Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1985, Blaðsíða 6

t
hefðu bælt með sér áfalliö sem kynferðis-
leg áreitni olli þeim í bernsku en afleið-
ingar þess hefðu brotist fram síðar, líkt og
gamalt sár sem tekur sig upp.
Freud var svo viss um réttmæti þessarar
miklu uppgötvunar að hann flýtti sér að
kynna akademískum starfsbræðrum sín-
um hana persónulega. í apríl 1896 hélt
hann ræðu á samkomu félags geð- og
taugalækna í Vín og skýrði frá óhugnan-
legri vitneskju sinni og þeim ályktunum
sem hann dró af henni. Meðal áheyrenda
hans voru frægustu kynlífsvísindamenn
þess tíma. Það var mikið áfall fyrir Freud
hvernig hinir lærðu menn brugðust við er-
indi hans. „Þessir asnar þögðu þunnu
hljóði," sagði hann biturlega. Richard von
Krafft-Ebing, höfundur grundvallarritsins
„Psychopathia sexualis“ (kynlíf og geðveiki)
og heimsþekktur vísindamaður sagði er-
indið hafa líkst „vísindalegu ævintýri".
Hinir hneyksluðu vísdómsmenn leiddu
kollega sinn Freud framvegis hjá sér, og
þar með var bundinn endi á framavon
Freuds í heimi vísindanna fyrst um sinn.
Hvorki talsmenn sálgreiningarinnar né
fjendur hennar furðuðu sig á því þar til
fyrir skemmstu að Freud skyldi brátt hafa
snúið baki við þessari móðursýkisrann-
sókn sinni án viðhlítandi skýringa. Hann
sagði skömmu síðar að þessir móðursjúku
sjúklingar hefðu látið bældar kynhvatir
hlaupa með sig í gönur og skáldað upp
hryllingssögur sínar af síendurtekinni
blóðskömm í virðuiegum borgarafjölskyld-
um þar sem enginn mátti vamm sitt vita.
Án frekari málalenginga dró hann til baka
Kurt Eissler, 75 ára, er höfundur
tveggja binda ritsmíðar þar sem aðferðum
sálgreiningarinnar er beitt á Goethe og
auk þess umsjónarmaður þess vitnisburð-
ar um fyrstu ár fræðigreinarinnar sem
varðveittur er í Freud-safninu. Hann varð
afar hrifinn af hinum fróðleiksfúsa læri-
sveini Jeffrey Masson og minnist þess enn
með hrifningu hversu ákafur og hugsjóna-
ríkur hann var. Kurt veitti Masson vel-
launaða stöðu við safnið og sá til þess að
þessi fyndni og heillandi fyrirmyndarnem-
andi fékk inngöngu í helgasta vé sálgrein-
ingarinnar: Anna Freud, kærasta dóttir
Freuds, tók á móti honum á heimili sínu í
London og veitti honum aðgang að ýmsum
gögnum sem aðrir fræðimenn höfðu aldrei
fengið að rýna í.
Masson komst þar yfir fjölda bréfa sem
Freud skrifaði hjartans vini sínum Wil-
helm Fliess á síðustu áratugum aldarinnar
sem leið en hvergi hafa birst. f bréfum
þessum þóttist Masson finna sprengiefni
sem duga myndi til að ráðast að rétttrún-
aðarstefnunni um kenningar Freuds. í ljós
kom að Freud trúði því lengi að „áreitis-
kenning" sín væri rétt þó svp að hann hafi
afneitað henni opinberlega. Eftir því sem
Masson segir kynnti Freud sér ofan í kjöl-
inn nokkrar rannsóknir frá þessum tíma
þar sem bent var á mikinn fjölda kynferð-
isafbrota gegn börnum og því bætt við að
ekki fréttist um nema brot þeirra, vegna
þess að þaggað sé niður í börnum með
refsihótunum.
Masson heldur því fram að Freud hafi
þótt svo mikill áfellisdómur fólginn í
FREUD og háls-, nef og
eyrnalæknirinn FLIESS
sem hafði mikil áhrif á
Freud, en þykir hafa verið
heldur vafasamur náttúru-
skoðari.
fyrra álit sitt, að hann hafi „séð uppruna
síðari taugaveiklunar í kynferðislegu
áreiti í bernsku". Nú viti hann betur: „Ef
einhver hristir höfuðið í vantrú yfir trú-
girni minni þá viðurkenni ég að það er ekki
að ástæðulausu."
