Lesbók Morgunblaðsins - 23.08.1986, Blaðsíða 4

Vaagen (t.v.) við festar á Akureyrarhöfn.
piltur norðan úr Þingeyjarsýslu þreifaði fyrir
sér hjá Skapta Jósepssyni, þegar áhugi
vaknaði hjá honum til að leggja fyrir sig
prentiðnina. Væntanlega hefur Skapta einn-
ig litist bærilega á piltinn, því árið 1893
hefur nýr prentnemi bætst í hirðsveit
Austra, Guðmundur Magnússon að nafni.
Ekki sker nafn þessa tæplega tvítgua pilts
sig að neinu leyti úr fjöldanum, og vart
hafa Seyðfirðingar þess tíma þekkt hann
undir öðrum nöfnum, enda Jón Trausti ekki
tekinn að gera garðinn frægan svo árla.
En vel hafa þeir mátt vita um skáldgáfu
Guðmundar, því Skapti virðist skjótt hafa
komist á snoðir um hæfileika iðnsveinsins,
og dró ekki af sér við að þrykkja ýmsu
því á síður Austra sem frá penna Guðmund-
ar kom. Er efni þetta eflaust með því fyrsta
er birtist á prenti af hugsmíðum Jóns
Trausta.
VÍSNAKONAN GUÐRÚN
GÍSLADÓTTIR
Vísur þær, sem hér birtast hafa varðveist
fyrir ótrúlegt minni konu nokkurar sem nam
þær og geymdi í huga sér í rúm 70 ár.
Guðrún Gísladóttir hét hún, þessi heiðurs-
kona, og er mér í bamsminni; lágvaxin,
gömul kona á peysufötum, ræðin og hvik í
hreyfíngum. Hún var þremur árum yngri
Óbirtu bömin hans
Jóns Trausta
Sú var tíð, hér fyrrum, að íjolmiðlun var ekki
bundin við höfuðstaðinn einan, heldur mátti
heita að hver fjórðungur landsins væri íbúum
sínum sjálfbirgur um fréttaflutning. Þannig gátu
Vestfírðingar sótt visku sína til Þjóðvilja Skúla
Ýms ljóð af léttara
taginu frá árunum á
Seyðisflrði
EFTIR JÓN B.
GUÐLAUGSSON
Thoroddsen, meðan Sunnlendingar lásu sinn
Þjóðólf, ísafold eða Fjallkonuna. Norðlend-
ingar voru heldur ekki á flæðiskeri staddir,
heldur flettu Norðra, Norðanfara og fleiri
þjóðlífsblöðum, sér til glöggvunar um gang
mála í París, Berlín, London, New York eða
Istanbúl.
Og ekki vom Austfírðingar landsmanna
verst í sveit settir, enda Iágu þeir best við
samgöngum við hina stóra Evrópu, og fengu
síðan símasamband við umheiminn, fyrstir
landsmanna, árið 1906. Austur á Seyðisfírði
blómstraði blaðaútgáfan, og bar þar einna
hæst Bjarka, blað þeirra góðskáldanna
Þorsteins Erlingssonar og Þorsteins Gísla-
sonar, og þó einkum og sér í lagi Austra,
er Skapti Jósepsson ritstýrði. Einn heisti
framkvöðull þessa umfangsmikla og langlífa
vikublaðs var enginn annar en Ottó Wathne,
athafnamaðurinn mikli, sem hóf Seyðisfjörð,
og reyndar Austurland allt, til hins mesta
atvinnu- og menningarappgangs á síðari
hluta hinnar nítjándu aldar. Fyrir atbeina
Wathne varð bærinn að mikilli Mekka í þjóð-
lífinu, og var gengi hans S þann tíð með
slíkum hætti, að næsta torvelt er fyrir hvem
þann, er heimsækir staðinn nú á tímum,
að gera sér í hugarlund þann virðingarsess
sem kaupstaðurinn skipaði áður. Og eitt var
það, sem allur landslýður vissi um Seyðis-
fjörð: Þar var Austri gefinn út.
