Lesbók Morgunblaðsins - 13.09.1986, Blaðsíða 3

USBOE
Hlel H ® S! 1111E ® ffl 11GD H ffl
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavik. Framkvstj.:
Harakkir Sveinsson. Ritstjórar: Matthias
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Bjöm Bjarnason. Ritstjómarfulltr.:
Gisli Sigurðsson. Augtýsingar: Bakfvin Jóns-
son. Ritstjóm: Aðalstræti 6. Simi 691100.
Forsíðan
er vatnslitamynd eftir franskan listamann og er af
rannsóknaskipinu Pourquoi Pas? í tilefni samantekt-
ar um strandið fyrir 50 árum.
Þess er minnst nú, að eftirþrjá daga eru liðin 50 ár frá
strandi franska rannsóknaskipsins Pourquoi Pas? við
Mýrar, þarsem allir skipvcrjar fórust utan einn. Þará
meðal var leiðangvrsstjórinn, Dr. Charcot, heimskunnur
vísindamaður, ogþað varumfram allt hans vegna, að
atburðurinn vará forsíðum blaða um allan heim. Margir
núlifandi íslendingar munavel eftir hinni áhrifamiklu
kveðjuathöfn íReykjavík, en aðcins fjögureru eftirlif-
andi afþeim, sem voru fStraumfirði daginn eftir strandið.
Lesbókin hefur hitt þau öll að máli.
[r! ía] [b! [b!
FAGUR FISKUR í SJÓ
Ifávisku minni hefur
mig lengi undrað
hvernig fiskifræðingar
standi að því að áætla
af slíkri nákvæmni
sem tölur þeirra bera
með sér stærð hrygn-
ingarstofna nytjafiska
í sjónum við ísland. Stærð haf-
svæðisins sem um er að ræða
er þó ekki minna en sem svarar
stærð alis landsins og dýpið allt
út á 200 metra. Auk þess eru
fiskar á stöðugri hreyfingu,
ýmist í ætisleit eða vegna haf-
strauma, mismunandi hita sjávar
eða annars breytileika hafsins.
Það er líka mála sannast að
ýmsir reyndir sjómenn hafa látið
í Ijósi nokkrar efasemdir út af
upjilýsingum fískifræðinganna
um bágt ástand helstu fiski-
stofna og hafa bent á þá reynslu
að löngum hafí skipst á tímabil
mokafla og ördeyðu og allt þar
á milli, er þorskfískar frjósamir
með eindæmum.
Sem alger leikmaður á þessu
sviði
vefengi ég að sjálfsögðu ekki
þörfina á þeim takmörkunum á
veiðum sem ákveðnar hafa verið.
Þvert á móti álít ég að þörf
sé á að hafa stjórn á veiðun-
um, jafnvel þó að þorskstofn-
inn væri það stór, að ekki
þyrfti að hafa miklar áhyggj-
ur af því að gengið væri of
nærri honum.
íslendingar hafa þá sérstöðu
meðal „velferðarþjóðfélaga" á
Vesturlöndum að vera fyrst og
fremst fískimenn, sem sitja að
gjöfulli náttúru samfara stöðug-
um skorti á góðfiski á mörkuðum
sínum. Aðrar þjóðir á Vestur-
löndum eru hinsvegar allar fyrst
og fremst iðnaðarþjóðir sem
segja má að taki allt hjá sjálfum
sér og eigi sitt fyrst og fremst
undir yfirburðum á markaðnum.
Af þessari sérstöðu okkar og ein-
hæfni í tekjuöflun leiðir að mjög
misjafn afli frá ári til árs hættir
til að misvægi skapist í efna-
hagslífinu á sama hátt og gerir
breytilegt verðlag. Gott aflaár
með hækkandi þjóðartekjum
leiðir gjaman til hækkaðs kauji-
gjalds og annars tilkostnaðar.