„Hjátrú ALDARINNAR“
Næstum hundrað árum siðar eru nú
deildar meiningar meðal sálgreina um
þessa atburði í lífi Freuds — og það ekki
að ástæðulausu. Því verður ekki á móti
mælt að það var ekki fyrr en hann hafði
afneitað „áreitiskenningu" sinni að Freud
fór að þróa hina frægu kenningu um hin
skapandi öfl undirmeðvitundarinnar, svo
sem drauma og hvatir sem verða að Ödi-
pusarduld þar sem engu máli skiptir leng-
ur hvort taugaveiklun á sér rætur í raun-
verulegu áfalli eða ímynduninni einni.
Rétttrúaðir túlkendur Freuds álíta að
með afneitun sinni hafi meistarinn snúið
til baka úr öngstræti og lagt af stað á
breiðri braut sannleikans. Dieter E.
Zimmer álítur að hann hafi farið villur
vegar og kallar sálgreiningu Freuds „hjá-
trú aldarinnar". Þeir sem gagnrýna Freud
segja að þrátt fyrir byrjun sem lofaði góðu
hafi Freud sett fram blóðlausa speki sem
hvorki geti þjónað sannleiksleit né orðið
þeim til hjálpar sem geðsjúkir eru.
Einna harðskeyttastur þessara gagn-
rýnenda er Jeffrey M. Masson, fyrrverandi
prófessor í sanskrít og þar til fyrir stuttu
einn efnilegasti lærisveinn þeirra læri-
sveina meistarans sem enn lifa og liggja á
arfi hans eins og ormar á gulli. Masson
gerðist sálgreinir, en sneri síðan baki við
kenningu Freuds og gaf út bókina „The
Assault on Truth“ (aðförin að sannleikan-
um), en þar heldur hann því frm að sál-
greinikenningin byggi á „hrikalegri lygi“
og hafi gert síðan Freud sneri baki við
„áreitiskenningunni".
Masson sem er útskrifaður úr Harvard-
háskóla og afburða greindur, brá sér sem
úlfur í sauðargæru inn í hjörð formælenda
Freuds. Honum tókst á skömmum tíma á
síðasta áratug að vinna trúnað æðstu
prestanna, þar á meðal öldungsins Kurts
R. Eissler, sem bjó í Vín, en er nú forstöðu-
maður Sigmund Freud-deildar þingbóka-
safnsins bandaríska.
þeirri staðhæfingu að fjöldi barna þurfi að
þola kynferðislegt ofbeldi af fjölskyldum
sínum að hann hafi „bókstaflega orðið að
eyða henni úr huganum". Það að starfs-
bræður hans, vísindamennirnir, tóku hann
aftur í sátt auðveldaði honum hugsvikin,
„aðförina að sannleikanum". En þetta
leiddi til þess segir Masson að sálgreining-
in tók afstöðu með þeim „máttugu og
áhrifaríku" í stað þess að gerast málsvari
þeirra sem eru „fórnarlömb ofbeldis á
heimilum".
Masson er ekki einn um þessa skoðun.
Svissneski sálgreinirinn Alice Miller hefur
haldið því fram í mörg ár í bókum sínum
að sálarflækjur geðveilla stafi af ofbeldi,
þó ekki endilega kynferðislegu, á heimil-
um, en séu ekki ytri einkenni ímyndaðra
hvata sem kraumi undir niðri.