AustriOgSkapti
JÓSEFSSON
Austri mun ekki vera vSða til nú, en eigi
að síður var hann eitt af skærustu stimum
íslenskrar blaðaútgáfu á sSnum tSma. Blaðið
kom fyrst út á áranum 1884—88, en lognað-
ist svo útaf til 1891, er Ottó Wathne blés
í hann nýju lifi, reisti prentsmiðjuna úr
öskustó og réði til ritstjórastarfans Skapta
Jósepsson, þann er fyrr var nefndur; at-
kvæðamikinn menntamann sem stærsta
heiðurinn á af útgáfunni. Austri átti einnig
eftir að búa vel að fyrstu gerð, og hélt
hann áfram að koma út austur þar, allar
götur til ársins 1917, eða alls 27 ár. Þá var
prentsmiðja Austra með hinum umsvifa-
mestu á landinu, og prentaði fjölda bóka
og bæklinga, sem eflaust leymast enn vfða
í bókahillum. Kona Skapta, Sigríður Þor-
steinsdóttir, og dóttir þeirra, Ingibjörg, létu
heldur ekki sitt eftir liggja, og gáfu út um
árabil blaðið Framsókn, sem telja verður
fyrsta kvennablaðið á íslandi.
Er framtakssemi þessi er höfð í huga,
verður að teljast næsta eðlilegt að ungur
en Guðmundur Magnússon, fædd 1876, og
starfaði ókjörin öll að hinum ýimsu félags-
málum á langri ævi, enda sæmd Fálkaorð-
unni fyrir framlag sitt á því sviði. Hún hafði
þekkt Guðmund Magnússon á Seyðisfjarð-
aráram hans, og mundi hann vel, auk þess
sem hún kunni nokkrar vísur eftir hann, sem
ekki lágu á lausu hjá öðram.
Foreldrar mínir vora tíðir gestir á heimili
Guðrúnar í Gíslahúsinu svonefnda, sem
hiklaust má telja eitt af glæsilegustu gömlu
húsunum í kaupstaðnum. Faðir minn, Guð-
laugur Jónsson, hafði þekkt Guðrúnu um
áratuga skeið, og var honum því vel kunnugt
um „hin óbirtu böm“ Jóns Trausta. Var það
að undirlagi hans, sem móðir mín, Erla
Magnúsdóttir, tók sig til, fyrir einum tutt-
ugu áram síðan, og skrifaði þessar vísur
niður eftir gömlu konunni. Var það reyndar
ekki vonum seinna, því Guðrún lést nokkra
síðar, þá kominá tíræðisaldur. Það er þessi
uppritun móður minnar sem liggur til grand-
vallar skrifum þessum, og hafa vísumar
ekki komið fyrir almenningssjónir áður, að
því er best er vitað. Að sjálfsögðu er ekki
unnt að ganga að því sem tryggu, að kveð-
skapur sá, er Guðrún fór með fyrir móður
mína árið 1965 sé í einu og öllu sem þá,
er Guðmundur Magnússon setti hann sam-
an, á góðum stundum milli 1893—1895.
Nær framtextanum verður þó vart komist,
og skal því hafa það sem hendi er næst,
en hugsa ekki um það sem ekki fæst, svo
sem segir í ævintýrinu.
En lítum þá á ljóðmælin sjálf. Fyrstan
gefur að líta kveðju- og ámaðarbrag til
handa ungum skólapilti úr Reykjavíkur-
skóla, Tómasi Skúlasyni að nafni. Tómas
þessi hefur verið um seytján ára aldurinn
er þetta var; fæddur 1877. Dvalið hefur
hann sumarlangt á Seyðisfírði og orðið þar
vel til vina að best verður séð, því þá er
líður að hausti, og hann býst suður á ný
til að setjast á skólabekk, halda vinir hans
eystra honum skilnaðarhóf. Prentneminn
hagyrti, Guðmundur Magnússon, hefur fyllt
þennan flokkinn, og því ekki nema sjálfsagt
að viðstaddir fóluðu hjá honum vísu, Tómasi
til faramestis. Samkvæminu hefur greini-
lega verið í mun að pilturinn færi ekki
braglaus af þess fundi, því Guðmundi var
heitið 25 auram í skáldalaun fyrir hveija
vísu. í þennan tíma vora auramir aðrir og
meiri en nú, og því eftir nokkra að slægjast
fyrir félítinn prentnemann.
