Lesbók Morgunblaðsins - 28.10.1989, Blaðsíða 6

Fyrsta ár lýðveldisins
- komingdæmi afnumið
- Loðvík XVI tekinn af lííi
- styrjöld
Franska stjórnarbyltingin VII. grein
Jakóbínar töldust um 100, Gírondínar um 200 og rúm-
lega 400 töldust til Fensins. Sætaskipun var þannig
hagað, að í miðju sat Fenið, Jakóbínar til vinstri og
Gírondínar til hægri. Fyrstu dagana voru samþykktar
samhljóða yfirlýsingar um fordæmingu einræðis, harð-
stjórnar og fordæmingu ,jarðalaganna“, en umræður
um þau voru arfúr frá síðasta þingi. Þar höfðu komið
fram kenningar um, að þar sem öll jörð hefði í upphafi
verið eign konungs, sem hann hefði síðan úthlutað sem
lénum, þá hlytu allar jarðeignir nú að vera eign þjóðar-
innar, eftir að þjóðin tók völdin í eigin hendur. Því
skyldi skipta þeim upp milli þeirra sem erjuðu jörðina.
Valniy. Síðan hófst sigurför franskra hetjá;
yfir landamærin til norð-austurs og suð-
vesturs. Herir Frakka flæddu inn í Belgíu.
í september var Savoyen og Nizza hertekn-
ar. Dumuoriez sigraði heri Austurríkis-
manna við Jemappes og Brussel var hertek-
in í nóvember.
Það slaknaði á spennunni milli Jakóbína
og Gírondína við sigrana. Þann 19. nóvem-
ber gaf þingið út yfirlýsingu til allra þjóða,
sem óskuðu lausnar af klafa konunga,
klerka og aðals með hjálp franskra hetja,
og í desember var því lýst yfir að eignir
forréttindastéttanna, kirkju og konungs
yrðu fengnar í hendur þjóðkjörnum fulltrú-
um hinna frelsuðu þjóða.
Þessar yfirlýsingar vöktu mikla athygli
um Evrópu. Þegar á leið reyndist reynsla
hinna „frelsuðu þjóða“ af frönsku heijunum
þess eðlis, að eignirnar lentu einkum í hönd-
um franska hersins. Sú saga endurtók sig
síðan í herleiðöngrum Napóleons um Italíu,
sem voru í rauninni ránsferðir. Franski her-
inn lifði á landinu, þar sem hann fór um,
þess vegna gat hann fat'ið mun hraðar yfir
en þeir herir sem þurftu að miða yfirferð
sína við hraða birgðalestanna. Þessi aðferð
Frakka varð ekki vel þokkuð af þeim sem
urðu fyrir barðinu á frelsuninni og þar með
þjófnaði og ránum franskra hersveita. Tals-
Ríkið skyldi síðan kaupa uppskeruna og selja
samkvæmt kaupgetu almúgans. Þar með yrði
komið í veg fyrir brask með þýðingarmestu
lífsnauðsyn almúgans. Eiðsvarnir klerkar og
róttækustu smáborgararnir voru hlynntir til-
Þjóðþingið kom saman
20. september 1792. Alls
voru þingmenn 730.
Jakóbínar höfðu hlotið
alla fulltrúa Parísar, fylgi
Gírondína var bundið
við landsbyggðina,
einkum vesturhéruðin,
og Fenið var þriðji
hópurinn sem studdi
Gírondína framan af.
eftir SIGLAUG
BRYNLEIFSSON
lögunum. En þær stönguðust algjörlega á
við heilagan eignarrétt Mannréttindayfirlýs-
ingarinnar og því voru „jarðalögin" for-
dæmd. Konungsveldi var fordæmt og aflagt
á fundi 21. september og lýðveldi stofnað
á Frakklandi. Einn hinna eiðsvömu biskupa
hafði þessi orð um konungdóminn: „Kon-
ungar eru álíka ófreskjur í mannheimi og
óvættir og ófreskjur í ríki náttúrunnar. Hirð-
ir þeirra eru glæpavilpur, spillingarbæli og
greni harðstjóranna, saga konungdæmanna
er píslarsaga þjóðanna." '
Samþykkt var gerð um að lýðveldið væri
„une et indivisible", eitt og ódeilanlegt.
Þessi samþykkt stafaði af ótta um að viss
öfl hefðu uppi ráðagerðir um stofnun sam-
bandsríkis, svipaðs og Bandarikja Norður-
Ameríku. Daginn eftir var samþykkt nýtt
tímatal. Ný öld var talin hefjast 21. septem-
ber með stofnun franska lýðveldisins sem
öld frelsis og fijálsrar þjóðar. Fram til þess
tíma hafði þjóðin vaðið í villu og svíma hjá-
trúar og hindurvitna og því voru allar venj-
ur og siðir fortíðarinnar, sem tengdust arf-
helgum venjum og trúarbrögðum, hættuleg-
ar og hemill á framvinduna, sem byggði á
skynsemi og meðfæddri góð vild mannanna.
