Lesbók Morgunblaðsins - 20.01.1990, Síða 3

TECTéW
@@Hlöll]|Nll][L]H@®[EH]a
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haratdur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aöstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurösson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aöalstræti 6. Sími 691100.
Liósm.Lesbók/Þorkell.
Forsídan
Portrettið hefur verið afar lítið ræktuð sérgrein í mynd-
list hér á landi, og því hefur það vakið athygli, að tveir
ungir málarar, Hallgrímur Helgason og Helgi Þorgils
Friðjónsson hafa efnt til samsýningar á Kjarvalsstöðum,
sem lýkur um þessa helgi, og þar sýna þeir ýmis por-
tret frá síðustu árum. M.a. hafaþeir málað hvor annan
og báðir sýna sjálfsmyndir. Myndirnar í efri röðinni eru
eftir Hallgrím, en eftir Helga Þorgils í neðri röð. Til
hægri er portret af Hallgrími.
Hötzendorf
er víst alveg ókunnugur nútíðinni, en gerðir hans í
Austurríki fyrr á öldinni voru sannarlega áhrifamiklar.
Hann var óþreytandi stríðsæsingamaður í áhrifastöðu
og er talinn hafa átt dijúgan þátt í því að koma fyrri
heimsstyijöldinni í gang.
Bflar
Einn af okkar mönnum, Þórhallur Jósefsson, hefur ver-
ið í Munchen, þar sem BMW-verksmiðjurnar eru og
segir hann frá ýmsu þaðan og því nýjasta, sem er á
döfinni hjá Bílaverksmiðju Bæjaralands.
Kirkjulist
og trúarleg list yfirhöfuð, sýnist vera ijarlæg hugar-
heimi þeirra, sem nú eru að ljúka listnámi hér og stóðu
að kirkjulistarsýningu fyrir jólin í Neskirkju. Þórir Kr.
Þórðarson prófessor skrifar um þessa sýningu ogþá
fátækt í íslenzkri menningu, sem þarna kom svo ber-
lega í ljós.
JÓN ÚR VÖR
Eigi skal höggva
Á hvítskafna nautshúð,
hálfritaða síðu,
lagði sá maður gamall,
sem mest hafði skrifað
á sinni öld,
stílvopn sitt.
Eigi skal höggva,
mælti hann stundarhátt.
En það var of seint,
dauðinn hafði þegar
dæmt hann
til svartrar moldar,
of margt hafði hann
talað,
höfuð fauk af bolnum,
elfan rauða rann
í myrkur sögunnar,
samt heyrum við hann
enn.
Heimskringlan
mín
Ofanritað kvæði,
sem ég orti ekki,
ber þetta gamla heiti,
en er ekki hér.
Eftirá að hyggja
þótti mér
sem það myndi
verða mér of dýrt.
Islensk menning
á jólamarkaði
Ekki veit eg hvaðan hug-
takið jólabók er komið.
Ef til vill er þetta gamalt
og gróið orð í málinu þótt
það hafi farið fram hjá
undirrituðum, og eins er
hugsanlegt að þetta sé
nýyrði, búið til af snjöll-
um auglýsingafræðingum til að koma því
inn hjá þjóðinni, að jólin séu tími lestrar
og íhygli öðrum tímum fremur. Hvað sem
um það er, þá er þetta hugtak nú samgróið
jólunum. Jólabækur eru á einhvern hátt allt
öðru vísi en þær bækur, sem út koma á
öðrum tímum ársins. Þær henta til gjafa,
þær henta til að vera lesnar, og þær eru
hluti af menningu íslenskrar þjóðar á allt
annan hátt en annað ritað mál. Jólabækur
eru nefnilega þeim eiginleika gæddar, að
allir verða að lesa þær og ræða efni þeirra
út og suður á jólum, milli jóla og nýárs, og
helst á þrettándanum líka. Fæstar jólabæk-
ur halda athygli fjöldans fram yfír þrett-
ánda.
Það væri fróðlegt fyrir þá, sem áhuga
hafa á íslenskri menningu að kanna þá eigin-
leika, sem jólabók býr yfir. 0g án þess að
eg vilji trana mér fram á sviði með bók-
mennta- og menntafólki, þá held eg, að það
sem einkennir jóíabókina sé fyrst og fremst,
að hún á að fjalla um þekkta persónu, helst
persónu, sem oft hefir komið fram í fjölmiðl-
um. Söguhetjan þarf að hafa lifað öðru lífí
en allur almenningur, t.d. verið í mörgum
fínum veislum, hitt frægt fólk, verið ást-
fangið, orðið fyrir vonbrigðum, — þó ekki
of miklum, aldrei efast um að lífíð hafi til-
gang, átt góða ættingja, — eða vonda, —
og ræða af „hreinskilni" um náungann, án
þess þó, að varði við meiðyrðalöggjöfina.
