Lesbók Morgunblaðsins - 04.04.1987, Side 14

M M ■ ■
V 1 s 1 N D A S K A L D S O G U R
Hann, vélmennið
Isaac Asimov
Asimov er fyrrum prófessor í lífefnafræði og
höfundur yfir 340 bóka um allt milli himins
og jarðar nema ef vera skyldi uppeldi hús-
dýra, þótt ekki sé ólíklegt að jafnvel fyndist
bók eftir hann um það efni. Þar má nefna
Vísindasögur eru um þessar mundir ein
vinsælasta og útbreiddasta grein bók-
mennta íheiminum. Þær eru hátt á
metsölulistum erlendis og eru margir rit-
höfundar orðnir nafntogaðir. Nægir að
nefna Arthur C. Clarke, Isaac Asiomov
oghinn þekkta vísindamann, CarlSagan,
sem nýverið sneri sér aðgerð vísinda-
sagna. íStóra-Bretlandi ogsumum ríkjum
Evrópu eru vísindasögur ekki aðeins viður-
kenndar, sem hluti af alvarlega þenkjandi
bókmenntum, heldurhafa einnigmargir
virtir rithöfundar, þekktir á öðrum sviðum,
lýst yfir mikilvægi vísindasagna ogritað
sjálfir slíkar bækur. f þessum hópi er fólk
á borð við Doris Lessing ogKurt Vonneg-
utsem ekkiþarf að fjölyrða um.
Útbreiðsla og áhrif vísindasagna koma
líka skýrt fram þegar litið er á vinsælustu
kvikmyndimar nú á tímum. Myndir á
borð við Star Wars, ETog Aliens hafa
slegið öll met. íslendingar hafa einnig
verið mjög svo móttækilegir fyrir þessum
kvikmyndum ogreyndar einnig vísinda-
sögum íbókarformi. Þó að ekki hafi
margar vísindasögur verið ritaðar eða
þýddar á íslensku seljast þær stórvel í
bókaverslunum í enskum og bandarískum
útgáfum ogbjóða stærstu verslanirnar,
Eymundsson ogMál ogmenning, upp á
slíkt úrval ogslíkan fjölda visindasagna
að ekki fer á milli mála að um er að ræða
l almenn t lesnar bókmenn tir.
Eins og áður sagði er markmið mitt
að kynna vísindasögur ogjafnvel rithöf-
unda lesendum Morgunblaðsins ogjafn-
framt að leiðbeina þeim, sem þegarlesa
vísindasögur, um hvað áhugaverðast sé
að lesa hverju sinni. Einnigmá koma með
greinar um vísindasögukvikmyndir og
segja frá hvemig þær tengjast bókunum.
Eins ogsjá má hefégkosið að nota
orðið vísindasöguryfir „ science fiction “ í
stað vísindaskáldsagna. Þaðerstyttra og
þjálla ogskilarsömu merkingu.
orðabækur, kennslubækur, sjálfsævisögu,
sögu Norður-Ameríku í fjórum bindum, leið-
beiningabók um Biblíuna, léttvægar kynlífs-
bókmenntir, leynilögreglusögur, kímnisög-
ur, bamasögur og fleiri greinar um vísindi
en verða tölfestar að ógleymdum vísindasög-
unum — margar hverjar metsölubækur —
sem hafa átt hvað mestan þátt í velgengni
hans og valdið því að hann er nú nafntogað-
ur maður í Bandaríkjunum sem kemur fram
í sjónvarpsauglýsingum og notar þekkingu
sína og kunnáttu til að gera vísindin al-
þýðleg.
Brjálaður Vísindamaður?
Isaac Asimov er 66 ára gamall, lítill og
þybbinn gleraugnaglámur með einbeittan
svip, mikið úfið hár sem farið er að grána
og ógnvekjandi barta sem skaga út úr kinn-
unum eins og ókennilegur gróður frá
framandi reikistjömu. Hann minnir meira
en lítið á brjálaðan vísindamann sem geng-
ið hefur út úr gamalli og ódýrri svart/hvítri
kvikmynd en er gagnstætt þeirri ímynd
ávallt glaðbeittur, bjartsýnn og atorkusam-
ur. Með þessa eiginleika í veganesti hefur
honum tekist að öðlast frægð á mörgum
sviðum, en fyrst og síðast er hann höfundur
vísindasagna.
