Lesbók Morgunblaðsins - 17.02.1990, Page 6

VARÐ EINU SINNI
HRÆDDUR f MOSKVU
Rætt við Kára Þórarinsson bónda í Laufási í Kelduhverfl sem er óvenju víðförull maður
Hér byrjast upp sagan,“ segir í fyrirsögn fynr
fyrsta kafla Reisubókar Jóns Ólafssonar Indía-
fara. Árið 1615 gerðist það að „eitt engelskt
skip upp á um 50 lestir sleit upp við Vest-
mannaeyiar í miklum stormi og hleypti inn á
Nokkrum árum eftir
heimsmótið, fór ég með
MÍR til Sovétríkjanna og
fór þá allt suður að
Svartahafi og að
Kákasus. En, nokkrum
árum seinna, fór ée með
litlum hópi manna austur
til Síberíu og komst alla
leið austur að
Kyrrahafsströnd.
ísafjarðardjúp". Sá atburður var afdrifarík-
ur fyrir umræddan Jón. Hann réri ásamt
„meðfylgjurum sínum“ út að skipinu og fór
um borð og sú ferð endað með því að skip-
herrann lofaðist til að flytja Jón til Eng-
lands fyrir „10 dala gildi“. Tuttugu og
tveggja ára fór Jón með skipi þessu áleiðis
til Englands og síðan þaðan til Danmerkur,
enn síðar m.a. til Grænlands, Noregs og
Indlands. Heim aftur kom Jón eftir ellefu
ára útivist. Ferðir Jóns hafa að vonum löng-
um þótt merkilegar. Enn frnnst okkur Is-
lendingum merkilegt þegar fólk leggst í
ferðalög til fjarlægra heimshluta, hvað þá
fyrir rúmum 350 árum. Norður í Keldu-
hverfi í Þingeyjarsýslu býr maður einn sem
Kári heitir Þórarinsson. Víðförull er hann í
meira lagi og hefur m.a. komið til Ind-
lands, rétt eins og Jón heitinn Indíafari.
En Kári slær Jóni Indiafara við, því hann
hefur líka komið til Rússlands, Síberíu, Kína,
Filippseyja, Bandaríkjanna og Kanada, auk
þess sem hann hefur víða verið í Evrópu.
Samt sem áður hefur Jón þó líklega vinning-
inn, þegar tekið er tillit til þess hve miklu
erfíðara var að ferðast á hans dögum en í
nútímanum.
Saga Kára Þórarinssonar hefst í Austur-
Görðum í Kelduhverfi þar sem hann er
fæddur árið 1935, yngstur fjögurra barna
Kristjönu Stefánsdóttur og Þórarins Har-
aldssonar. Þau voru bæði fædd og uppalin
í Kelduhverfí og raunar forfeður þeirra langt
í ættir fram. Laufás, þar sem Kári býr nú
ásamt Margréti systur sinni, er nýbýli úr
Austur-Görðum sem faðir þeirra systkina
reisti. Ég heimsótti Kára fyrir nokkru til
þess að spjalla við hann um ferðir hans.
Hann reyndist ekki yfirmáta fíkinn í flíka
lífsreynslu sinni, en eitt og annað flaut þó
með sem hér kemur á eftir í bland við spjall
um landbúnaðarmál og fleira.
Sveitungi Kára orðaði það svo að Kári
hefði farið í heimsreisu. Kári vill ekkert við
heimsreisuna kannast en verður hins vegar
tíðrætt um sveitina sína. Hann segir það
merkilegt við þetta svæði að ekkert vatns-
fall sé alla leið frá Fjöllum og austur að
Jökulsá, allt vatn renni þar neðanjarðar
vegna þess hve hraunið sé gljúpt. „Fólk
leysti þetta með því að hafa djúpa brunna,“
segir Kári. „Vatn var líka borið að, því var
ekið og það var sótt á hestum í djúpum
keröldum.“ Þrátt fýrir vatnsleysi fyrri tíma
var þó mun fleira fólk í Kelduhverfi en nú
er. Uppúr 1950 voru um 260 manns á þessu
svæði en nú eru í Kelduhverfi rösklega
hundrað manns að sögn Kára. „Meðalaldur-
inn hefur auk þess hækkað að mun, sem
er ekki síður alvarleg þróun,“ segir Kári.
„Árið 1954 var meðaialdur Keldhverfinga
29 ár en er nú um 44 ár. Nú vill fólk ekki
lengur vera í þessum dreifðu byggðum, því
finnst lítið við að vera og þegar flótti er
brostinn í liðið þá fara fleiri og fleiri. Þeir
sitja eftir sem hafa sig ekki í að fara eða
eru bjartsýnastir."