Alice Miller heldur því fram að þeim
sem skaðast alvarlega í æsku, hvort sem er
vegna líkamlegs ofbeldis eða ástleysis for-
eldra, sé meinað að muna eftir því af al-
gildri þjóðfélagslegri hefð sem kveður svo
á að „þú skalt ekki taka eftir neinu", en svo
heitir ein bóka hennar. Freud hafi hlýtt
einmitt þessu þagnargildi þegar hann lét
„áreitiskenninguna" lönd og leið segir
þýski þjóðfélagsfræðingurinn Marianne
Krull, en hún reyndi að skilja sinnaskipti
hans með því að sálgreina Freud með hans
eigin aðferðum. í bók sinni „Freud und
sein Vater" (Freud og faðir hans) heldur
hún því fram að hann hafi snúið baki við
blóðskammarkenningu til þess að bjarga
heiðri föður síns, en hann lést um svipað
leyti og rannsóknin birtist á prenti 1896.
Um þær mundir gat Freud um fátt ann-
að hugsað en hinar skelfilegu játningar
sem hann heyrði hjá sjúklingum sínum.
Hann hafði þegar greint móðursýkisein-
kenni hjá sjálfum sér og nokkrum systkina
sinna, og því var ekki nema rökrétt að sá
grunur læddist að honum að faðir hans
Jakob hefði einhvern tíma gert sig sekan
um kynferðislegt áreiti við börn sín.
Marianne Krull heldur að eftir að faðir
hans dó hafi Freud gefið upp alla von um
að geta nokkurn tímann fengið fullvissu
fyrir sakleysi gamla mannsins. Og um
þetta leyti varð Freud sannanlega svo sál-
arveill að hann var vart fær um að halda á
blýanti: hann þjáðist af „skriflömun".
Niðurlag í næsta blaði.
NEGLUR
segja eitt og annað
um heilsufarið
Flest okkar veita nöglun-
um — á fingrum eða tám
— litla athygli, nema
þegar á að mála þær eða
þær brotna og við notum
þær til hluta, sem betur .
væru gerðir með bréfa-
hníf, smátöng eða litlu
skrúfjárni. En neglur lifa
sínu eigin athyglisverða
lífi, eins og dr. Kenneth
Arndt, húðsjúkdóma-
læknir í Boston, lýsir hér.
Nöglin sjálf er um hálfur millimetri á
þykkt. Hún er gerð úr harðri hvítu,
próteini, sem einnig er kallað hornefni
og keratín, en það er jafnframt aðal-
efni hársins og yzta lags húðarinnar.
Nöglin er ekki lifandi í þeirri
merkingu, að hún hefur ekki að geyma
lifandi frumur. Hún er mynduð af sér-
stökum hópi frumna, sem kallast
naglmót og liggja undir hinum hvít-
leita hálfmána (naglmána), sem er rót
hverrar naglar, en sést greinilegast á
þumalfingri. Þessar frumur framleiða
stöðugt hornefnið, sem nöglina mynd-
ar.
Það er kynleg en lævís spurning um
nögl, af hverju hún vaxi fram í áttina
að fingurgómnum eða tábroddinum í
stað þess að vaxa lóðrétt eins og hárið.
En svarið við henni er, að neglur
myndu vaxa beint upp, ef ekki væri
umgjörðin um þær úr skinni. Neglurn-
ar eru í þessu skinnslíðri eins og bréf í
umslagi, og vöxtur þeirra er því
þvingaður í ákveðna átt.
Húðin undir nöglunum hefur „fingr-
aför“ með rákum og skorum, en er að
því leyti ólík húðinni á fingurgómun-
um, sem er með ýmiss konar lykkjur og
boga, hvirfla og hræringa, að hún er
samsett af beinum, jafnhliða línum.
Frumur þessarar húðar eru tengdar við
neglurnar og virðast ábyrgar fyrir því,
að nöglin haldi sinni stefnu.
Neglur vaxa stöðugt, sem ekki verður
um hárið sagt, sem vex yfirleitt í nokk-
ur ár, en hættir því svo um skeið. Að
meðaltali vex fingurnögl einn tíunda úr
millimetra á sólarhring, sem gerir um
þrjá millimetra á mánuði. Enginn veit
hvers vegna, en þeim mun lengri sem
fingurinn er, þeim mun hraðar leitast
nöglin við að vaxa. Þannig vex nöglin á
iöngutöng hraðast, en aftur á móti
hægar á þumalfingri og litlafingri.
Táneglur vaxa aðeins um þriðjung eða
helming á við neglurnar á fingrunum.