Þegar svo næsta ár slær í bak-
seglið með aflaleysi er ekki
lengur hægt að standa undir til-
kostnaði, og krónan okkar bilar.
Ég held að stjórn á veiðum
með úthlutun veiðileyfa til að
halda sem jöfnustum afla frá ári
til árs, bæði til að ofbjóða ekki
fiskistofnunum og eins til að
forðast óheppilegar sveiflur í
þjóðartekjum, sé hagkvæm og
vegna þess síðasttalda betri
lausn heldur en aflatryggingar-
sjóðir til að gegna því mikilvæga
hlutverki að jafna milli ára það
sem útvegurinn ber úr býtum.
En fleira er áhugavert um
fískana í sjónum heldur en það
sem hér hefur verið drepið á:
I bók Bjarna Sæmundssonar
fískifræðings, Fiskarnir, segir:
„að árið 1905 var af aflanum
í Suðuramtinu 84%lx>rskur— 16%smáfiskur
í Vesturamtinu 40%þorskur— 60%smáfiskur
í Norðuramtinu 38% þorskur— 62% smáfiskur
í Austuramtinu 34% þorskur— 66% smáfiskur
og svipað mun hlutfallið vera
enn, þótt skýrslur séu eigi til um
það.“ (Bók Bjarna Sæmundsson-
ar er frá 1926).
Bjarni hefur það jafnframt
eftir hagskýrslum að árið 1905
hafi þorskafli íslendinga verið,
talið í þúsundum físka:
Þorskur ............ 5.490
Smáfiskur .......... 5.774
Samtals ............ 11.264
Samkvæmt hagskýrslum hef-
ur þessi afli vegið 42.900 tonn.
Einhveijum kann að þykja
þessar tilvitnanir komnar óþarf-
lega til ára sinna. En ekki eru
tök á miklu nýrri tölum þar sem
talningu afla mun snemma hafa
verið hætt. Kunnugir telja hins
vegar að ekki sé minna af smá-
físki í aflanum nú en áður var.
Hitt er svo augljóst, og það skipt-
ir hér öllu máli, að þessar gömlu
talningar eru réttari viðmiðun
um hvar smáfiskurinn fyrst og
fremst elst upj) og er veiddur,
heldur en nýrri aflatölur væru,
þar sem allar veiðar á fyrstu
árum aldarinnar voru stundaðar
á smáum skipum sem sóttu allan
afla á heimamið. Þetta breyttist
svo smám saman með tilkomu
stærri skipa sem líka sækja afla
á fjarlæg mið, og segja því land-
anir þessara skijia nú ekkert til
um, hvert aflinn er sóttur.
Þorskurinn er að jafnaði miðl-
ungsstór fiskur, 70-100 sm
langur og 5-7 kg þungur. Fiskui-
vex örar í hlýja sjónum fyrir
sunnan land heldur en í kalda
sjónum fyrir norðan, og munar
einu til tveimur árum eða meir
á þroska og stærð.
Hrygningarstöðvar þorsksins
eru frá Eystra-Horni til Straum-
ness, fyrst og fremst milli
Dyrhólaeyjar og Reykjaness.
Líklegt er að hrygning annars-
staðar komi ekki að gagni vegna
kulda í sjónum. Uppeldisstöðvar
þorsksins eru hinsvegar fyrst og
fremst utan aðalhrygningastöðv-
anna, eins og fram kemur í
tilvitnunum hér á undan um
löndun aflans. Allt er þetta fróð-
leikur úr bók Bjarna Sæmunds-
sonar.
En hvað má svo lesa út úr
nefndum tölum í bók Bjama
Sæmundssonar fiskifræðings: Ef
margfölduð er tála veiddra
þorska, 5.490.000, með áætluð-
um meðalþunga hvers físks, 6
kg., verður þessi afli samtals
32.940 tonn. Hinsvegar verður
útkoman á smáfískinum,
5.774.000 fískum með meðal-
þunga 1,75 kg. hvers físks,
aðeins samtals 10.105 tonn, en
til samans verða þetta sem næst
42.900 tonn, eins og segir í hag-
skýrslum.
