Lesbók Morgunblaðsins - 20.01.1990, Blaðsíða 8

Myndlist og minni
- í tilefni kirkjulistarsýningar á Seltjarnarnesi
essi sýning var jafn slæm og eyðnisýningin í
Borgarspítalanum var góð,“ sagði Bíbí er við
komum út af kirkjulistarsýningu nemenda
Myndlista- og handíðaskóla íslands í Seltjamar-
neskirkju. Kirkjulistarverkefnið hafði ekki
„Hvern er ég að ávíta?
Nemendurna? Nei,
hreint ekki, heldur
sjálfan mig, mína kynslóð
og kynslóðina á undan
minni. Þetta eru okkar
börn, afsprengi okkar í
andlegu tilliti. Svona
fátæk er íslensk menning.
Sýning sem þessi væri
alls ekki möguleg á
meginlandinu.“
„kveikt í“ nemendunum. Þama voru mynd-
ir af fólki sem hafði enga raunhæfa skírskot-
un þótt það horfði til einhverrar birtu sem
myndaði kross. — Borðar og dúkar með ein-
tómum krossum á dreif, að vísu smekklega
dreift. Krosssinn varð eins og vörumerki.
Einstaka verk sýndi mikil átök, en maður
vissi ekki átök hvers um hváð. Aftur á móti
höfðu þau sýnt í Borgarspítalanum frábær
verk um sjúkdóminn eyðni, og voru bæði
verkefnin liður í afmælishaldi skólans, hið
fyrra sýnt í desember sl. Sýningin um eyðni
var öll logandi í næmri vitund um hinn ægi-
lega sjúkdóm og vonleysið, en þar birtist einn-
EftirÞÓRI KR.
ÞÓRÐARSON
Dugar Kristur ekki lengur sem mynd-
efni fyrir kirkjulist? Annaðhvort líta
nemendur skólans svo á, eða þá að
þeir treysta sér ekki. Þessi mynd var
sú eina, þar sem gerð var tilraun til
að mála Krist.
Eina bitastæða verkið á sýningunni -en því miður er Ijósmyndin bagalega illa
tekin. Kristur sem rogast með krosstréð á píslargöngu sinni, er hér táknaður
með bognu röri. Það veikir hinsvegar listaverkið, að nánast er íað að kross-
forminu fremur en að nota það og þessvegna veikist skýrskotunin til þjáningarinn-
ar.
ig vonin sem bjó í líkn lækna og hjúkrunar-
fólks.
Mér hnykkti við er ég kom inn og sá hve
sýningin var hugmyndasnauð, þótt hand-
bragðið væri kunnáttusamlegt. Ekki er við
unga fólkið að sakast, nemendurna, heldur
okkur af minni kynslóð og kynslóðinni á und-
an minni. Það er hin andlega fátækt okkar
íslenska menningarheims sem hér birtist. Hin
djúpstæðu, margbrotnu og litríku kirkjulegu
og biblíulegu mótíf eru horfm úr íslensku
umhverfi og menningu.
Hvert voru minnin sótt í kirkjulist fyrri
alda? Hinir miklu meistarar renáissansins á
Ítalíu, Raphael, Michelangelo og allir hinir,
skemmtu sér við að finna í ritningunum og
sögunni og eigin samtíð mótíf sem tala um
manninn í ijósi þess sem æðra er en hann
og gefur lífi hans merkingu í gleði og sorg,
í hatri og ást.
í nútímanum er myndefnið sótt í tilvistar-
vanda mannsins — í fátæktina, innantómt
ríkidæmið, mótmælin gegn ranglætinu, hóg-
værðina og trúna sem andstæðu tómleika
allsnægtanna. Mér líður ekki úr minni það
efni sem Gunnar Kristjánsson (nú dr. theol.,
þá í framhaldsnámi í guðfræði í Þýskalandi)
sendi mér um trúarlegar listsýningar af öllum
gerðum þar í landi, sem sýndu þá skynjun á
lífi nútímamannsins sem sprettur af trúar-
legri lífsskoðun, bæði ljósmyndasýningar,
höggmyndasýningar og myndlistarsýningar.
Og ástæðan fyrir þeirri andlegu auðlegð sem
þarna sást var auðvitað sú að þessir hlutir
hafa aldrei horfíð úr þýskri menningu. Þar í
landi eru það ekki prestar og guðfræðingar
éinir sem ræktað hafa trúarlega hugsun og
menningu. Jafnvel þekktir þýskir stjóm-
málamenn hafa skrifað og tekið þátt í um-
ræðu opinberlega um kristindóm og nútima-
þjóðfélag.
En hvaðan kemur þá myndlistarmanninum,
sem vinna vill að kirkjulegri list, myndefnið?
