Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1981, Qupperneq 15

a
sSe*. - 1
i

mt .. UÍ®»i
v KO,J
Deere & Company. Landbúnaðarvélabygging, Moline Illinois (1957—’63).
stýröi af fádæma dugnaði. Starfsliöið óx
sífellt og varö mest um 90 manns.
Á næstu árum teiknaði Saarinen tvær
byggingar fyrir MIT-háskólann í Massa-
chussetts, og voru þær báöar mótaöar á
ákaflega sterkum geómetrískum formum.
Önnur þeirra er Kresge-kaþellan, sem er
reglulegur sívalningur úr múrsteinsveggj-
um, en hin er stór fyrirlestrarsalur undir
stóru skelþaki, en á hliðum hans eru lóö-
réttir glerveggir, sem ollu ýmsum vandræö-
um. Spilltu þarna flausturslegar útfærslur
mjög fyrir góöu heildaryfirbragði bygg-
ingarinnar. Báðar voru þessar byggingar
fullgeröar áriö 1956. Þá vann Saarinen aö
ööru stórverkefni, rafeinda- og stjórnun-
arbyggingu fyrir-JBM-fyrirtækiö (Internat-
ional Business Machines) í Rochester.
Þarna notaöi Saarinen þunnar samlokuein-
ingar úr dýrri málmblöndu og einangrunar-
efni, og eru veggirnir aöeins rúmlega einn
sentimetri á þykkt! Hafa veggirnir, sem
voru dýrir í stofnkostnaði, reynzt mjög hag-
kvæmir í viðhaldi. Útlit IBM-bygginganna
er mjög vélrænt og ópersónulegt, en
skemmtilega útfært. Samtímis þessu vann
Saarinen aö ööru stórverkefni fyrir Bell-
símafélagið í Holmdel, New Jersey
(1957—62). Byggingar þessar eru í mjög
viðkvæmu landslagi, og eyddi Saarinen
miklum tíma í aö skipuleggja gatnakerfi,
göngustiga og trjábelti á lóöinni. Innra
skipulag byggingarinnar er nokkuö nýstár-
legt, en hefur gefizt vel.
Saarinen var fyrstur til að nota óvariö
stál í stórum stíl í útveggi bygginga. Hann
haföi komizt aö því aö sórstök blanda stáls
ryögar aðeins að ákveönu marki, en ryö-
húðin sem þá hefur myndazt á yfirboröinu,
kemur í veg fyrir áframhaldandi ryö. Þessi
stáltegund haföi þá verið notuö í brýr, en
aldrei áöur í vandaöar húsbyggingar. Eftir
tilraunir, sem stóöu í rúmlega eitt ár, ákvað
Saarinen aö nota þetta efni í burðarvirki
aðalstööva fyrirtækis nokkurs, er fram-
leiddi landbúnaöarvélar. Lítur byggingin út
eins og vinnupallar séu utan á henni allri,
en þessi notkun stáls hefur síöan veriö tek-
in upp víöa um heim. Á árunum 1955—60
teiknaði Saarinen tvær sendiráösbygg-
ingar Bandaríkjanna í Evrópu, aöra í Lon-
don en hina í Osló. Vann Saarinen lokaöa
samkeppni um sendiráösbygginguna í
London, þar sem takmörkuöum hópi arki-
tekta var boðinn þátttaka, og var bygging-
in reist úr forsteyptum einingum. Kostnaö-
ur viö bygginguna var mikill, en hún fékk
strax slæma dóma í Bretlandi og þótti ekki
fara vel innan um endurreisnarbyggingarn-
ar í umhverfinu. Sendiráösbyggingin í Osló
er aö sumu leyti byggö á sömu hugmynd,
en efnisnotkun er mun betri og fer hún
betur í umhverfi sínu.
Saarinen teiknaði mikla hokkíhöll fyrir
Yale-háskóla (1956—59) úr járnbentri
steinsteypu, og lítur byggingin svipað út og
risastór bátur á hvolfi. Því miöur gaf Saar-
inen sér ekki tíma til aö útfæra bygginguna
nægilega vel í öllum smáatriöum, og geldur
heildarsvipur hennar þess aö verulegu
leyti. Hann notaöi þarna parabóluform í
fyrsta sinn, en næsta bygging hans var enn
frekari útfærsla á parabóluformum og er
ein þekktasta býgging í nútíma arkitektúr,
flugstöö TWA-flugfélagsins á Kennedy-
flugvelli, New York (1956—62). Hór tókst
Saarinen á viö þaö verkefni aö túlka
spennu flugferðarinnar í formi byggingar.
