Lesbók Morgunblaðsins - 09.05.1987, Blaðsíða 10

Alan Ayckboum
eitt vinsælasta
leikskáld samtímans
Fyrir rúmum mánuÖi
frumsýndi Leikfélag
Reykjavíkur nýjan
breskan gamanleik,
ÓÁNÆGJUKÓRINN,
eftir Alan Ayckbourn og
er leikurinn nú sýndur í
Iðnó. Greinin um
höfundinn er rituð af því
tilefni.
EFTIR SIGURÐ
HRÓÁRSSON
Ymsir telja Alan Ayckbourn Moliére okkar tíma.
Aðrir segja hann einungis afkastamikla leik-
ritaverksmiðju. Enn aðrir álíta hann einhvers-
konar samblöndu af þessu tvennu og telja þá
hvort tveggja honum til tekna.
Hvað sem slíkum nafngiftum líður virð-
ast breskir leikhúsgestir og flestir þeir sem
þar rýna í leiklist sammála um að Alan
Ayckboum sé bæði hugmyndaríkasti og
fýndnasti gamanleikjahöfundur þeirra um
þessar mundir — vinsældimar eru og eftir
því.
Leikstýrir Eigin Verkum í
„EIGIN“ Leikhúsi
Alan Ayckboum er í senn afburða vinnu-
samur og vinsæll höfundur. Þótt hann sé
ungur að árum — fæddur í London 12.
apríl 1939, hefur hann nú þegar skrifað á
§órða tug leikrita og hafa þau nánast und-
antekningarlaust fengið mjög góðar við-
tökur. Lengst af hefur Ayckboum stýrt í
„sínu eigin" leikhúsi — litlu leikhúsi í smá-
bænum Scarborough á N-Englandi. Þar
hafa öll leikrit hans utan eitt verið frum-
sýnd — öll undir hans stjóm.
í þessum litla bæ hefur Ayckboum dvalið
lengst af sínum ferli, þar skrifar hann leik-
ritin, rekur leikhúsið, leikstýrir, og þar steig
hann sín fyrstu spor á sviði. Því hann er
einnig leikari, en vanrækir raunar þann
þátt listarinnar samviskusamlega; ritstörfín
hafa alltaf setið í fyrirrúmi.
Sjálfur segir Ayekboum um upphafíð:
„Ég hef veríð sískrífandi frú bam-
æsku. Ritvélin var hluti af uppeldi
mínu. Ég var alltaf einn með móður
minni og hún hafði ofan af fyrir okk-
ur með því að skrifa í blöð og tímarit.
Síðan gerðist það einn eftirminnileg-
an föstudag þegar ég var á 18da ári
að ég ákvað að flytja frá mömmu
og láta_ leikhúsið fóstra mig í hennar
stað. Ég var ekki merkilegur leikarí
— skrífaði í það minnsta skár en ég
lék, og því fór sem fór: Rúmu ári
Höfundur Óánægjukórsins, Alan Ayck-
bourne.
síðar hafði ég samið mitt fyrsta
stykki og skömmu síðar lá leiðin til
Scarborough. "
Hirðskáld Hjá Breska
Þjóðleikhúsinu
Síðan hefur margt gleðitárið flotið til sjáv-
ar frá þessum lukkulega smábæ og það er
fyrst nú á þessu leikári (1986—1987) að
Ayckboum flyst um set og þjónar leiklistar-
gyðjunni á nýjan leik í London.
I haust var honum boðinn tveggja ára
Úr Óánægjukórnum á sviðinu ílðnó.
starfssamningur við breska Þjóðleikhúsið,
sem höfundur og leikstjóri. Hann þáði boðið
og stýrir þar nú sínum hópi. Á dagskrá eru
nokkur verk í öllum þremur deildum Þjóð-
leikhússins breska — bæði eftir hann og
aðra höfunda.
Alan Ayckboum er m.ö.o. eitt „hirðskáld-
anna" í þessari háborg leiklistarinnar —
heiður sem aðeins hlotnast fáum útvöldum.
Þótt Alan Ayckboum hafí lengst af kosið
að starfa fjarri fjölmenninu og stórborgar-
frægðinni, hafa verk hans víða ratað. Frá
litla sviðinu í Scarborough hafa flestöll leik-
rit hans lagst í ferðalög vítt og breitt um
heiminn — og oft dvalist lengi á háreistum
fjölunum í London og New York.
