Lesbók Morgunblaðsins - 12.05.1990, Síða 5

að vera óhultur. Vinur hans Banquo grunar
hann til að mynda um græsku. Var hann
viðstaddur er nornirnar spáðu Macbeth kon-
ungstigninni. Þekkir hann eflaust vel met-
orðagirnd Macbeths. Þá höfðu nornirnar
jafnframt spáð Banquo því að hann yrði
faðir fleiri konunga, enda þótt hann öðlað-
ist eigi slíka tign sjálfur.
Sú spá ógnar ættarveldi Macbeths. Til
að koma í veg fyrir tilgangsleysi valdaráns-
ins heldur Macbeth lengra inn í dimmuna:
Hann felur þremur morðingjum að sitja
fyrir Banquo og syni hans, Fleance. Sonur-
inn kemst hins vegar undan en hinn látni
Banquo ásækir Macbeth í líki vofu: Samvisk-
an nagar svo konung að hann riðar til falls
en drottningin heldur honum uppi með hör-
kunni.
Hjá Lady Macbeth vakna nú fyrst efa-
semdir um stöðu þeirra konungshjóna og
hamingju:
Sá glatar öilu og ekkert vinnur
sem óskatakmark sitt án gleði finnur.
Farsælla’að vera hann sem myrtur hvarf
en hljóta af morði sæld sem óttast þarf.
(Er hugsanlegt að upp úr þessum fræum
efasemda spretti vonleysi er veiki hið sterka
eðli drottningar? Hitt er áreiðanlegt, að
morðið á Duncan konungi hefur djúpstæð
áhrif á hana. Birtast þau fyrst í svefn-
göngum hennar og endanlega er hún svipt-
ir sig lífi.)
Macbeth veit gjörla, á eftir því sem und-
an er gengið, að hamingjan verður eigi
höndluð í hásæti hans. Heimurinn skal því
þjást með konungi:
En fyrr skal jörð af göflum ganga, og himinn
til grunna hrynja,
en að vér neytum framar fæðu í ótta
og svefns við martröð þeirra þungu drauma
sem þjá oss náttlangt. Betra’ er hjá þeim dauða,
sem vér, til þess að fá frið, gáfum frið,
heldur en liggja á hugans kvalabekk
við angist linnulausa...
Macbeth er nú mjög djúpt sokkinn og
skortir viljastyrk til að snúa við af illskunn-
ar braut:
v. ... Svo djúpt í blóði veð ég
að til að bjargast væri líkur vandi
að vaða fram og snúa að sama landi.
Kynleg ráð mér í kolli handar leita
og krefjast verka fyrr en gát má beita.
Macbeth er orðinn miskunnarlaus. Hann
framkvæmir án nokkurrar ígrundunar: Að
hika er sama og tapa. Macbeth fréttir að
Macduff hafi gengið á fund Malcolms, hins
réttborna konungs, til að safna liði gegn
honum. í hræðslubræði lætur Macbeth
myrða konu Macduffs og böm án nokkurrar
sýnilegrar ástæðu. Slík grimmd er einvörð-
ungu til þess fallin að vekja upp frekari
heift manna gegn konungj og koma honum
í koll. Hið illa er fáfræði. í eftirfarandi orð-
ræðu Macbeths má greina umkomuleysi og
eftirsjá fyrrum göfugmennis sem hefur
steypt sér í glötun:
Nóg hef ég lifað; lífs míns vor er hnigið
í fölva, í gulnað lauf; og allt sem ætti
að leiða gamals aldur, svosem samúð,
auðsveipni, virðing, vina-Pd, mun hvergi
að fá í minni fór; en þess í stað
formæling, ekki há en djúp, og smjaður,
sem vesalt hjarta vildi svíkja, ef þyrði.
Fellur Macbeth að lokum fyrir hendi
Macduffs. Breyskleiki Macbeths hefur orðið
honum og öðrum að fjörtjóni. En réttlætið
sigrar að lokum og Malcolm verður krýndur
konungur.
Sérhverjum siðmenntuðum manni hlýtur
að ofbjóða grimmd Macbeths enda þótt
hann standi mestu harðstjórum sögunnar
langt að baki í illgjörðum. (Nærtækt dæmi
er hinn fallni forseti Rúmeníu, Ceausescu.)
Hitt er ógnvekjandi staðreynd að hreyfi-
afl grimmdar Macbeths, breyskleikinn, er
hluti af manneðlinu. Hann býr í okkur öllum.
í leikritinu Fást eftir Goethe er hið illa,
einkum freistingar djöfulsins, nauðsynlegur
þáttur í tilverunni. Er manninum ætlað að
betjast við það á leið sinni til þroska. Er
einstaklingurinn í, hættu á meðan honum
skilst það eigi nægilega. Svo er, á meðal
annarra, komið fyrir Macbeth. Oft á tíðum
verða á vegi okkar ýmiss konar freistingar,
eins og spár nornanna í Macbeth.
Skynsemin, hæfileiki okkar til að sjá hvað
er satt og rétt og tilfinningar, til að mynda
ástir, stolt og metnaður, heyja þá jafnan
harða baráttu fyrir tilvist sinni. Svo vitnað
sé í kenningu Platóns um sálina skortir
okkur þá hið nauðsynlega jafnvægi tilfinn-
inga, skaps og skynsemi sem færir okkur
hamingju.
