Lesbók Morgunblaðsins - 25.02.1984, Side 7

Silja: Ég fyrirlít þig ekki hakk. Ég vor-
kenni þér. Og langar til að þú
hugsir. Mamraa, þú fílar ekkert.
Þú hcfur áreiðanlega aldrei lagst
niður með einhverjum og sagt:
Viltu vera memm ... — leiktu
við mig ... — leikum okkur ...
Örn: Þú kálar þér ekkert. Hallaðu þér
bara upp að mínu þreytta unga
hjarta. Við breytum engu hjá
þessu vonlausa, elsku fólki okkar,
en við getum samt ýmsu breytt.
Þegar þú hættir að vera svona
gasalega reið og hlærð svoldið að
þessu. Við flytjum saman, — við
byrjum á því.
Anna: Já, — og ég er nógu góð til að
lifa á. Þá er ég nógu góð. Þá er
gott að eiga þessa þrælnauðguðu
dulu að. (Slær hana.) Finnst þeim
það líka hinum dópistunum? Haf-
ið þið hugsað út í hvernig ég á að
borga þetta? Er þetta byltingin
ykkar? Er hún svona?
dulúðug. Mikið er ég fegin að rómantíkin
skuli aftur vera komin í tísku. Á tíma var
fólk hrætt við tilfinningasemi, og ég sjálf
varð hrædd því ég yrki eins og ég yrki, um
tilfinningar.
— Gerði þessi hræðsla það að
verkum að sviðsverk þín, Hælið og
Súkkulaði handa Silju, eru skrifuð
sem raunsæisverk?
— Sumpart, en þó mest vegna þess að
efniviðurinn krafðist þess. En raunsæið
getur verið ljóðrænt. Ljóðræna býr í
hversdagslegustu samtölum. Ljóðið er
ólíkt leikritinu að því leyti að það er svo
knappt: eitt ljóð er einn heimur. Ljóð verð-
ur til í djúpdraumaástandi, líkt og kveikj-
an að leikriti, en þegar persóna í leikriti er
komin í huga mér vinn ég eins og iðnaðar-
maður.
— í Súkkulaði handa Silju er oft
farið heldur ófdgrum orðum um
karlmenn. Þeir eru kallaðir pungar,
nauðgarar og notendur. Þeir eru
svínfullir og lúberja konur. Endur-
speglar þessi afstaða leikritsins álit
þitt á helmingi mannkynsins?
— Nei, nei, alls ekki. Þið eruð ágætir
þessar elskur. En leikritið fjallar nú einu
sinni um konur sem eru bældar, kúgaðar
af ástandi sem þær ráða ekki við, og þessu
ástandi er því miður sumpart haldið við af
aldagömlu karlaveldi. Þessu hlýt ég að
mótmæla. En það er langt í frá að mér sé
illa við karlmenn.
Ég á mann og þrjá syni, og hund og kött.
Það hafa sumir spurt mig að því hvort það
sé ekki erfitt að vera skáld undir þessum
kringumstæðum. Ég get bara svarað því
til að víst getur það verið erfitt, en allt
annað myndi reynast mér erfiðara. Mér
hefur aldrei gengið eins vel að vinna og nú
að undanförnu. Eg fékk starf sem ég sótti
um. Ég fæ að lifa heilbrigð, elska og yrkja.
Ég er heppin kona.
Svaösamur
stjömufraðingur
Af
Tycho Brahe
sem var ekki aðeins frábær vísindamaður og
óskiptur í áhuga sínum á fræðum himin-
geimsins, heldur einnig frægur fyrir svall sitt
í veizlum og lét lífið, þegar þvagblaðran
sprakk í veizlu í Prag. Eftir Richard Morris.
Heldurðu, að vísindamenn séu yfirleitt
alvörugefnir hófsemdarmenn? Ef svo er,
þá er fróðlegt fyrir þig að lesa um æviferil
og hömlulaust líferni Tycho Brahe, hins
stórmerka stjörnufræðings á sextándu öld.
Stjörnuathuganir Brahe, sem gerðar
voru með einstakri nákvæmni og vand-
virkni, lögðu að verulegu leyti grunn að
nútíma stjörnufræði. En þó var þessi snill-
ingur, sem mældi næturhimininn með hin-
um stóru kvaðröntum sínum og öðrum
tækjum, einhver mesti ofstopi og óhófs-
maður í sögu vísindanna.
Árið 1576 fékk Friðrik 2. Danakonungur
honum að léni eyjuna Hveðn í Eyrarsundi
til að skapa honum sem bezta aðstöðu til
vísindaiðkana. En því miður ríkti hann yf-
ir hinni litlu eyju, sem er 7,5 km!, sem
miðaldafursti, en þá voru þar 40 bónda-
býli, sem leiguliðar bjuggu á ásamt fjöl-
skyldum sínum. Tycho Brahe var ruddi
gagnvart öllum, sem honum mislíkaði við,
og Kristján 4. konungur, arftaki Friðriks
2., var einn af þeim. Hann krafðist einnig
meiri vinnu og afurða af leiguliðunum en
honum var heimilt, og hann hunzaði jafn-
vel Hæstarétt Danmerkur með því að
varpa leiguliða og allri fjölskyldu hans í
fangelsi.
