Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1984, Blaðsíða 15

Er EGLA eftir tvo höfunda?
ÚTVEGSBANKINN SI3AKIS|( )IM K VÍ;i ,ST|(')KA UÍRZlUNfiRBRNKINN
Þegar rætt er um ís-
lendingasögur kemur
eðlilega upp sú spurn-
ing: Hvar og hvenær
þær muni vera ritaðar, af hverj-
um og í hvaða tilgangi.
Egils saga er með þeim elstu
þeirra, talin rituð upp úr 1200.
Ekki hafa fræðimenn talið vafa
á því, að hún sé rituð í Borgar-
firði „og getur sá einn, sem ferð-
ast hefur um þessar slóðir með
Egils sögu í huga, metið að verð-
leikum, hversu nákunnugur höf-
undurinn er, einkum í kringum
Borg,“ segir Sigurður Nordal í
formála að fornritaútgáfunni.
Þar getur hann einnig um, að sá
fyrsti, sem varpaði fram hug-
mynd um höfund sögunnar, hafi
verið danski menntafrömuður-
inn, sjálfur Grundtvig. Nefndi
hann til Snorra Sturluson, sem
síðan fleiri fræðimenn hafa tek-
ið undir og jafnvel haft fyrir
satt. Næstur kom Björn M.
Ólsen fram með mikla ritgerð,
með höfuðröksemdir í tólf grein-
um, árið 1904. Margir merkir
fræðimenn féllust á þessa skoð-
un, en litlum andmælum var
hreyft.
En árið 1927 kom út doktors-
ritgerð sænska fræðimannsins
Per Wieselgren „Forfatterskapet
til Eigla", þar sem allt er tekið
upp til nýrrar rækilegrar athug-
unar. En þar tekur hann allar
röksemdir Björns Ólsens og ann-
arra fyrir því, að Snorri sé höf-
undur sögunnar, til meðferðar
og finnur þær léttvægar með
öllu. Og færir síðan fram sín eig-
in rök fyrir því, að Snorri geti
ekki hafa skráð eða samið sög-
una og þar með munu flestir
hafa fallist á, að sú skoðun væri
kveðin niður.
Sigurður Nordal tekur undir
þessa skoðun Wieselgrens og
finnur flestar röksemdir Björns
léttvægar. Ein þyngsta röksemd
Wieselgrens gegn Snorra sem
höfundi er stíllinn, sem hann tel-
ur svo ólíkan á Egils sögu og
Heimskringlu, að ekki komi til
mála, að um sama höfund geti
verið að ræða. En nú snýr Nor-
dal við blaðinu og enda þótt
hann hafi hafnað flestum rök-
semdum B.M.Ó. og fallist á þá
skoðun, að stíll Egils sögu sé
frábrugðinn stíl Heimskringlu.
Samt bendir hann þar á, að stíll-
inn geti verið það frábrugðinn
frumhandritinu, að allt geti ver-
ið eðlilegt. Ennfremur bendir
hann á, að frásagnarlist Snorra
komi fram í því að lýsa sama
hlutnum frá tveimur sjónarmið-
um, jafnvel þar sem hann hlaut
að vera öðrum aðilanum hlynnt-
ari. Slíkt hlutleysi vitsmuna
gegn tilfinningum virtist honum
rit Snorra og Egils saga hafa og
eiga sérstöðu meðal íslenskra
sagnarita um forna viðburði.
Síðan segir Nordal: „Þetta mál
verður aldrei útkljáð til fullrar
hlítar með þeim gögnum, sem
vér þekkjum nú. Eg er fús til
þess að skiljast við það sem
álitamál. En sjálfur hef ég sann-
færst um það, þí meir sem ég hef
kynnst Egils sögu betur, að hún
sé verk Snorra, og ég mun fram-
vegis ekki hika við að telja sög-
una með ritum hans, nema ný
rök komi fram, sem mér hefur
sést yfir.“
En nú hefur fundist sú brota-
löm í sögunni, sem þessum
ágætu fræðimönnum svo bless-
unarlega hefur sést yfir, sem
kippir um leið að verulegu leyti
grunninum undan þeirra hæpnu
rökum fyrir því, að Snorri
Sturluson sé höfundur Egils
sögu. Þessa uppgötvun er að
finna í síðasta Skírni. Er það rit-
gerð eftir Svein Bergsveinsson,
byggð á margra ára athugunum
og fundin við rannsókn á drótt-
kvæðum hætti.
