Lesbók Morgunblaðsins - 23.03.1985, Síða 4

Hér fer á eftir meginhluti viðtals, sem Esther Wanning rithöfundur
hafði við Roger Revelle fyrir tímaritið „OMNI“. Revelle er heims-
kunnur vísindamaður, sem um nokkurt skeið hefur sérstaklega
beint athygli sinni aö aukningu koltvísýrings í andrúmsloftinu og
hugsanlegum áhrifum hennar á lífíð á jöröunni. Hér er um að ræða hin
svokölluðu „gróðurhúsaáhrif“, en Revelle hefur ekki áhyggjur af þeim nema
síður sé.
Roger Revelle, sem mun verða 76 ára á þessu ári, hefur verið prófessor við
Kaliforníu-háskóla í San Diego og vann í áratugi við Scripps-stofnunina í
Kaliforníu, en hún er elzta haffræðistofnunin í Bandaríkjunum. Hann gat sér
fyrst orðstír sem haffræðingur, en haffræði var skammt á veg komin, þegar
hann sneri sér að henni 1931 fyrir áeggjan stjórnenda stofnunarinnar. Hann
var þá að vinna að doktorsritgerö í jarðfræði. Forstöðumaður Scripps-stofnun-
arinnar var hann 1951—1964, og á þeim tíma voru gerðir út miklir rannsókn-
arleiðangrar á vegum hennar, sem juku stórlega þekkingu manna á hafsbotni.
1961 varð Revelle ráðunautur Kennedys forseta í vísindalegum efnum. Þess
má geta, aö Revelle sat hafréttarráðstefnuna frá upphafí, enda ber hana
einnig á góma í viðtalinu, þótt meginefni þess sé aukning koltvísýrings í
andrúmsloftinu og hugsanleg áhrif hennar í fyrirsjáanlegri framtíð.
grófust í lögum á sjávarbotni, og sum urðu
að olíu og kolum. Þar sem koltvísýringur-
inn safnaðist í jarðlögum, urðu gróður-
hósaáhrifin hjá okkur aðeins hófleg í sam-
anburði við það, sem varð á Venusi. En á
skömmum tíma, aðeins örfáum manns-
öldrum, hafa fólksfjölgun og iðnvæðing
verið að eyða eldsneyti, sem safnazt hafði
saman á hundruðum milljóna ára.
— Hvernig hefur eyðing skóga áhrif til
aukningar á magni koltvísýrings?
Revelle: Viðarbrennsla framleiðir CO2
og vatn. Hluti af CO2 verður eftir í loftinu.
Þótt viður sé ekki brenndur, þá sýrist
hann, en bara hægar.
— Eitt sinn var talið, að hafið drykki í
sig umframmagn af CO2 en það hefur þeg-
ar að geyma sextíu sinnum meira magn af
COzen loftið. Síðan var það árið 1957, að
þú og starfsbróðir þinn sem haffræðingur,
Hans Seuss, sýnduð fram á, að höfin taka
miklu minna af koltvísýringi til sín en áð-
I heimi martraðar
munu hinir verstu
ráða ferðinni
Samtal við
ROGER REVELLE
haffræðing og fyrrum
ráðgjafa Kennedys forseta
í vísindalegum efnum.
Eftir ESTHER WANNING.
Einn af starfsbræðrum þín-
um hefur sagt, að þú getir
á óviðjafnanlegan hátt
fjallað af skilningi um
vandamál frá sjónarmiði
jarðfræði, efnafræði, líf-
fræði og eðlisfræði í senn.
í mörg ár hefur þú beint
athygli þinni að vandamáli, sem er fólgið í
vaxandi magni koltvísýrings (CO2) í and-
rúmsloftinu og gæti valdið hlýnandi lofts-
lagi á jörðunni. Er þetta í rauninni að
gerast?
Revelle: Ég held það. Niðurstöður trú-
verðugra mælinga sýna, að koltvísýringur
í andrúmsloftinu hefur stöðugt verið að
aukast síðan 1957. Niðurstöðurnar koma
frá stöðvum, sem settar voru upp á Mauna
Loa á Hawai og á Suðurpólnum á hinu
alþjóðlega jarðeðlisfræðiári 1957. Þessir
tveir staðir voru valdir, af því að þeir eru
lausir við staðbundna mengun og þar er
völ á vel blönduðu lofti til sýnatöku. Kol-
tvísýringur hefur verið mældur á mörgum
stöðum núna, og við höfum komizt að raun
um, að aukningin hefur numið einum og
hálfum milljónasta hluta á ári. Þegar
rannsóknirnar hófust, voru hlutföllin 315
af milljón, en eru nú 344. Það táknar 9%
aukningu síðan 1957. Ég áætla, að heildar-
aukningin á síðustu 100 árum hafi verið
um 21 af hundraði. En hvort aukningin
muni leiða til verulegrar hækkunar á hita-
stigi jarðar, getum við ekki sagt með vissu.