Vöxtur naglanna krefst mikillar
orku miðað við hið litla magn vefja,
sem þar kemur við sögu. Þessi hlut-
fallslega miklu efnaskipti eru allvið-
kvæm fyrir utanaðkomandi áhrifum.
Neglur vaxa hægar þegar fólk eldist og
vöxturinn getur hægt mjög snögglega á
sér, ef veikindi ber að höndum. Þessi
áhrif eru svo mikil, að þeirra getur séð
stað í formi rákar eða skorar þvert yfir
hornlag naglanna. Ef maður sér fína
rák liggja þvert yfir aliar hinar tíu
neglur á fingrum einhvers, eru líkur á
þvf, að viðkomandi hafi orðið alvarlega
veikur og fengið hita eða hafi ef til vill
gengist undir meiriháttar uppskurð. Ef
maður sér að auki, að rákirnar eru um
það bil á miðjum nöglunum, er óhætt
að ætla, að þessi veikindi hafi átt sér
stað fyrir tveimur mánuðum eða svo.
Við sum skilyrði vaxa neglur hraðar
en venjulega. Meðal þeirra er þungun
eða of miklir hormónar frá skjaldkirtli.
Skaðist nögl, vex hún hraðar, meðan
hún er að endurnýja sig. Psóríasis
(blettahreistur, blettaskán, spæringur)
veldur því, að húðin vex miklu hraðar
en venjulega og hefur sömu áhrif á
neglurnar, ef sjúkdómurinn snertir
þær.
Það er ævagömul hjátrú og alröng,
að fólk geti fengið neglurnar til að vaxa
hraðar og verða sterkari með því að
borða hlaup (gelatin) eða ýmsa aðra
fæðu. Enginn sérstakur matur eða nein
næringarefni, sem menn geta neytt, fá
knúið neglurnar til að vaxa öðruvísi en
þær gera venjulega. En hafi menn verið
sárlega vannærðir um skeið — hafi al-
veg skort eggjahvítuefni og hitaein-
ingar — þá myndu neglurnar líða fyrir
það eins og líkaminn allur að öðru leyti.
Eðlilegt mataræði myndi svo bæta úr
því á ný, en að bæta einhverju við
venjulegan og hollan mat, breytir ekki
nokkrum sköpuðum hlut í þessum efn-
um.
Undarlegar Neglur
Heilsufar manna getur stundum haft
áhrif á útlit naglanna, og glöggur
læknir getur notfært sér þær vísbend-
ingar, sem þannig koma fram. Lifr-
arhrörnun (skorpulifur) á til að valda
því, að neglur verði óeðlilega ógagn-
sæjar og hvítar í stað þess að vera
venjulega ljósrauðar af blóðinu í húð-
inni undir hinu gagnsæja hornlagi.
Stundum leiðir langvarandi nýrnasjúk-
dómur til þess, að neglur verði rauðar
nálægt fingurgómunum, en hvítar yfir
rótinni. Þá getur gulleitur litur á nögl-
um staðið í sambandi við blóðvökva,
sem safnast um of saman þrálátlega,
en algengara er þó að gulur litur á
nöglum stafi af sígarettureykingum.
Eitrun af völdum of mikils kopars eða
silfurs getur gert neglurnar bláar. (Við
efnagreiningu er hægt að finna önnur
eiturefni í nöglum, sem þó eru alveg
eðlilegar útlits.) Skortur á járni leiðir
til þess, að neglur verði skeiðlaga eða
íhvolfar í stað þess að vera kúptar, eins
og eðlilegt er. Psóríasis veldur því
stundum, að litlar, kringlóttar holur
myndist í nöglunum. Of virkur skjald-
kirtill getur valdið því, að neglurnar
losni frá húðinni undir þeim. Lang-
vinnur súrefnisskortur (vegna lungna-
sjúkdóms eða arfgengrar hjartveiki)
gerir fingurgómana þykka og mjúka,
og það getur svo haft nokkur áhrif á
lögun naglanna og ástand.
En flest þessara áfbrigða eru tiltölu-
lega sjaldgæf. Hin venjulega ástæða
fyrir rák eða skoru á nöglunum til
dæmis er einhverskonar sköddun. Slíkt