Fyrirlitin Bókmennta-
GREIN
Edgar Allan Poe er af flestum talinn fað-
ir vísindasagna. A eftir honum komu svo
menn á borð við H.G. Wells og Jules Veme
sem betrumbættu hina nýfæddu bók-
menntagrein. í Bandaríkjunum náðu
vísindasögur brátt þó nokkrum vinsældum
meðal yngra fólks en þar sem gæðastaðall
flestra þeirra var lágur leit fullorðið fólk
þær homauga og bókmenntafræðingar fyr-
irlitu þær. Þrátt fyrir það eignaðist þessi
bókmenntagrein smám saman stóran aðdá-
endahóp um Bandaríkin sem litu á vísinda-
sögur annað og meira en bamalegar
ævintýrasögur og var Isaac Asimov einn
þeirra. Knúinn ódrepandi áhuga hóf hann
að skrifa og árið 1941, þá 21 árs gamall,
gaf hann út smásöguna „Nightfall" (Nætur-
koma) sem varð óhemju vinsæl og er nú á
dögum ekki aðeins talin af mörgum besta
saga Asimovs heldur einnig ein besta
vísindasaga sem skrifuð hefur verið. Eftir
velgengni „Nightfall" blés byrlega og
Asimov hóf að semja þær sögur og bækur
sem hann hefur orðið þekktastur fyrir.
Nefnilega vélmennasögumar.
Ég, Vélmennið
í þessum sögum og bókum ímyndaði
Asimov sér að í framtíðinni yrði til nægileg
tækni, kunnátta og þekking til að hanna
vélmenni í mannsmynd sem hefði næstum
því vitund. Slík vélmenni myndu auðvelda
mönnum flest störf og létta þeim lífið. En
vélmennin vom hundraðfalt sterkari en
menn og hefðu hæglega getað drepið mann
með selbita. Þess vegna vom þijú boðorð
forrituð í heila þeirra: 1) Vélmenni má ekki
slasa mann og verður að forða manni frá
því að slasast. 2) Vélmenni verður að hlýða
skipunum manna nema þegar þær skipanir
stangast á við fyrsta boðorðið. 3) Vélmenni
verður að standa vörð um eigin tilvem nema
sú varsla stangist á við fyrsta og annað
boðorðið.
Flestar sögumar byggðust á þessum boð-
orðum og lék Asimov sér að því að finna
smugur í boðorðunum. Söguþráðurinn gekk
síðan út á samband manna og hinna „gáf-
uðu“ vélmenna og var oft um að ræða
hálfgerðar leynilögreglusögur með heim-
spekilegu ívafi. Þeirra þekktastar em líklega
smásögusafnið „I, Robot“ (Ég, vélmen-
nið), „The Caves of Steel“ (Stálhellamir),
„The Naked Sun“ (í björtu sólskini) og
„The Robots of Dawn“ (Vélmenni dag-
renningar). Þessar fáguðu og margbrotnu
bækur og smásögur urðu brátt frægar; aðr-
ir rithöfundar tóku sér boðorðin þijú til
fyrirmyndar í skáldsögum sínum og tvær
vélmennabókanna, „The Robots of Dawn“
og „Robots and Empire“ (Vélmenni og
heimsveldi) hafa náð efst á metsölulista í
Bandaríkjunum og víða í Evrópu.
Besta Bókaröð Allra Tíma
Jafnframt því sem Asimov festi vél-
mennasögur á blað ritaði hann röð þriggja
bóka (sú fjórða kom út 1982) sem hann
nefndi „Foundation“-röðina. í þeim lýsir
hann hnignun heimsveldis mannkyns eftir
mörg þúsund ár á mikilfenglegan hátt.
Asimov veltir fyrir sér málefnum sem eru
stór í sniðum, heimspekilegum jafnt sem
stjamfræðilegum og sögulegum. Þótt þessar
bækur séu ekki fullkomnar marka þær samt
tímamót í þróun vísindasagna og voru kosn-
ar árið 1966 besta bókaröð vísindasagna
allra tíma. Þær voru metnaðarfyllsta verk
Asimovs og má geta þess að nýlega stóð
hann við gamalt loforð þess efnis að sam-
eina vélmennaröðina og „Foundation“-röð-
ina í eina heild þegar hann gaf út bókina
„Robots and Empire“ (1985). Þannig hef-
ur Asimov tekist að búa til sögu mannkyns
næstu þúsund ár í þó nokkrum smáatriðum.