Hvarvetna hafa vinsældimar verið mikl-
ar. i ótalmörgum löndum hafa fleiri leikrit
verið sett upp eftir Ayckboum en aðra er-
lenda höfunda — m.a. í Danmörku og eru
það vissulega góð meðmæli.
Harold Hobson, sem er mjög víðlesinn
og virtur leikhúsgagnrýnandi á Bretlandi,
segir Ayckboum vera „vinsælasta leikskáld
samtímans" — og hefur á því sínar skýring-
ar:
„Ég held að almenningur falli fyrir
Ayckboum vegna þess að í fyrsta
lagi hefur hann sérstakt lag á því
að koma áhorfendum til að hlæja,
hann hefur afburðagóð tök á gaman-
leiknum (kómedfunni), og í öðru lagi
er hann fyrstu gráðu sjónhverfmga-
maður: Leikhúsbrellumar, sviðs„tríx-
in“, í sumum verka hans em í einu
orði sagt frábærar. Þær em krafta-
verk mannlegrar hugvitssemi."
Látum þessi stóru orð Hobsons beina sjón-
um okkar að leiknum sjálfum, ekki bara
„forminu" sem Ayckbourn er svo frægur
fyrir, heldur einnig efninu, sem sannarlega
er ekki eins þunnfljótandi og ætla mætti
við fyrstu sýn.
Efnismiklir Gamanleikir
Alan Ayckboum hefur ótvírætt fest sig
í sessi sem fremsti gamanleikjahöfundur
Breta, en hann er vissulega ekki bara
skemmtikraftur. Það er engin tilviljun að
honum hefur verið líkt við Moliére og fleiri
meistara gamanleiksins. En auk þeirra hef-
ur honum einnig verið líkt við Noél Coward
og þykir sú samlíking að ýmsu ná lengra.
Það á nefnilega við um Ayckboum, að þrátt
fyrir miklar vinsældir hefur hinum marg-
nefnda almenningi aldrei verið fyllilega ljóst
hvað „maðurinn er eiginlega að meina" (eins
og gjaman var sagt um Coward — og fleiri).
Rót efans og óvissunnar er m.a. sú, að
samtímis því að verða fyndnari og fyndnari
verða gamanleikir Ayckboums sífellt efnis-
meiri og „dekkri".
Umfram allt eru kómedíur Ayckboums
þó skemmtilegar — og því veldur bæði efni
og form (sem vitaskuld er einföldun að að-
skilja). Kitlandi húmor þeirra byggir m.a. á
því að Ayckboum er óhræddur að nota þær
eigindir ærslaleiksins (farsans) samtímis því
að fylgja samviskusamlega þeirri vinsælu
hefð sígildra gamanleikja að sameina þar
siðaboðskap og háðsádeilu (satím). Á vissan
hátt þykir hann hafa endurvakið og end-
umýjað þá hefð. Síðast en ekki síst er
Ayckboum mjög fundvís á ýmsar tæknileg-
ar brellur og brögð sem vekja kátínu og
koma hressilega á óvart. í þeim efnum er
Ayckboum sannkallaður tilraunamaður.
Hann á það til að stokka svo upp stað
og stund í gamanleikjum sínum að við blasa
ný og framandleg mynstur og alls kyns
óhefðbundnar leikfléttur. Til að mynda læt-
ur hann stundum atburði sem gerast á fleiri
en einum stað og á mismunandi tímaskeið-
um fara fram samtímis á sviðinu. Eða hann
lætur hvert einstakt verk þróast á margan
ólíkan máta — flæða eftir fleiri en einum
farvegi: Hvað myndi gerast ef...?
Margslungið Form
Það er með þessa byggingarlist Ayck-
bourns í huga sem Harold Hobson leyfir sér
að tala um „kraftaverk mannlegrar hugvits-
semi“ — og fyrr er til vitnað. Hobson heldur
áfram:
„I leikritinu HOW THE OTHER
HALF LOVES heppnaðist honum
(Ayckbourn) það, að því er virtist
óvinnandi þrekvirki, að setja á svið
samtímis tvö kvöldverðarboð, þar
sem tvær óskyldar fjölskyldur sitja
við sama borðið (í bókstaflegri merk-
ingu) og eiga hvor um sig alveg
aðgreindar samræður, án þess þó að
önnur fjölskyldan viti nokkuð af
hinni, eða að áhorfendur séu á nokk-
urn hátt ráðvilltir, þótt allt fari fram
samtímis og samræðurnar samofnar.
Og í þríleiknum fræga THE NOR-
MAN CONQUESTS kynnti Ayck-
bourn okkur sigursælasta og