lá bein-
ustu leið þangað og fór inn á afveg til að
komast að múrnum eftir krókaleið. Hann
vænti þess að hann gæti klifið múrinn; svo
hár var hann ekki, og með því að standa á
baki uxans hefði hann sjálfsagt getað vegið
sig uppá hann. En þá hefði hann orðið að
skilja uxann eftir innan hans. Að koma
honum yfir heföi þurft krana, og hvorki Lu
Pan eða Mo Ti voru fæddir á þeim tíma, en
það var ekki á færi Lao Tse að ímynda sér
þvílík furðuverk. í stuttu máli, hvernig sem
hann braut heilann fann hann enga undan-
komuleið.
Hann vissi lítið um að þegar hann fór
inná afveginn kom njósnarmaðúr auga á
hann og bar tíöindin rakleitt til varðarins í
virkinu. Hann hafði því farið litlu meira en
tuttugu stikur þegar flokkur manna kom á
þeysireiö á eftir honum, í fararbroddi reið
njósnarmaður, næst honum virkisvörður-
inn, Hsi, ásamt fjórum lögreglumönnum og
tveimur tollvörðum
„Stans!“ hrópaði einhver.
Lao Tse tók fljótt í taumana á blakka
uxanum, óbifanlegur eins og skynlaus trjá-
drumbur.
„Hvaða, hvaða!" hrópaöi vörðurinn
undrandi þegar hann þeysti framfyrir Lao
Tse og sá hver þetta var. Hann hljóp af
baki og heilsaði með bukti. „Ég var að velta
fyrir mér hver þetta gæti verið. Svo það er
Lao Tse, yfirbókavörður. Óvænt æra!“
Lao Tse klifraði í flýti af baki uxanum.
Hann pírði augum á vörðinn og sagði
dræmt: „Mig brestur minni ..
„Auövitað. Það er eðlilegt. Hvernig
mættirðu muna eftir mér. Ég er Hsi, virkis-
vörður. Ég leit inn hjá þér fyrir nokkru,
herra, fór í bókhlööuna að blaöa í „Eðli
skatta ..."
Á meðan rannsökuðu tollverðirnir
hnakkinn og sööulklæðin. Einn boraði gat
maö nafri og stakk fingri í gatið og þreifaði
fyrir sér. Svo labbaði hann þögull í burtu
ólundarlegur.
„Ætlarðu aö fá þér reiðtúr meðfram
múrnum?" spurði Hsi virkisvörður.
„Nei. Ég hugsaði mér að fara út aö fá
mér gott loft . . ."
„Gott er. Hreint afbragð. Nú á tímum er
mikiö talaö um heilsurækt. Heilbrigt líferni
er þungt á metunum. En nú býðst okkur
einstakt tækifæri, við verðum að biðja þig
að gista nokkrar nætur í tollstöðinni svo
viö getum notið góðs af lærdómi þínum
Áður en Lao Tse gæti svaraö höfðu lög-
regiumennirnir þust fram allir fjórir og lyft
honum á bak uxanum. Einn tollvarðanna
rak nafarinn í hupp skepnunnar og uxinn
kippti halanum að sér og tók sprett í áttina
að skarðinu.
Þegar þangað kom opnuðu þeir aöalsal-
inn til aö fagna honum. Þetta herbergi var í
miöjum varðturninum og útum glugga hans
var ekkert að sjá nema löss-sléttuna, af-
hallandi útað sjóndeildarhring. Himinninn
var blár, loftið tært. Þetta reisulega virki
gnæfði í brattri brekku og beggja vegna
hliðsins var þverhnipt niöur svo kerruveg-
urinn í gegnum það virtist liggja á mjóum