Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.1989, Page 3

irgpáig
M, iO. R Q Jjj N B V A O S_ l_ N JL
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. AÖstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurösson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aöalstræti 6. Simi 691100.
Forsíðan
Þær Hallfríður Guðmundsdóttir og Kolbrá Höskulds-
dóttir voru skiptinemar í Panama og segja hér í
blaðinu frá því sem á dagana dreif í landi Noriega.
Þótt þar sé margt lævi blandið, er þar einnig sól
og sandur og er myndin á forsíðunni af Hallfríði,
sem hefur mótað andlit í sandinn.
Kvennalisti
er ekki bara nútíðarfyrirbæri. Einn slíkur kom fram
við alþingiskosningarnar 1922 og skrifar Gísli Jóns-
son menntaskólakennari á Akureyri um þetta fram-
boð og þann sigur sem listinn vann í kosningunum
þegar Jón Magnússon, fyrsti forsætisráðherra ís-
lands, leitaði síðast kjörfylgis, en Jónas Jónsson frá
Hriflu í fysta sinn. Það er fyrri hluti greinarinnar
sem hér birtist.
Stuttgart
er listaborg eins og fleiri þýzkar borgir. Þar er eitt
glæsilegasta listasafn landsins í nýrri byggingu, sem
þykir perla í nútíma húsagerðarlist. Lesbókin var á
ferðinni í Stuttgart og leit inn í Staatsgalerie.
Galant
er til umíjöllunar í bílaþætti Lesbókar. Þessi milli-
stærðarbíll frá Mitsubishi fæst nú sem hlaðbakur
og er í alla staði hinn álitlegasti valkostur fyrir þá
sem hugleiða að kaupa bíl sem kostar í kringum
1300 þúsund.
Eitt Ijóð á þremur
tungumálum
CHRISTIAN MATRAS
Eydna
Tann eydna, sum tú droymdi um á nátt
hon fleyg sum fuglur yvir foldum hátt
— hann skeyt sær niður í titt dreymahav
og dró sær æti við eitt knappligt kav.
Men aftur spenti hann sítt stolta flog
og hvarv í loftahædd sum himnaboð
— í örviti tú sólarljóman sá,
sum gylti fjaðrar, tá hann burt sær brá.
Hamingja
Þýðing: Þorgeir Þorgeirsson
Þig dreymdi í nótt um hamingjuna. Hún
flaug hátt í líki fugls við klettabrún
en stakk sér örskotsandartak á kaf
til ætisleitar niðrí draums þíns haf
kom státinn upp og hvarf í heiðið blátt
með himinsendiboðans vængjaslátt.
Þú starðir örvilnaður á þann glans
sem ársólargullið brá um vængi hans.
Lykken
Þýðing á dönsku: William Heinesen
Om lykken drömte jeg í nat — den fór
í fugleflugt höjt over hav og jord.
Et nu í örnesnare kast den gled
fra höjden í mit drömme-havdyb ned.
Men atter stolt den spændte fanget ud
og svandt í hvælvet som et himmelbud.
I vildelse jeg sá det gyldne skær
af árle solskin í dens blanke fjer.
Eitt kunnasta Ijóð faareyska skáldsins og málfræðingsins Christians
Matras (1900-1988) fjallar um hamingjuna og drauminn i mynd sem
eins gæti þó verið einber náttúrulýsing. Þetta fínlega kvæði hefur
verið þýtt bæði á íslensku og dönsku. Oft getur verið gaman að því
að skoða hvernig ein og sama hugsunin fæst orðuð á mismunandi
tungumálum. Og hér þirtist kvæðiö á frummálinu ásamt þáðum þess-
um þýðingum í von um það að einhverjir þeirra sem öll þrjú málin
skilja hafi gaman af þessháttar samanburði.
Að berjast til
fátæktar
Flestir þekkja þá tilfinningu
eftir ferðalög eða dvöl í
útlöndum um lengri eða
skemmri tíma, að það er
tilhlökkunarefni að koma
heim, ekki síður en að
leggja af stað. Ég hef líkt
og aðrir fundið þetta og
kann því vel, þegar flugfreyjur segja “Vel-
komin heim“ eftir lendingu í Keflavík. Er-
lendur ferðalangur hafði orð á þessu og
vissi ekki til þess að svo heimilislega væri
tekið til orða annarsstaðar. Hann bað mig
að getá þess í Lesbók, að sér líkaði þetta
vel og ég tek undir það.