— Hvað telja vísindamenn sennilegt að
muni gerast?
Revelle: Koltvísýringur hitar loftið, því
að hann tekur í sig innrauða geisla, sem
annars myndu hverfa til baka út í geiminn
og CO2 sendir geislana aftur til jarðar. Til
að jörðin haldi stöðugu hitastigi verður
hin innrauða útgeislun plánetunnar að
haldast í hendur við hina aðfengnu sólar-
geislun. Almennt er talið samkvæmt
fræðilegum útreikningum, að með aukn-
ingu koltvísýringsmagns um helming
muni hitastig jarðar í heild hækka um að
meðaltali tvær til þrjár gráður á Celsíus.
— En er ekki hækkun hitastigs um
heim allan aðeins tilgáta, enn sem komið
er?
Revelle: Við höfum reyndar eitt sterkt
sönnunargagn, þar sem er reikistjarnan
Venus. Andrúmsloftið þar er að mestu
koltvísýringur, og þar ríkja gróðurhúsa-
áhrif, sem víti líkjast. Hitinn á yfirborði
Venusar er um 375 gráður á Celsíus. Það er
enginn vafi á því, að CO2 hefur sín áhrif.
Spurningin er aðeins, hversu mikil þau
verði.
— Hvað veldur aukningu koltvísýrings í
andrúmsloftinu ?
Revelle: Brennsla eldsneytis úr jörðu og
eyðing skóga eykur CO2 í andrúmsloftinu.
í sögu jarðar hefur myndazt óhemju magn
af koltvísýringi við eldgos. En það hefur
nær allt umbreytzt í kalsíum karbónat og
magnesíum karbónat eða i lífræn efni. Þau
Roger Rerelle.
„Ef kjarnorkustríð brýzt út
og grundvöllur menningar
okkar verður eyðilagður,
munu þeir sem lifa það af og
komast til valda, verða hinir
sterkustu líkamlega, hinir
ófyrirleitnustu andlega og
siðferðilega og skeytingar-
lausir um annarra hagi. Hið
versta í mannlegu eðli mun
þá fá útrás.“
ur hafði verið talið. Gætir þú útskýrt
þennan svokallaða Revelle-þátt?
Revelle: Á höfunum er blandað sjávar-
borð um 70 metra djúpt að meðaltali, þar
sem lofttegundir geta auðveldlega farið
um milli lofts og lagar. Þegar við rannsök-
uðum þetta sjávarborð, komumst við að
raun um, að ef magnið af koltvísýringi í
andrúmsloftinu fer fram úr vissu marki,
eykst það aðeins um einn níunda í þessu
yfirborði sjávar.
— Hvaða afleiðingar hefur það fyrir
okkur, ef það hlýnar á jörðunni?
Revelle: Það hefur margs konar áhrif.
Aukið magn koltvísýrings í loftinu verkar
eins og áburður á plöntur. Tilraunir sýna,
að ef magnið af CO2 er aukið í gróðurhúsi,
eykst vöxtur plantnanna, því að ljóstillíf-
unin eykst. Það veldur því einnig, að meira
af þeim sykri, sem verður til við ljóstillíf-
unina, flyzt til í plöntunni sjálfri. í skóg-
artrjám myndi hann flytjast frá laufunum
í viðinn. Hið þriðja, sem gerðist, væri, að
öndunin yrði hægari, þegar plönturnar
taka í sig súrefni úr loftinu og gefa frá sér
koltvísýring. Aukinn koltvísýringur hefur
einnig áhrif á útgufunina, sem verður
minni. Það þýðir, að plöntur geti vaxið í
þurrara loftslagi. Það er önnur leið til að
auka magn lífrænna efna. Ennfremur hef-
ur þetta áhrif á viðbrögð plantna gagnvart
ljósi. Plöntur munu vaxa við minna ljós,
sem enn eykur magn lífrænna efna.
— Veldur hið aukna magn koltvísýr-
ings einhverju um það, að fólki finnst veð-
urfara versnandi?
Revelle: Fólk er alltaf að segja, að veðrið
fari versnandi. Reyndar er aukning koltví-
sýrings líkleg til að draga úr veðurofsa —
að minnsta kosti á norðlægum slóðum, þar
sem hin áætlaða hitaaukning yrði mun
meiri á vetrum en sumrum.