Sumarsins blíðu ei núerað njóta
náttúran daglega bliknandi fer,
haustvindar næðandi hvarvetna þjóta
helkaldan vetur aðgarðinum ber.
Grösin siggrúfa
fuglar burt fljúga,
fyrrum sem sungu á laufguðum meið,
vinir með haustinu héðan burt snúa
hjá oss sem dvöldu um miðsumars skeið.
Vinur, þín lengi við sárt munum sakna
ísíðasta skipti við gleðjumst með þér,
oft skal þín minningá meðal vor vakna
meðan í fjarlægðþinn bústaðurer.
Fráþérívetur
lesum viðletur,
líka, efóskarðu, skrifum viðþér,
kannski með vorinu komiðþú getur
kærasti gesturþú verður oss hér.
Þessi tækifærisskáldskapur hefur unnið
tvíþætt gagn: Aflað höfundi sínum einnar
krónu í listamannalaun, og vermt skólapilt-
inum Tómasi um hjartarætur á skilnaðar-
stundu. Tómas þessi varð síðar meir lög-
fræðingur í Danmörku, og lést þar árið
1906, langt fyrir aldur fram. En það mun
önnur saga.
Næst verður fyrir okkur óður til söng-
félagsins Freyju. Ekkert finnst á prenti um
söngfélag þetta, en eflaust hefur Guðrún
sjálf átt þar aðild að, og því hefur kvæði
Guðmundar orðið henni minnisstætt. Vísur
þessar hafa augsýnilega verið felldar að
einhverri laglínu, þar eð gert er ráð fyrir
viðlagi, en óvíst er nú með öllu hvaða tón-
smíð hefur átt þar í hlut. Geta lesendur
spreytt sig á að fínna hana, út frá hrynjand-
inni, þó lítil von sé um árangur. En svo
orti þá Guðmundur Magnússon til Freyjufé-
laga nítjándu aldar:
Guðrún Gísladóttir 85 ára. Myndin er
tekin 1961.
Nú gægist ég á glugga
oggaman er úrskugga
að sjá það söngfélag,
afgremju get égsprungið
h ve glannalega er sungið
það segist syngja vel
(viðlag):
það segist syngja vel,
halló, halló, halló;
það segist syngja vel.
Heillséþér, Freyja,
hrós þér vaxi nýtt,
sveina ogmeyja
söngfélagið fritt,
láttu söngsins Ijúfa mál
lífga bæði hugogsál,
meðan köldu
klakaföldu
blómin sjá ei sól
(viðlag).
Ættjarðar tunga enn er snjöll sem stál’
söngröddin unga, sjá, þitt englamál
þýðir gödduð grenyutár,
græðir hjartans voðasár,
veitirnýja
helga, hlýja
von um lífogljós
(viðlag).
' Ath.: Trúlegt er, að Guðrúnu hafi hér misminnt, þar
eð ekki er líkiegt að Jón Trausti flaski svo á stuðla-
reglum.
Umsaminn Texti Úr Nei-inu
Annað kvæði úr fóram Guðrúnar er einnig
sprottið úr jarðvegi félagslífsins, sem á
þessum tíma og lengi síðan var með lífleg-
asta móti. Tilefnið var uppfærsla á dönskum
„vaudeville", eða leikriti með léttum söngv-
um; „Nei“ eftir J.L. Heyberg. Heyberg og
kona hans höfðu staðið framarlega í dönsku
Ieikhúslífí nítjándu aldar, og allmikið af
verkum þeirra var þýtt á sínum tíma. „Nei“
þótti með vinsælli verkum til uppfærslu á
íslenskum leikfjölum, þótt ekki hafði það