Við heimkomu í októberbyijun fann ég
þó örla á blendinni tilfinningu og óskemmti-
legri. Ekki var hún vegna vissunnar um
skammdegi í nánd með hálku og öðru því
sem vetrinum fylgir. Og ekki var hún bund-
in kvíða fyrir því að hefja aftur störf á
Lesbókinni eftir næstum þriggja mánaða
frí. Ég fann þegar ég skoðaði hug minn
betur, að þessi tilfinning stóð í sambandi
við almennt ástand í þessu landi og ágerð-
ist um leið og maður hafði lesið blöðin.
Fréttimar voru af töpum, gjaldþrotum, au-
knu atvinnuleysi og annarri efnahagsslegri
óáran. Vinsælasta umræðuefnið virtist þó
vera brennivínsúttekt eins ráðherrans til að
hygla pólitískum samstarfsmanni á afmæli
hans.
Stundum er gott að komast ögn í burtu
frá japli, jamri og fuðri landsmálanna; frá
síbyljunni og allri prentsvertunni og þá spyr
maður sjálfan sig og aðra: Hverskonar þjóð-
félag er þetta eiginlega? Um það bil 60-70
þúsund fjölskyldur ættu að geta lifað kóng-
alífi héma, ef þjóðarbúskapnum væri stjóm-
að eins og marghliða og flóknum fyrirtælq-
um er stjórnað í alvöru löndum. Tökum til
dæmis fyrirtæki eins og Volvo, sem er það
stærsta á Norðurlöndum og skilar góðum
hagnaði.
Hver er þá ástæðan fyrir því að þessum
fáu fjölskyldum dugar ekki einkaafnot af
íslandsmiðum ásamt tæknilega fullkomnum
fiskiskipaflota og harðduglegri sjómanna-
stétt, svo það eitt sé nefnt sem þyngst veg-
ur tekjumegin? Margir þykjast þekkja svar-
ið og telja það felast í þeirri sorglegu stað-
reynd að við emm sífellt að sá í svo grýttan
jarðveg, að uppskeran er engin. Afrakstur-
inn af fjármagninu nær ekki einu sinni upp
í núllið. Með öðrum orðum: Það eru hinar
endalausu, óarðbæru fjárfestingar, sem em
að koma okkur á vonarvöl.
Venjulega em þessar fjárfestingar af
pólitíkum rótum mnnar; ákvarðanir um þær
teknar af stjórnmálamönnum, sem gmnur
leikur á að hugsi of oft um eigin hag, til
dæmis þingsætið sitt, og em með þessu
ráðslagi að kaupa sér atkvæði og vinsældir.
Ábyrgðarleysið ræður of oft ferðinni í stjórn-
kerfínu og stundum em ábyrgðarlausir sér-
fræðingar kallaðir til ráðgjafar. Kröfluvirkj-
un er dæmi um víðtækt ábyrgðarleysi stjóm-.
valda og sérfræðinga og afleiðingarnar em
baggi, sem bæði við og börnin okkar þurfa
að bera. En það skiptir engu máli fyrir þá
sem að því stóðu; þeir bera enga ábyrgð.
Aftur á móti: Ef Olafur Jóhann tæki svo
hrapallegar ákvarðanir fyrir Sony, fengi
hann pokann sinn á stundinni.
Til em þeir sem telja að allt þetta ólán
stafí af því að við búum ekki við alvöru
lýðræði, þar sem öll atkvæði vega jafnt.
Það út af fyrir sig er óviðunandi ranglæti,
en hygg að það geti verið margar og flókn-
ar ástæður fyrir skorti á pólitísku siðferði.
Ein er til að mynda sú, að þegnarnir láta
bjóða sér það. Þeir láta bjóða sér skussa
og kjósa þá jafnvel aftur og aftur af flokks-
tryggð og vana. Þeir láta bjóða sér vitn-
eskju um spillingu meðal æðstu embættis-
manna, sem hefur trúlega lengi viðgengist,
en komst uppá yfírborðið á síðasta ári.