Gagnvart stílrannsóknum
mun dr. Helgi Pjeturss fyrstur
hafa bent á það í Nýal, að höf-
undarmark á íslendingasögum
mætti finna af vissum orðatil-
EFTIR SIGURÐ SIGURMUNDSSON í HVÍTÁRHOLTI
kenndara og meira í ætt við
lygasögur en flestar íslendinga-
sögur aðrar. Og þar sem í fyrri
hluta flest bendir til þess, að
efnið sé rakið til frásagnar Egils
sjálfs eða hans ættmenna og
honum þá til hróss og upphefðar.
En með seinni hlutanum verður
fyrst fyrir að ætla, að hann sé
skrifaður með öðrum viðhorfum
nokkuð löngu seinna og þar verði
flest verk Egils honum hvorki til
virðingar né sæmdar.
Niðurstaða þessara orða verð-
ur þvi sú, að enda þótt fyrri hluti
sögunnar kunni að vera eftir
Snorra Sturluson, sem rökin eru
þó hæpin fyrir, þá verði að telja,
að þarna hafi verið fundin
óyggjandi rök fyrir því, að um
síðari hlutann hafi annar maður
tækjum og bendir þar á eitt, sem
Snorri Sturluson notaði áber-
andi í ritum sínum þ.e. orðið
„feginsamliga". Það kemur þrá-
faldlega fyrir í Heimskringlu og
konungasögum, sex sinnum í Eg-
ils sögu en aldrei t.d. í Njálu.
En við athugun á persónu-
legum stíl sögunnar beinir
Sveinn Bergsveinsson rannsókn
sinni að samtengingum. Um það
farast honum svo orð: „Rithöf-
undar og afritarar gefa þeim
sjálfir næsta lítinn gaum eins og
skiljanlegt er, en ef texti breytir
allt í einu um samtengingu, t.d.
tímalengingu frá „en er“ — í „ok
er“ sömu merkingar, þá er at-
hugavert, hvort þar sé um einn
eða tvo höfunda að ræða. Þetta
verður skiljanlegra, ef nýr höf-
undur tekur við, „sem setur sög-
ur sarnan," en afritari, sem ritar
eftir öðru handriti eða forlagi.
Niðurstöður mínar byggjast á
þessu lögmáli, sem mun vera
nokkuð þekkt meðal fræðimanna
í rannsókn á tekstum fornum og
nýjum."
Eftir að hafa lesið Egils sögu
tvisvar yfir, komast hann að
þeirri niðurstöðu, að um skiptir
við 57. kapitula. Þar með birtir
hann töflu — síðan segir hann:
„Það sem út úr töflunni má lesa,
segir meira en löng greinargerð:
við 57. kafla Egils sögu skiptir
næstum um tímatengingu. Ég
endurtek töfluna í orðum: f fyrri
hluta eru tengingar með atviks-
orði og sagnorði, sem hefjast á
„en ér“ 152 að tölu „ok er“ 20. í
síðari hluta snýst þetta við,
tengingar með „en er“ 13, með
„ok er“ 109, og er sá hluti Eglu
miklu styttri."
Sá, sem les Egils sögu með
hliðsjón af þeim athugunum,
sem hér hafa verið ræddar,
kemst að raun um það, að með
57. kafla skptir um efni þannig,
að hér verður augljós brotalöm,
þótt dulist hafi áður fræði-
mönnum. Er þá byrjað aftur á að
lýsa athöfnum Haralds konungs
hárfagra, þegar hann kom til
ríkis í Noregi, eins og sagan væri
þá að hefjast. Það fer heldur
ekki á milli mála, að efni síðari
hlutans verður stórum ýkju-
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 7. APRlL 1984 15