— Hefur hitastigið hækkað á síðustu
hundrað árum ?
Revelle: Samkvæmt niðurstöðum James
Hansen, ioftslagsfræðings, og sam-
starfsmanna hans við Goddard-stofnunina
hækkaði meðalhiti á jörðunni um eina og
hálfa gráðu á Celsíus milli 1880 og 1980, en
það virðist í samræmi við aukningu koltví-
sýrings í andrúmsloftinu. Það eru þó fleiri
þættir, sem gætu hafa haft áhrif á hita-
stigið. Enn sem komið er, er ekki hægt að
segja, að um neina hlýindastefnu sé að
ræða á bak við hinar miklu árlegu hita-
sveiflur.
— Hvenær heldurðu, að stefnan muni
fara að verða greinileg?
Revelle: Sumir segja, að innan tíu ára
munum við vita það. Én annars gætirðu
verið búinn að eignast mörg barnabörn um
það leyti, sem það gerist. Við búumst við
mikilvægum breytingum, þegar koltvísýr-
ingsmagnið er orðið tvöfalt meira en það
var á 19. öld. Eins og nú horfir, myndi það
verða um miðja næstu öld. En þá verðum
við búnir með olíuna og jarðgasið, svo að
það, sem úrslitum ræður, er í rauninni,
hvort við munum nýta aðrar orkulindir í
stað þess að nota kol í framtíðinni.
— Hvað gæti gerst, ef hitinn hækkaði
um tvær til þrjár gráður?
Revelle: Samkvæmt þeim líkönum, sem
gerð hafa verð, myndi hækkun hitastigsins
verða tvisvar eða þrisvar sinnum meiri á
norðlægum breiddargráðum en suðlægum.
Hitinn gæti hækkað um 6 eða 7 gráður í
norðurhluta Bandaríkjanna, en aðeins um
tvær eða þrjár á jörðinni í heild. Hitabelt-
ið kynni að verða aðeins einu eða tveimur
stigum hlýrra. En hverju það muni breyta,
veit ég ekki.
— Hver myndu áhrifin verða yfirleitt á
framleiðslu matvæla?
Revelle: Mesta hættan væri í sambandi
við vatnið. Á jörðunni í heild myndi upp-
gufun aukast um níu prósent um það bil.
Auðvitað fellur það aftur niður, sem upp
fer, en það gerist ekki á sama hátt alls
staðar í heiminum. Þurru beltin, eyði-
merkur og þurrkasvæði, færast sennilega
norður á bóginn — einmitt yfir þau svæði,
sem nú eru frjósömustu landbúnaðarhér-
uðin. Vegna hærra hitastigs og ef til vill
minni úrkomu, gæti vatn til vökvunar orð-
ið mun torfengnara.
— Mun loftslag batna annars staðar?
Revelle: í Kanada og Norður-Síberíu
mun gróðrartíminn lengjast. Beltið til
hveitiræktar mun færast norðar. En þá
kemur annað vandamál til sögunnar, því
að jarðvegurinn er miklu lakari, þegar
norðar dregur. Bezti jarðvegur í heimi er í
Iowa, þykkur og leirborinn, en í Kanada er
hann þunnur og súr. En hvað snertir land-
búnað, sem byggist á regni, þá held ég, að
áhrifin í heild verði hagstæð. Aðrir merki-
legir hlutir munu einnig gerast. Hluti suð-
urheimskautsíssins kynni að bráðna og við
það myndi yfirborð sjávar hækka um 6 til
7 metra.
— Hvenær myndi það gerast?
Revelle: Sennilega mjög hægt — kannski
á fimm hundruð árum og um metra á öld.
— Myndir þú verða fyrir vonbrigðum,
ef þessir hlutir gerðust ekki?
Revelle: Já, vissuleg. Frami minn í fram-
tíðinni væri ekki í veði, þvi að slíka fram-
tíð á ég ekki, en ég myndi vilja sjá það
gerast. Eins og við Seuss skrifuðum 1957,
er mannkynið óafvitandi að gera mikla
jarðeðlisfræðilega tilraun — sennilega
hina mestu, sem nokkru sinni hefur verið
gerð, hvað varðar hugsanleg áhrif. Við er-
um að snúa aftur til loftslags, sem var hér
fyrir löngu. Breytingarnar gerast hægt,
svo að þær verða vart greinanlegar frá ári
til árs, en það er of snemmt að byrja að