Sú mannkynssaga er samt hvorki spádómur
af neinu tagi né merkingarlaus hugarburður
heldur er hún — eins og allar góðar vísinda-
sögur — hugleiðing sem byggir á beisluðu
ímyndunarafli; hugleiðing sem segir okkur
kannski hvað beri að varast á komandi öld-
EFTIR
MARTEIN
ÞÓRISSON
Isaac Asimov
um, sýnir okkur breyttan þankagang og ný
viðhorf manna en skemmtir jafnframt le-
sandanum.
SÁ Besti Og Frægasti?
Eitt vinsælasta og jafnframt fánýtasta
deiluefni margra vísindasöguaðdáenda er
að velta því fyrir sér hver sé besti rithöfund-
urinn. Einkum koma þá þrír til greina; þeir
þrír sem hafa átt hvað mestan þátt í að
auka veg og virðingu vísindasagna og hafa
margoft sýnt fram á að þessi bókmennta-
grein hefur ekki aðeins skemmtanagildi
heldur býður einnig upp á þroskaðar hug-
myndir og alvarlegar vangaveltur um
mennina og stöðu þeirra í alheiminum. Þess-
ir þrír eru Robert A. Heinlein, Arthur C.
Clarke og auðvitað Isaac Asimov. Hér verð-
ur ekki lagður dómur á hver sé bestur. Allir
höfundamir hafa sín sérkenni, sína kosti
og galla.
Enda þótt frægðarljómi Asimovs sé aldr-
ei bjartari en nú eru ritverk hans ekki
fullkomin frekar en hvað annað. Er honum
helst fundið til foráttu að persónusköpunin
risti ekki djúpt. Þennan afargamla galla sem
loðað hefur lengi við vísindasögur er erfitt
að hrista burt. Víst var persónusköpunin í
fyrstu sögum Asimovs ekki upp á marga
físka en batnandi mönnum er best að lifa
og með síðustu skáldsögum sínum hefur
hann skapað trúverðugar persónur, hvort
sem um er að ræða menn eða vélmenni.
En hvaðan kemur Asinmov? Hvaða aug-
um lítur hann á sjálfan sig? Gefum honum
orðið.
Fæddur í Sovétríkjunum
„Sér til mikillar furðu var Isaac Asimov
fæddur í Sovétríkjunum. Til að bæta úr
þessu flutti hann í hasti. Þegar foreldrar
hans fluttust úr landi til Bandaríkjanna fór
Isaac (þá þriggja ára) með sem laumufar-
þegi í farangrinum. Hann hefur verið
amerískur ríkisborgari frá átta ára aldri.
Hann var alinn upp í Brooklyn-hverfí og
lagði þar stund á nám í almenningsskólum.
Hann rataði um síðir inn í Colombíu-
háskóla og lánaðist, þrátt fyrir andstöðu
skólastjórnarinnar, að safna að sér háskóla-
gráðum, þar með talda doktorsgráðu. Því
næst laumaðist hann inn í Boston-háskóla
og kleif metorðastigann þar, án þess að
hirða um mótmælahróp hneykslaðra, þang-
að til hann var orðinn prófessor í lífefna-
fræði.
A unga aldri hafði hann fundið hina einu
sönnu ólífrænu ást þegar hann uppgötvaði
í fyrsta sinn vísindasögutímarit. Þegar hann
var ellefu ára hóf hann að skrifa sögur og
átján ára safnaði hann nægu hugrekki til
að senda sögu til birtingar. Henni var hafn-
að. Eftir fjögurra mánaða andstreymi og
þjáningar seldi hann sína fyrstu sögu og
uppfrá því leit hann aldrei um öxl...
Eins og stendur hefur hann gefið út yfir
340 bækur um hin ijölbreyttustu efni og
hann sýnir þess engin merki að hann fari
að hægja á sér. Hann er alltaf jafn ungleg-
ur, fjörlegur og indæll og verður myndar-
legri með hveiju ári. Hér er ekki farið með
fleipur þar sem hann skrifaði þetta greinar-
korn sjálfur og hann er þekktur fyrir að
hafa það sem sannara reynist.“
Höfundurinn stundar nám í bókmenntafræði í Há-
skóla íslands.
j»-4