Riðuveikin hefur gert mikinn usla í Keldu-
hverfi einsog víðar um landið. Þessi vágest-
ur kom fyrst upp í fé Kára í Laufási og var
þá óþekkt þar í sveit. „Ég hélt fyrst að
þetta væri svokölluð votheysveiki en árið
1973 var staðfest að þetta væri riðuveiki
og ég varð að skera niður allt mitt fé. Ég
fékk mér þó gimbrar aftur það sama haust
og þá hafði fundist riðuveiki í fé á öðrum
bæjum hér. Fyrir nokkru var skorið niður
allt mitt fé aftur og enn hef ég fengið mér
nokkrar gimbrar og ætla að byija á nýjan
leik.“ Kári sagðist hafa fengið svokallaðar
uppeldisbætur sem dugðu þó skammt svo
hann þurfti fljótlega að fara að vinna utan
búsins. „Ég hef unnið við ýmiskonar bygg-
ingarvinnu, það var nóg að gera í slíku'og
lítið um iðnaðarmenn, en nú er allt slíkt
dottið niður og lítið sem ekkert byggt á
þessu svæði lengur. Ég er þó ekki svo svart-
sýnn að ég haldi að þetta sé allt að fara í
Kárí Þórarínsson U^mynd/Benedikt Jónsson
eyði hérna. Hins vegar dylst manni ekki að
hér er lítið um atvinnu og byggðin á hér
mjög í vök að veijast. Jafnvel er hægt að
tala hér um dulbúna átthagaíjötra. Menn
geta ekki farið burtu héðan nema að skilja
allt sitt eftir. Það er erfitt að selja jarðir á
þessu svæði.“
Ég vík nú enn talinu að heimsreisu Kára
en hann tekur af skarið og segir: „Ég hef
aldrei farið í heimsreisu, en ég hef skroppið
svona eitt og annað.“ Utanferðir Kára í
Laufási hófust með því að hann fór til náms
í Noregi rösklega tvítugur að aldri. „Ég fór
á búnaðarskóla og lærði svína og hænsna-
rækt. Það reyndist enginn grundvöllur fyrir
slíku hér. Einn nágrannanna stofnaði
hænsnabú og var kominn með 4.000 hæn-
ur. En það blessaðist ekki. Ég lærði einnig
svolítið í skógrækt og hef plantað nokkrum
tijáplöntum. Ég vil gjarnan rækta nytjaskóg
en vöxtur tijánna er hægur enda veðráttan
harla óhagstæð slíkri ræktun.“
Skömmu eftir Noregsferðina brá Kári sér
aftur í ferðalag og þá heldur meira en bæjar-
leið. Hann fór alla leið austur til Moskvu á
heimsmót æskunnar sem þá var haldið þar.
„Ég man alltaf eftir opnunarhátíðinni á
þessu móti, ég get varla ímyndað mér neitt
stórkostlegra. Sú hátíð var jafnvel enn mikil-
fenglegri en opnunarhátíðirnar fyrir
Olympíuleikanna í Moskvu og Los Angeles,
sem báðar voru sýndar í sjónvarpi hér á
sínum tíma. Við vorum hundrað íslendingar
sem fórum með Drottningunni áleiðis til
Rússlands og við vorum með hljómsveit í
hópnum. I henni voru m.a. Gunnar Ormslev
og Haukur Mortens. Við vorum í Moskvu
allan tímann en ég fór ekki með hópnum
heim því ég veiktist þama af inflúensu og
var settur á spítala. Við vorum þrír á stofu
saman, ég, maður frá Búlgaríu og maður
frá Ghana. Við reyndum að gera okkur
skiljanlega hvor við annan með handapati
og gekk bara bærilega. Mér leið hins vegar
bölvanlega og var mjög veikur. Þegar ég
hresstist voru félagar mínir farnir með lest
til Murmansk og þaðan fóru þeir með skipi
heim, ég átti hins vegar pantað far með
flugvél til Kaupmannahafnar þegar ég út-
skrifaðist af spítalanum. En ég kynnst Dön-
um þarna ytra og ákvað að vera heldur
samferða þeim í lest til Kaupmannahafnar.
Það vildi mér kannski til lífs því vélin sem
ég átti að fara með fórst í lendingu á Kas-
trupflugvelli og allir sem með henni voru
létust.
Nokkrum árum eftir heimsmótið fór ég
með MÍR til Sovétríkjanna og fór þá allt
suður að Svartahafi og að Kákasus. Enn,
nokkrum árum seinna, fór ég með litlum
hópi manna austur til Síberíu og komst alla
leið austur að Kyrrahafsströnd. Það er
gjarnan talað um Síberíuvist sem eitthvað
hræðilegt, en á þeim tíma sem við vorum
þarna á ferð, þá virtist fólki á þessu svæði
líða ágætlega. í þessari ferð flugum' við
austur að Baikalvatni, furðulegt hvað drott-
inn hefur nostrað við það.