Fyrir utan landlægt kæmleysi og ábyrgð-
arleysi, held ég að ólán okkar felist mestan
part í því að afburðamenn gefa alltof sjald-
an kost á sér til þátttöku í stjómmalum.
Innanum og samanvið eru þó mætir og
snjallir menn á alþingi. Verið gæti, að launa-
kjör alþingismanna séu ekki nógu góð til
að freista manna, sem ættu öðmm fremur
að sitja á þingi. Okkur hættir til að hrífast
af því, þegar einhver verður mælskur í pon-
tunni og skylmist fimlega með orðum. Þann-
ig vinna kjaftaskarnir sig upp til metorða,
en hvaða gagn verður svo af þeim í alvöm
stjórnmálum, þar sem taka verður ákvarð-
anir sem snerta afkomu hvers einasta
manns? Menn hafa tilhneiginu til sættá sig
við lélega ríkisforsjá á sama hátt og þeir
þreyja Þorrann og Góuna. Þetta gengur
yfir, segja þeir.
Það er aldeilis makalaust, að við skulum
nú þurfa að búa við samdrátt og atvinnu-
leysi um leið og hagvöxturinn blómstrar allt
í kringum okkur. Engin ytri skilyrði benda
til annars en að við gætum einnig notið
góðs árferðis. Það er fyrst á næsta ári að
samdráttur verður í sjávarafla, ef farið verð-
ur að ráðum fiskifræðinga. Því verður vafa-
laust mætt með vaxandi forsjárhyggju og
sósalískri miðstýringu í anda Austur-Þjóð-
veija og Rúmena, sem lengst hafa náð í
því að komast aftur á bak í lífskjömm.
Vestrænar aðferðir til hagsbóta duga ekki,
hefur forsætisráðherrann sagt.
Sumir landar okkar em þegar farnir að
„greiða atkvæði með fótunum" og flytjast
úr landi í leit að betri lífskjörum. Meðal
þeirra, sem stigið hafa þetta stóra skref er
Gerður Pálmadóttir, fatahönnuður, sem
lengi hefur alið með sér hugmyndir um út-
flutning á listrænum og glæsilegum fatnaði
úr íslenzkri ull. Hún fékk engan stuðning
til þess, þótt menn tyggi stundum hver
uppí annan, að hugvit og hönnun sé það
sem þarf til að pluma sig í nútímanum. í
samtali við Þjóðviljann nú í haust sagði
Gerður:
„Ég fann fyrir því þegar ég leitaði til
manna.heima varðandi það að koma hlutum
á framfæri, hvað þeir vissu lítið. Þeir vissu
ekkert hvað þeir vom að tala um.“ Og að-
spurð um áframhaldandi vem í Amsterdam
segir hún: „Ég hef engan áhuga á að flytja
heim. Ég sakna landsins ofboðslega og vina
minna. En við núverandi ástand heima sé
ég enga framtíð þar. Ekki bara fyrir mig
heldur margar aðra.“
í þessum orðum felst þungur áfellisdómur
um getuleysi þeirra manna, sem ratað hafa
í efstu tröppur metorðastigans. Við sjáum
þessa blessaða menn svo að segja hvern
einasta dag í sjónvarpinu og sjálfur forsætis-
ráðherrann er þá stundum minnislaus, eða
í hlutverki Gróu á Leiti. Mér vitanlega hef-
ur enginn íslenzkur forsætisráðhera niður-
lægt sjálfan sig svo átakanlega. Og við
kollega mína á sjónvarpinu vil ég segja að
lokum: Minnkið eitthvað þennan bamalega
eltingarleik ykkar við ráðherra. Jafnvel þótt
forsætisráðherrann sé fús til að blaðra eitt-
hvað við ykkur, er þetta áhorfendum mest-
an part til leiðinda, enda sjáið þið þetta
hvergi gert annarsstaðar í svipuðum mæli.
GÍSLI SIGURÐSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 4. NÓVEMBER 1989 3