Ef við höldum áfram þessum
bollaleggingum og gefum okkur
að jafnan hefðu verið tök á að
„geyma" í svo sem 3 ár að veiða
það af smáfiskinum, sem er
umfram 16% af heildaraflanum,
eins og var í Suðuramtinu, og
hefðum veitt hann að þeim tíma
loknum sem kynþroska fisk, þá
hefði aflinn árið 1905 orðið alis
59.900 tonn, eða 40% meiri en
þau 42.900 tonn sem raun varð
á. Og ef við heimfærum þessi
hlutfoll til botnfiskafla ársins
1983 sem var 602 þúsund tonn,
en færum verðlagningu hans til
samræmis við það sem var árið
1985, til að nálgast meir núver-
andi verð, var verðmæti aflans
7600 milljónir króna. Þá hefði
verðmætisaukning með 40% við-
bót á þunga aflans orðið 3040
milljónir króna, vel að merkja
miðað við verð upp úr sjó, sem
er innan við helming endanlegs
verðmætis til útflutnings.
Þessar vangaveltur eru að
sjálfsögðu aðeins leikur með töl-
ur, settar fram til gamans. En,
eins og þar stendur, öllu gamni
fylgir nokkur alvara.
BJÖRN steffensen
Stephan G.
Stephansson
Kveld
— brot —
I rökkrinu, þegar ég orðinn er einn
og af mér hef reiðingnum velt
og jörðin vor hefur sjálfa sig
frá sól inn í skuggana elt
og mælginni sjálfri sígur í brjóst
og sofnar við hundanna gelt —-
En lífsönnin dottandi í dyrnar er setzt,
sem daglengis vörður minn er,
sem styggði upp léttfleygu ljóðin mín öll,
svo liðu þau sönglaust frá mér,
sem vængbraut þá hugsun, sem hóf sig á loft
og himininn ætlaði sér —
Hve sárfeginn gleymdi eg og sættist við allt,
ef sjálfráður mætti ég þá
í kyrrðinni og dimmunni dreyma það land,
sem dagsljósið skein ekki á,
þar æ upp af skipreika skolast hún von
og skáldanna reikula þrá —
Það landið, sem ekki með o’nálag hátt
í upphæðum neitt getur bætzt,
þar einskis manns velferð er volæði hins,
né valdið er takmarkið hæst,
og sigurinn aldrei er sársauki neins,
en sanngirni er boðorðið æðst.
En þá birtist andvakan ferleg og föl
og fælir burt hvíld mína og ró,
og glötuðu sálirnar sækja að mér,
sem sviku það gott í þeim bjó,
og útburðir mannlífsins ýlfra þá hátt —
það atgervi, er hirðulaust dó.
Og þá sé ég opnast það eymdanna djúp,
þar erfiðið liggur á knjám,
en iðjulaust fjársafn á féleysi elst
sem fúinn í lifandi trjám,
en hugstola mannfjöldans vitund og vild
er villt um og stjórnað af fám.
Þar jafnan eins vafasöm viðskipti öll
og vinarþel mannanna er
sem einliðans, dagaða uppi um kveld
hjá útlögztum ræningja her,
sem hlustar með lokuðum augunum á,
að óvinir læðast að sér.
Stephan G. Stephansson fæddist á Kirkjubóli i Seylu-
hreppi í Skagafirði 1858, en fluttist til Vesturheims
tvítugur og nam þar land á þremur stöðum, síðast hjá
Markerville í Alberta-fylki. Þó hann væri einyrki, var
hann i hópi stórvirkustu ljóðskálda þjóðarinnar og alþýða
manna nefndi hann Klettafjallaskáldið. Hann dó 1927.
LESBÓK MORGUN8LAÐSINS 13. SEPTEMBER 1986 3