Héðan í frá skyldu öll stjórnarskjöl tímasett
með „Lýðveldið, ár I“. Þjóðþingsins beið
gagngerð nýsköpun hins nýja samfélags, í
andlegum efnum ekki síður en efnislegum.
Ný ríkiskirkja, nýtt skólakerfi, nýir um-
Kóngurinn — Danton og
Robespierre. Senn kem-
ur Napóleon til sögunn-
ar
Þegar kom fram á árið 1793 voru Frakkar komnir ístríð við margar Evrópuþjóðir.
gengnishættir og tíska. Talað var um að
allir borgarar klæddust samskonar flíkum.
Þjóðlífið skyldi staðlað og mótað að al-
mannaheill.
Flokkadrættir
Eftir þriggja daga samvinnu um þessar
ályktanir hófust harðvítugar deilur Jakóbína
og Gírondína með því, að Gírondínar báru
upp þá tillögu, að Robespierre og Marat
yrðu- gerðir þingrækir. Forsendurnar voru
þær, að þeir hefðu hvatt til septembermorð-
anna ásamt borgarstjórn Parísar. Þeir voru
taldir hafa æst til óhæfuverka, sem væru
stjórn landsins, þjóðinni og byltingunni til
skammar og vektu hrylling allra siðaðra
manna. Auk þess voru þeir, einkanlega
Robespierre, taldir stefna að alræðisvöldum.
Þessar tillögur hlutu ekki byr á þinginu.
Robespierre sváraði eftir nokkra daga með
skilmerkilegri ræðu (5. nóvember), þar sem
hann hratt þessum ásökunum og skilgreindi
einnig forsendur skoðanamismunar Jakób-
ína og Gírondína. Jakóbínar væru fulltrúar
róttækári hluta borgarastéttarinnar, einkum
smáborgara, en Gírondínar fulltrúar efnaðri
stéttanna.
Þessa skiptingu mátti til sanns vegar
færa. Fylgi Gírondína var eins og áður seg-
ir einkum á landsbyggðinni og þeir óttuðust
aukin áhrif Parísarmúgsins og vildu hamla
sem mest gegn áhrifum Parísar. Gírondínar
höfðu talið sig geta gengið á milli bols og
höfuðs á Jakóbínum með þessum ásökunum.
Þeir sátu í stjórn og réðu flestum nefndum
þingsins og iykilembættum, en þeim tókst
ekki þessi fyrsta atlaga. Þeir gættu þess
ekki heldur að tryggja sér fylgi Fensins.
Þegar afstaða þeirra til málshöfðunar á
hendur Loðvík XVI kom í ljós rýrnaði fylgi
þeirra bæði innan þings og meðal almúgans
í París. Gírondínar þökkuðu sér sigurinn við
verður hluti ránsfengsins rann til stjórnar-
innar í París, t.d. helgigripir og listaverk
úr kirkjum og einnig kirkjuklukkur, sem
voru bræddar upp í fallbyssur í vopnasmiðj-
um á Frakklandi.
Málaferlin Yfir Konungi
Málshöfðun gegn konungi var dómtekin
13. nóvember. Þann 20. s.m. fannst ,járn-
skápurinn" í veggjum Tuileri-haliar, en þar
fundust skjöl, sem sönnuðu þátt konungs í
gagnbyltingunni og samsæri hans og óvina
byltingarinnar gegn byltingarstjórninni.
Einnig fundust ýmis gögn, sem snertu
greiðslur konungs til Mirabeaus og fleiri.
Jarðneskar leifar Mirabeaus voru því fjar-
lægðar úr heiðursgrafreit Frakka, Panthen-
on.
Málflutningur gegn konungi hófst í des-
ember. Fyrst reyndu Gírondínar að fá réttar-
höldunum frestað eða máli hans vísað til
úrskurðar þjóðarinnar, en það var fellt, ein-
mitt af þeim, sem sí og æ vitnuðu til „vilja
þjóðarinnar". Meðai þeirra var Robespierre.
Enginn efaðist um að Loðvík XVI væri sek-
ur samkvæmt þeim forsendum sem bylting-
arstjórnin byggði á kröfuna um sök hans.
Réttarhöldin stóðu lengi og skoðun konungs
virðist hafa verið sú, að hann hefði barist
fyrir þeirri stöðu og hefð, sem honum bar
skylda til að rækja. Svör hans við yfir-
heyrslum byltingarmanna voru því meira
og minna út í hött, hann tók ekki mark á
rannsókninni. Verjandi konungs gerði sitt
besta. Þessi rannsókn og niðurstaða fór því
fram yfir einstaklingi, sem konungur taldi
sig ekki vera og væri honum algjörlega
óviðkomandi. Hann virðist hafa verið þeirrar
meðvitundar við réttarhöldin, að hann væri
konungur Frakklands og sem slíkur varð