Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1986, Síða 8

hvern liátt gnæfa yfir meðalmennskuna og
þýlyndið.
Frægð Neizvestny barst víða og 1973
buðu pólskir áhrifamenn í kommúnista-
flokknum honum til Póllands eftir að hafa
lesið hugleiðingar hans um orsakarökleiðsl-
umar í listinni. Hann verður fyrir miklum
áhrifum í Póllandi. Á langar viðræður við
presta og munka, sem bjóða honum í elsta
klaustur í Kraká. Hér fær hann verkefni,
en er neitað um leyfi til að útfæra þau og
hér sjá menn ástæðu til að tortryggja ferða-
lag hans og ásaka hann um of náið samband
við kirkjunnar menn, sem séu í beinu sam-
bandi við páfann í Róm og leyniþjónustu
hans.
Þetta ferðalag verður Neizvestny örlaga-
ríkt, því að nú er hann settur í ferðabann,
og einmitt þegar boð streyma frá vestrinu
um sýningahald, jafnvel nútímalistasafninu
í París. En hann fékk að haida áfram og
gerir m.a. minnisvarðann um Krúsjeff árið
1974. Hann gerir lágmynd úr steinsteypu
á vegg aðalstöðvar kommúnistaflokksins í
Sovétlýðveldinu Túrmenkistan í stfl, er gat
minnt á foma mexíkanska minnisvarðalist.
Konulíkneski, sænsktgranít 1949.
í heildarmyndinni má sjá greinilega móta
fyrir krossformi.
Það þótti fáheyrt að setja kross á fram-
hlið aðalstöðvar kommúnistaflokks og menn
voru yfir sig hneykslaðir. Flokksmaðurinn
Leonid Bresnéff, sem átti að vígja flokks-
bygginguna, lét sig vanta. Á svipuðum tíma
náðu ofsóknir gegn Alexander Solsjenitsyn
hámarki og um nýárið 1974 var honum vísað
úr landi.
Þá lét einn hinna óopinberu listamanna,
Oscar Rabin, hafa það eftir sér, að nú eftir
að yfirvöldin hefðu losað sig við Solsjenitsyn,
myndu þau snúast gegn frelsinu í myndlist-
inni — og hann hafði rétt fyrir sér.
Hér var að sjálfsögðu Emst Neizvestny
eitt af fómardýrunum, því að hann hafði
jafnan verið undir stöðugri pressu, listrænni
sem hugmyndafræðilegri, við útfærslu verka
sinna. I marsmánuði árið 1974 kallaði hann
á erlenda blaðamenn til fundar og tilkynnti
þeim, að hann hefði á síðustu tíu ámm
fengið yfir fimmtíu neitanir um ferðaleyfi
til Vesturlanda til að kynnast list og lista-
mönnum þar. Við þetta tækifæri opinberaði
hann í fyrsta skipti hugmyndina um „Tré
lífsins", sem hann hafði unnið að í fímmtán
ár.

Neizvestny ásamt sjálfsmynd.
Grafíkmynd eftir Neizvestny: Úrmynd-
röð við Víti Dantes.
það fullljóst, enda létu afleiðingamar ekki
á sér standa. Hann fékk ekki að þróa list
sína, svo sem hann vildi, og við það bættist
að ráðist var á hann fýrir utan Moskvu, en
hann var svo lánsamur að sleppa lifandi og
óbrotinn.
En aðvömnin var greinileg og mælirinn
fullur. Nú var víturlegast að falla að fótum
veitenda útflytjendaleyfanna. Það höfðu
verið gerðar tilraunir til að taka af honum
vinnustofuna og svipta hann atvinnumögu-'
leikum.
Nú gafst Neizvestny upp og sótti um leyfí
til að flytjast úr landi og fékk það loks í
mars 1976, árið sem hann varð fimmtugur.
Að baki átti hann stutt hjónaband og eina
dóttur, sem nú er málari, en frá þeim þætti
segir lítið. En er hann vildi fara, kom fyrr-
verandi kona hans á vettvang og reyndi að
halda aftur af honum. Hún vildi, að hann,
líkt og Solsenitsyn og aðrir gáfaðir Rússar,
þraukaði sem lengst til hags fyrir föður-
landið. Hún var mjög trúuð kona og leitaði
til prestsins síns, sem sagði: „Ég er eingöngu
einfaldur prestur. Emst er í senn afvega-
leiddur og heilagur. Hann verður að hlíta
örlögum sínum. Láttu hann fara ...“
Samsetning, 1949-50. Þetta er eitt af fáum myndverkum er Ernst Neizvestnygerði
í óhlutlægum myndstíl á námsárum sínum. Myndverkiðgerði hann eftir nákvæmar
rannsóknirá verkum fyrstu rússnesku módernistanna / hirzlum listasafna Moskvu-
borgar.
Hér setti hann sig í mikla hættu, og var
(Niðurlag í næsta blaði.)