Á stundum fer skynsemin halloka. Ástæð-
ur þessa geta verið af ýmsum toga.
Oft og tíðum eyðum við allri orku í að
komast yfir veraldleg, andleg gæði, eða sið-
ferðileg gæði, svo sem hús, bíl, starfs-
frama, jafnvel vísindalega þekkingu eða
ástina á kostnað siðferðisreglna og siðferðis-
legra gæða, t.d. réttlætis eða ræktar ástar-
innar.
Slík breytni er þó æði varasöm þótt mark-
mið hennar sé gott. Dyggðin festist aðeins
í sessi með.ræktun hennar og ástundun.
En höfuðdyggðin er hófsemi eins og Arist-
óteles bendir okkur á.
Eins og fyrr greinir fellur Macbeth í
gryfju freistinganna. Hann fómar mikilvæg-
ustu siðferðisreglunni, eigi skal mann deyða,
fyrir framapot, m.a. til að falla ekki í áliti
eiginkonu sinnar.
Er hann hefur öðlast veraldleg og andleg
gæði hins konunglega hásætis er hamingjan
hins vegar víðs fjarri.
Hér ber áð minna á að réttiætisvitund
Macbeths er ógnað í upphafí. Hann vinnur
mikið en uppsker lítið.
Þannig er oft komið fyrir nútímamannin-
um. Vonir okkar og metnaður kunna að
bíða skipbrot í lífsins ólgusjó.
Þegar sjálfsímynd okkar, stolt og sjálfs-
virðing eru í húfi svífumst við stundum
einskis til að ryðja hindrunum úr vegi og
ná markmiðum okkar líkt og Macbeth. Við
styttum okkur leið í þessari viðleitni og selj-
um okkur sjálfdæmi í siðferðismálum. Við
bijótum af okkur undir því yfírskini að við
séum að breyta rétt; stelum undan skatti
af því að hann er of hár, stundum framhjá-
hald af því að hjónabandið blessast ekki
o.s.frv.
Hér kemur einkum tvennt til: Annað-
hvort þekkjum við okkur ekki nægilega
vel, vitum með öðrum orðum ekki hvað
okkur er fyrir bestu ellegar höfum við eigi
viljastyrk og festu til að breyta samkvæmt
betri vitund og kljást við vandamálin. Slík
afstaða kann ekki góðri lukku að stýra og
leiðir okkur ætíð á viiligötur. Fyrsta brotið
er yfirleitt þungbærast. En hönd vanans
slævir samviskuna. Hægara reynist að
ástunda sömu breytni en að snúa við blað-
inu. Engu að síðúr er hveijum og einum í
sjálfsvald sett að breyta fyrri lifsháttum á
betri veg, rétta sinn hlut og ávinna 'sér
traust annarra á ný: Betra er seint en aldr-
ei. Látum okkur örlög Macbeths vera okkur
víti til vamaðar.
Höfundur leggur stund á frönsku og bók-
menntafræði við Háskóla Islands.
Margaret Webster í hlutverki Lady Macbeth og Malcolm Keen í hlutverki Mac-
beths í Old Vic leikhúsinu í London 1932-33.
Lady Mac-
beth á gam-
alli teikn-
ingu. Hún
notfærði sér
breiskleika
Macbeths,
æsti upp í
honum karl-
manns-
ímyndina,
en honum
þótti aftur á
móti miður
að falla í
áliti hjá eig-
inkonunni.
MARGRÉT
EYJÓLFSDÓTTIR
Sumarið
kemur
Sál mín fagnar sumrí
sólar geislar gleðja
vetur úr þínum viðjum
verður aílt að kveðja
lækur léttur hjalar
leitar út í sæinn
Ijóðin lóan syngur
langan sumar daginn.
Sál mín fagnar sumri
svell og fannir leysa
fýsir mig til fjalla
fáki hvítum þeysa
blómin ungu breiða
bikar sólu móti
svanir hvítir syngja
svífa upp til heiða.
Sál mín fagnar sumri
særí er kyrr og fagur
ilmur jarðar angar
enn er kominn dagur
blómin vakna af blundi
bikar döggvan tárum
sólin geisla sendir
svífur fugl á bárum.
Höfundur er frá Flatey á Breiðafirði.
ÞÓRA INGIMARSDÓTTIR
Himinninn og ég?
Þegar morgnar á
silfurgrænu vatninu
held ég til byggða
Engir eru fararskjótar
nema fæturnir
trauðla bera þeir mig
langt af leið
Stjörnurnar hafði ég
sem skyggni
kvöldið áður
Álút en treg
vatnaliljur frosnar
froskar horfnir
svanurinn og álftin
hvar eru þau
svalan og skjórinn
svífa mér yfir.
Höfundur er 26 ára Reykjavíkurmær.
H. KRISTJÁN LÝTINGUR
Vor
Þríhyrndur strípur
í forgrunni
sólar
sem sest í vatni.
Lognsær speglar svífandi máfa.
Vorilmur í lofti
angan af bráðnandi sköflum
Hjartað hamast
bundið í bijósti mínu
Út vil ég.
Ólmast
sem kálfur úr fjósi
Hleyp eftir grasi
grónum sjávarkambi
Rauðmagi
sól og ylur
Ég spring
af fögnuði.
Ljóðið er úr óbirtum Ijóðum HKL. Höf. er
óþekkt skáld.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 12. MAÍ 1990 5