Hann byggði verkið upp á fjórum sam-
tengdum, en misstórum skelhvolfum, sem
hvert um sig hefur sérstaka lögun. Skeljun-
um er haldið uppi af fjórum Y-I'aga súlum,
og til samans mynda hvolfin rými, sem er
um 16 m hátt og 96 m langt. Flugstöðin er
vissulega geysilega kraftmikill skúlptúr,
sem nær vel aö lýsa þeim ásetningi Saarin-
ens að mynda tilfinningu fyrir feröalagi, en
byggingin hefur ekki reynzt eins vel og ráö
var fyrir gert, einkum hvaö varðar innri um-
ferð, þar sem farþegar sniögengu þá gang-
stíga, sem þeim voru ætlaöir. Á síöustu
stundu varö einnig að breyta ýmsum
tæknilegum útfærslum, og viö það varð
byggingin þunglamalegri en ætlaö var.
TWA-flugstööin er þó eitt fremsta verk í
tjástefnu (expressjónisma) síöari ára.
Saarinen teiknaöi aöalstöövar CBS-út-
varpsstöövarinnar inni í skýjakljúfahverfi
New York (1960—64). Bygging þessi er
mjög einföld aö formi til, 38 hæöir meö
gildum granítklæddum steinsúlum og til-
tölulega mjóum gluggum á milli. Teiknaði
Saarinen allar innróttingar, lausar sem
fastar, í bygginguna. Saarinen teiknaði
einnig fjölda annarra bygginga á þessum
árum, og má þar t.d. telja til heimavistar-
byggingu og borösal fyrir Chicago-háskóla
(1955—58), heimavistarbyggingu fyrir
Pennsylvaníu-háskóla (1957—60), tvær
byggingar fyrir Yale-háskóla, Ezra Stiles og
Morse-byggingarnar, og eru allar þessar
skólabyggingar mjög ólíkar innbyrðis. Þá
teiknaöi Saarinen ennfremur leikhús og
bókasafn fyrir Lincoln Center í New York í
samvinnu viö aöra, North Christian-kirkj-
una í Columbus, Indiana (1959—63) og
skipulag fyrir Aþenuflugvöll á Grikklandi
(1960—64). Síöasta stórverkefni hans
fylgdi strax í kjölfar TWA-byggingarinnar,
og var það skipulag Dulles-alþjóöaflugvall-
arins í Washington DC í Virginíufylki
(1958—62). Þetta er jafnframt þaö verk-
efni, sem flestir sérfræðingar telja bezta
verk Saarinens. Verkefniö fól bæöi í sér
skipulag flugvallarkerfisins, hins fyrsta, er
gagngert var gert fyrir þotuumferö, og
einnig teikningu flugstöðvarbyggingar. Eftir
mjög nákvæma úttekt á starfsemi ýmissa
annarra flugvalla, ákvaö Saarinen að taka
upp gamalt evrópskt kerfi, þar sem farþeg-
um væri ekið á milli þotanna og flugstööv-
arbyggingarinnar, og spöruðust þannig
geysilöng gangarými. Þarna fann Saarinen
upp flutningakerfi sem byggöist á stórum,
færanlegum vögnum, er einnig eru biðrými
fyrir farþegana. Voru þessir vagnar sér-
staklega hannaðir fyrir þetta verk. Sjálfur
taldi Saarinen flugstöövarbygginguna kór-
ónu sköpunarverks síns. í henni tókst hon-
um að tengja tækniþróun 20. aldar og
byggingarlist áþreifanlega saman í eitt
frábært verk, sem þjónar óaðfinnanlega til-
gangi sínum. Flugstöðin, sem er gríöarstór,
býr yfir miklum breytingarmöguleikum, og
ýmsir vilja telja hana upphaf framtíöar-
arkitektúrs.
Eitt síöasta verk Saarinens, sem lokið
var viö, var Jeffersons-minnismerkið,
fyrsta sjálfstæöa verkefni hans. Þetta ér
192 m hár málmklæddur bogi, í senn ein-
faldur aö formi til og flókinn í uppbyggingu.
Efst í honum eru litlir útsýnisgluggar, og
ganga þangað upp litlir farþegavagnar.
Minnismerkið er hvort tveggja tákn mikils
metnaðar og tómleika, útfært af dirfsku og
kunnáttu. Eero Saarinen lézt af krabba-
meini haustið 1961, aöeins rétt liðlega
fimmtugur að aldri. Benti margt til þess, að
hann heföi getaö skráö nafn sitt varanlega
í listasöguna heföi honum enzt til þess ald-
ur.
North Christian-kirkjan, Columbus, Indiana (1959—’63).
15