Tycho Brahe byggði brátt feikimikla
stjörnuathugunarstöð á eynni, sem var
eins og kastali, enda var þar einnig bú-
staður hans. Hann kallaði bygginguna Ur-
anienborg. Arthur heitinn Koestler segir,
að Uranienborg hafi litið út eins og „sam-
bland af Palazzo Vecchio (tilkomumikilli
höll í Feneyjum) og Kreml“. í sölum kast-
alans var fullt af klukkum, sólúrum.
hnattlíkönum og táknmyndum. í kjallar-
anum var prentsmiðja og bræðsluofn fyrir
gullgerð, og þar voru einnig einkadýflissur
Tycho Brahe. Á landareigninni voru frið-
lýst veiðidýrasvæði og tilbúnar fiskitjarn-
ir, lyfjastofa og pappírsmylla.
Stjörnuathugunartæki meistarans voru
hin frábærustu á þeirra tíma mælikvarða.
Sum þeirra kostuðu meira fé en hinn gáf-
aði aðstoðarmaður hans, Johannes Kepler,
átti eftir að vinna sér inn um sína daga.
Silfurnef jaður meistari
En hófleysi Tycho Brahe var ekki ein-
ungis bundið við stjörnufræði. Fjöri var
hleypt í mannskapinn á stjörnuathugunar-
stöðinni með stanzlausum stórveizlum, þar
sem hinn drykkjuglaði meistari var í for-
sæti. Hann stjórnaði drykkjunni af misk-
unnarleysi, henti matarbitum í hirðfíflið,
dverginn, og bar smyrsl á sitt eigið silfur-
nef. Tycho Brahe missti miðsnesið í einvígi
á stúdentsárum sínum, reyndar 1566, en
tildrög einvígisins voru þau, að hann deildi
við annan danskan aðalsmann um það,
hvor þeirra væri meiri stærðfræðingur. í
stað þess hluta nefsins, sem hann missti,
setti hann blöndu af gulli, silfri og kopar.
Það hlýtur að hafa gert hann hrikalegan
ásýndum og verið kynlega í stíl við karakt-
erinn.
Tycho Brahe lézt árið 1601, 55 ára gam-
all, af völdum þess að þvagblaðra hans
sprakk. Svo virðist sem hann hafi drukkið
sleitulaust í kvöldverðarboði, sem barón að
nafni Rosenberg hélt í Prag, og hann hafi
ekki staðið upp til að kasta af sér vatni.
Þetta síðasta kvöld ævi sinnar var hann
haldinn ölæði (delirium) á vægu stigi og
tautaði í sífellu: „Látið ekki líta út eins og
ég hafi lifað til einskis."
Það var Johannes Kepler, sem var að-
stoðarmaður hans um tíma, sem sá um, að
hinzta ósk hans rættist. Hann gerði það
með því að komast yfir hans ítarlegu gögn.
Og þegar svo var komið, hóf Kepler að
kanna nákvæmlega brautir reikistjarn-
anna. Þessi ungi Þjóðverji hafði lengi unn-
ið að kenningu, sem byggðist á því, að
brautir reikistjarnanna um sólu væru full-
komnir hringferlar. En hinar nákvæmu
mælingar Tycho Brahe bentu til þess, að
brautirnar væru í rauninni sporbaugar
en það var hugmynd, sem Kepler hafði
fyrst vísað á bug sem „klárri dellu".
En að lokum komst Kepler að þeirri
niðurstöðu, að mælingar Tycho Brahe
væru of nákvæmar til þess að framhjá
þeim yrði gengið, og hann mótaði lögmál
sitt um sporbrautirnar. Síðar setti hann
fram tvö önnur lögmál um hreyfingar
reikistjarnanna. Annað var um það, að
brautarhraði reikistjarnanna væri breyti-
legur og mestur, þegar þær eru næst sólu,
en hitt, að umferðartími reikistjörnu sé
háður meðalfjarlægð frá sólu og massa
hennar og sólarinnar. Þessi þrjú lögmál
eru talin mestu afrek Keplers. Án þeirra
hefði Newton ekki getað uppgötvað þyngd-
arlögmálið.
Ef Kepler hefði ekki tekið hin ítarlegu
gögn Tycho Brahe traustataki, hefði hann
aldrei gert þær uppgötvanir, sem tryggt
hafa honum sess í sögu stjörnufræðinnar.
— svá — úr „Science Digest“.
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 25. FEBROAR 1984 7