Síðast en ekki síst er æskilegt að söguhetj-
an sé kona.
Uppskrift að sölubók á jólamarkaði er
ef til vill ekki svona einföld, en reynslan frá
undanförnum árum styður þá skoðun, að
bækur um reynsluheim kvenna séu eftir-
sóknarverðastar.
Ævisögur eru merkilegar fyrir margra
hluta sakir, oftar þó fyrír það sem þar er
látið ósagt. Sá sem skrifar ævisögu sína
gerir það meðvitað eða ómeðvitað í þeim
tilgangi, að móta af sér mynd í huga fólks,
sem hann þekkir ekki og ekki þekkir hann
persónulega. Menn eru að búa til mynd fyr-
ir framtíðina. Þeir eru líka að réttlæta líf
sitt fyrir sjálfum sér og öðrum, og þeir eru
að gera upp sakirnar við samtíð sína. Fáar
íslenskar ævisögur eru annað en skýrslur,
sem í besta falli hafa þjóðfræðilega þýð-
ingu. Þar með er ekki sagt, að slíkar ævisög-
ur séu ómerkilegar og léttvægar fundnar.
Síður en svo. Margar ævisögur eru ágæt
skemmtilesning. Það getur verið ákaflega
þægilegt að sitja við hlið manns eða konu
sem segir á kíminn og látlausan hátt frá
uppvexti sínum, samferðarfólki, starfsfélög-
um og áhugamálum, þótt ekki sé um að
ræða úttekt á heili mannsævi, þar sem
lífshlaup manns er krufið á listrænan og
vægðarlausan hátt.
Líf hvers einasta manns er merkilegt í
sjálfu sér. Ævi hvers og eins er stórkostlegt
drama þar sem ótal öfl takast á, og hver
stund er afdrifarík. Engum er fært að túlka
þetta drama. Enginn getur skyggnst inn í
hug annars. Og hverjum og einum reynist
oft mikil raun að íýna djúpt í eigin veru-
leika, eigin þrár og drauma, hvatir og óró-
leika hjartans. Aðrir hafa heldur engan rétt
á að heimta að fá að skyggnast inn í hugar-
fylgsni annars fólks. Flestum er ofraun að
segja nema brot af því, sem um hugann
fer. Æviminningar geta verið aðferð til að
leyna hugsun sinni, þoka frá sér óþægilegum
hugsunum, breiða yfir skoðanir og viðhorf,
sem ekki þola dagsins ljós, að því er viðkom-
andi finnst. Opinskáar játningar reynast oft
afsakanir og yfirvarp. Mörkin milli einlægni
og blekkingar eru stundum óglögg.
Ævi hvers manns er einstætt og stórkost-
legt drama, en æviminningar í jólabókastíl
eru þegar best lætfur aðeins stuttorð endur-
sögn á örfáum atriðum úr þessu drama.
En endursögnin hefir þrátt fyrir allt gildi,
því hún segir frá einhveiju broti af því, sem
hinn vitiborni maður, homo sapiens, hefir
að segja um tilveru sína.
Allt það sem ævisöguritarinn lætur ósagt
segir skáldið. Þess vegna er skáldverkið
sannara en ævisagan. Þar segir meira frá
manninum og á algildari og nákvæmari
hátt en unnt er í ævisögunni. Hið uppdikt-
aða er nákvæmara en það, sem á að vera
sannindi.
Auðvitað vaknar sú spurning: Hvað eru
sannindi um líf einstaklings? Hver er eg að
leggja dóm á verk annars fólks? Hví skyldi
eg efast um einlægni og trúverðugleika
þeirra, sem lýsa ævi sinni, hugsunum, sam-
skiptum við aðra, vonum og þrám, von-
brigðum og hrakningum á lífsins ólgusjó?
Það er alls ekki ætlun mín að varpa rýrð á
æviminningar. Fjarri fer því. Ég er einung-
is að vekja athygli á því, að fæstum tekst
að gefa annað en óljósa hugmynd um sjálfa
sig og tilveru sína í minningum sínum. Þær
bæta ákaflega litlu við það sem áður er
vitað, og varpa sjaldnast nýju Ijósi á tilvistar-
vanda mannsins. En þær geta verið
skemmtilegar, jafnvel fróðlegar, og segja
að minnsta kosti hvaða hugmynd viðkom-
andi vill að við, lesendurnir, fáum af honum.
Skáldverkið segir þó meira og oftast nær
betur. Þar verður hið sérstæða almennt og
hið almenna vísar leið til hins sérstæða.
En jólabókin mun halda áfram að koma
á markaðinn, með kostum sínum og göllum,
og ef til vill er hún sönn mynd af íslenskri
menningu.
HARALDUR ólafsson.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 20. JANÚAR 1990 3