Eftir fyrstu ferð mína til Rússlands fór
ég til Grikklands og landanna fyrir botni
Miðjarðarhafsins og til Egyptalands. Ég
hafði dálítið lesið um þessi svæði enda fer
ég ekki fyrirvaralaust í ferðalög, sem er þó
líkega skemmtilegast. Seinna fór ég til Kína
og Indlands. í Nepal var gott að koma, þar
er góð fátækt, ef svo má segja. Fólkið ger-
ir ekki meiri kröfur en landið getur orðið
við. Fólkið tekur því ekkert af auðæfum
jarðar eins og við á Vesturlöndum hins veg-
ar gerum, sem lifum um efni fram og skilum
því jörðinni í hendur afkomenda miklu verri
en hún áður var. Á Indlandi er kyrrstaða
sem fólkið sættir sig við. Fólkið þar liggur
bara rólegt í sínum strigapokum, það leggur
í mesta lagi fram hendina þegar það sér til
útlendinga. Þrátt fyrir fátæktina virtist mér
þetta fólk ekkert síður hamingjusamt en
við hér. Mesta stökkið í lífsgæðum er að
hafa að borða, eftir það munar ekki svo
miklu um hveijar tíu þúsund krónumar. Það
er hins vegar erfítt fyrir okkur íslendinga
að snúa til baka, við höfum haft það svo
gott.“
Auk þess sem fyrr er talið hefur Kári
m.a. komið til Hong Kong, til Kanton og
til Makao, portúgölsku nýlendunnar, og
suður til Filippseyja. Nyrst hefur hann kom-
ið til Nordkapp og vestast til Vancouver í
Kanada. Kári segist aldrei hafa lent í
lífsháska á ferðum sínum. „Ég varð þó einu
sinni hræddur þegar ég var á gangi á götu
í Moskvu. Allt í einu komu út úr húsasundi
tveir hermenn með byssur og snéru sér að
mér. En þeir hlógu þegar þeir sáu hvað ég
var angistarlegur og bentu mér á að það
væri nýbúið að steypa gangstéttina, þeir
voru að gæta þess að hún yrði ekki eyði-
lögð. Þetta er líklega mesti háskinn sem
ég hef komist í á ferðum mínum.
Ég hef æfinlega virt fyrir mér búskapar-
hætti alls staðar þar sem ég hef komið, en
ég hef lítið grætt á því sem bóndi. Verk-
menning er á svo miklu hærra stigi á Vest-
urlöndum en gerist annars staðar í heimin-
um. Þar er það yfirleitt bara afl manna og
dráttardýra sem ræður. Ýmislegt skondið
hefur við borið í þessum ferðum mínum.
Svo ég taki af handahófi eitt atvik öðru
fremur þá nefni ég t.d. atvik sem henti í
ferð sem ég fór í til Parísar. Við komum á
mörg hótel og með í ferðinni voru tveir aldr-
aðir íslendingar, báðir vel feitir. Þeir lentu
eitt sinn saman í herbergi þar sem í var
breitt hjónarúm með dýnu sem var mjög
slitin í miðjunni en hélt sér vel til beggja
hliða. Ég leit inn til þeirra um kvöldið og
mér er minnisstætt hve vel þeir höfðu sigið
saman.“
Tungumálakunnáttu hefur Kári ekki
umfram það sem gerist með allan þorra
fólks, hann talar ensku og Norðurlandamál
og með það hefur hann bjargað sér furðan-
lega. „Ég hef í þessum ferðum mínum viljað
sjá fólkið eins og það lifir í venjulegu um-
hverfi sínu. Stundum hef ég reynt að setja
mig í samband við þetta fólk og það hefur
oftar en ekki gengið einhvern veginn. Vissu-
lega lítur maður umhverfi sitt öðrum augum
eftir að hafa ferðast víða. Verður ljósara
en ella hvað við hér á íslandi höfum það
gott. Hér getum við talað saman um hvað
sem er án þess að þurfa að óttast að koma
upp um hvert annað. Hluti eins og þetta
kunnum við fæst að meta sem skyldi. Það
er vert að ha.fa það hugfast að mikill hluti
mannkyns getur ekki lifað svona fijáls í
skoðanaskiptum."
Að lokum spurði ég Kára hvort hann
vantaði aldrei ferðafélaga. Nei, hann hélt
nú ekki og gat þess jafnframt að menn
kynntust vel á svona ferðum. Spumingunni
um hvert næst skyldi haldið svaraði hann
á þessa leið: „Ég hef engar áætlanir um
hvert ég ferðast næst, en mig langar til
Suður-Ameríku.“
Guðrún Guðlaugsdóttir