Ur ýmsum áttum. En eina uppsprettu ber
samt að nefna fyrst vegna myndefnisauðiegð-
ar hennar. Það er auðvitað Biblían. Fyrst og
fremst Gamla testamentið, sem var Biblía
Jesú og postulanna. Og Nýja testamentið,
myndefni úr ævi og starfí Jesú (ekki glans-
myndaseríur af Upprisunni, Nota Benei), og
efni úr frumkristninni, áður en hún spilltist
fyrir samband sitt við heimsveldið á tímum
Konstantíns keisara og upp frá því, þar til á
vorum dögum að menn eru að losna úr viðj-
um, t.d. í Suður-Ameríku — neyðin samtvinn-
uð trúnni sem veitir styrk til að lifa af en rís
einnig gegn ranglætinu. Að ég tali ekki um
hina stórfenglegu Opinberunarbók sem er
eins og samfella af myndum frá fyrstu til
síðustu blaðsíðu. Eða öll hjólin úr hinni
plastísku (en torskildu) köllunarsýn Esekíels
í 1. kaflanum? Eða köllunarsýn Jesaja í 6.
kapítulanum? Eða sálarbarátta Jakobs við
nagandi samviskubitið vegna eigin sviksemi
og sættir hans við Esaú, allt úr Genesis, eða
efniviðurinn sem Rúblév notaði í sinn fræg-
asta íkón? — einnig úr Genesis. Eða húmor-
inn og dauðans alvara í Jónasarbók? Eða feg-
urð og heiðríkja trúfestinnar í Rutarbók?
Svona mætti halda áfram endalaust.
— En á þá að mála „biblíumyndir"? Alls
ekki (þótt það hafi raunar verið gert um ald-
ir). Heldur láta frásögurnar veita sér inn-
blástur til listsköpunar um nútímamanninn,
líkt og nemendur í heimspekideild skrifuðu
smásögur um nútímafólk sem könnun á ritum
biblíunnar hafði blásið þeim í bijóst. (Verkið
yfir altarinu hefði gengið sem nútímaleg túlk-
un á hinni voldugu andstæðu úr sköpunarsög-
unni milli dauðaklungurs annars vegar og
hins skapandi og lífgefandi ljóss hins vegar,
ef ekki hefði verið hús efst á auðninni.)
Auðvitað kópíera menn ekki gamla meist-
ara, en við getum látið þá gefa okkur inn-
blástur. Hvers vegna fór enginn í skóla til
Rembrandts? Er Reykjavík upp úr því vaxin?
Raderingar hans, til dæmis. Mama mía. —
Það er einnig fróðlegt að bera saman hinar
gjörólíku túlkanir krossfestingarinnar hjá
Griinewald annars vegar og hins vegar Cha-
gall. Hið fræga Isenheim-altari eftir Matthias
Griinewald (d. 1528) er meðal fremstu verka
listasögunnar. Þar er tjáð Kriststúlkun mið-
alda. María guðsmóðir er þar til vinstri hand-
ar ásamt lærisveininum Jóhannesi. Til hægri
er Jóhannes skírari og Lambið úr Opinbe-
runarbókinni, en úr brjósti þess hrynur blóð
í kaleik. Hins vegar er „Hvít krossfesting"
eftir Marc Chagall (máluð 1938), og er Krist-
ur túlkaður þar sem vinur og félagi mann-
anna umhverfis, sem eru Gyðingar, og tákn
um ofsóknir, ótta, bruna og flótta allt í kring
um krossinn, baðaðan í ijósi er kemur ská-
hallt að ofan.' Hér eru tvö dæmi um mismun-
andi túlkun á lífi og þjáningu Jesú, báðar
samkvæmar umhverfi hvors listamannsins um
sig og bíða eftir að listamenn okkar samtíma
sjái þá djúpu innri sýn í sínu umhverfi sem
Chagall og Griinewald sáu í sinni samtíð. —
Eða William Blake. Mýstískar myndir hans
Job og um hebresku spámennina og verk
Dantes henta ei nútímaskynjun en vekja hug-
myndir. — Þetta eru aðeins dæmi um hug-
myndagnótt. En þetta er gamalt! Getur gam-
alt efni orðið nýtt? Berglind Gunnarsdóttir
skáld talar um það í Morgunblaðinu 15.12.
’89, blaðsíðu 18, hvernig gamall menningar-
arfur (Passíusálmarnir) verður nýr við nýja
listsköpun í nýrri samtíð: „Athyglisvert er að
skoða hvernig hver ný kynslóð nýtir sér menn-
ingararf sinn, hvemig eldri verk brjóta sér
leið til nýs tíma. Það er ef til viil engin tilvilj-
un að Megas — felst kannski í honum neisti
trúarskálds með neikvæðum formerkjum? —
skyldi verða til þess að semja lög"Og flytja
sálma meistara Hallgríms. Líklega stingur á
öllum tímum upp kollinum einhver hluti hefð-
arinnar, breytilegur eftir því hvaða áherslur
sérhver nýr tími ber með sér og í raun er
Meðal fremstu trúarlegra verka listasögunnar er „Krossfestingin“ eftir Matthias
Griinewald, máluð 1528. Málarinn byggir hér á sögutúlkun miðalda, sem enn er
í íullu gildi, og tjáir óbærilegar kvalir harmkvælamannsins á krossinum. Hér er
Jesús í senn maður og Guð.