Lesbók Morgunblaðsins - 09.02.1991, Qupperneq 6

Áhrif markaðslistar á nútímalist
Einkennileg
söguskoðun
ó samtímalistin sé með andlitið á bólakafi í
„kitchi“ og því kannski mest forvitnileg í þessu
sambandi eru aðeins þrír listamenn sýndir í
lokasalnum, sem spannar myndlist síðustu tíu
ára; Jeff Koons, Elizabeth Murray og Jenny
Síðari hluti
Sértu borinn og
barnfæddur utan
þríhyrningsins New
York-París-Róm áttu
treglega gengt inn í
hámusteri listarinnar. í
því sambandi má minna
á, að Svavar Guðnason
og félagarnir í Helhesten
reyndu að kría út sýningu
í MoMA 1945, en fengu
hrokafullt svar þar sem
glittir í þá ósk, að
listamennirnir séu ekki
að trufla stofnunina
meira í framtíðinni.
Eftir HANNES
SIGURÐSSON
Holzer. Það er í samræmi við hina einkenni-
legu söguskoðun höfundanna og íhaldssemi
MoMA, að jafnvel vegglistamenn eins og
Keith Haring og graffítímálararnir úr fá-
tækrahverfunum er þykja hafa átt stóran
hlut að máli, fá ekki að vera með (sennilega
of „subbulegir" til að vera sýningarhæfir)
og að Murray, Holzer, Meret Openheim og
Hannah Höch eru einu konurnar á sýning-
unni, og hvað með t.d. David Salle og þann
ískalda mannerisma er gefur að líta í verk-
um hans, myndum þar sem leitast er við
að hreinsa burt öll persónuleg gildi eða fil-
muramma („film stills") listakonunnar
Cindy Sherman, sem endurskapar steríótýp-
ur hvíta tjaldsins með því að klæða sig í
mismunandi gervi.
En það er fleira sem sker í augu, þó
menn þurfi ef til vill að tilheyra minnihluta-
hópi eins og íslendingar eða Skandínava-
búum til að taka eftir svoleiðis smáatriðum.
Allir samtímaiistamennirnir sem teknir eru
fyrir á sýningunni, sem og á prenti, eru
bandarískir og eru ættir þeirra raktar með
vafasömum hætti til hinna ýmsum stórhöfð-
ingja, listasögunnar. Þessi ásetningur kemur
ennþá skýrar fram í nýjustu bók Varnedoe,
„A Fine Disregard: What Makes Modern
Art Modern", sem gefin var út í kjölfar
sýningarinnar, en þar reynir hann að renna
stoðum undir þá skoðun sína að Jeff Koons
sé einhvers konar andlegur arftaki Picasso
hvað áhuga þeirra beggja á „láglistinni“
varðar. Koons og samlandar hans eru „rétt
feðraðir" og þeim komið fyrir á stöllum við
hliðina á hinum miklu andlegu leiðtogum
sögunnar; þeir eru hluti af óbrotinni þróun-
arkeðju sems liggur frá Frakklandi yfir til
Bandaríkjanna og leiðir til stöðugt meiri
fullkomnunar samkvæmt kenningum mód-
ernismans. Við erum vitni að því hvernig
hin imperíalistíska valdamaskína fer að búa
til listasöguna.
Jafnvei þó að MoMA gefi sig út fyrir að
vera alþjóðlegt fyrirbæri, sem beri hag allra
listamanna og þjóða fyrir bijósti, er vart
einleikið með hlutdrægni stofnunarinnar
þegar skyggnst er nánar undir yfirborðið.
Þema sýningarinnar er næstum séreinkenn-
andi fyrir bandaríska myndlist, enda eru
listamenn annarra þjóða í mikíum minni-
hluta og þjóna vart öðrum tilgangi en þeim
að útvega alþjóðlegar umbúðir utan um
þennan heimatilbúning; þ.e.a.s. að Frakk-
landsarfleifðinni undanskilinni, en Frakk-
landsást listasögunnar hefur alla tíð verið
yfirþyrmandi og einkennist af eiginhags-
muna naflaskoðunum, fordómum, hömlu-
lausu snobbi, sjálfsánægju, grobbi og list-
rænum einokunarsamningum stórveldanna.
Enski popplistamaðurinn Richard Hamilton
er eini fulltrúi síns lands á sýningunni
(„Hvað er það sem gerir heimilin í dag svona
mikið öðruvísi, svona aðlaðandi?, 1956)“),
og átti þó poppið, sem nærðist aðallega á
afurðum „láglistarinnar" hvað sterkustu
ítök í Bretlandi að Bandaríkjunum undan-
skildum. Reyndar fær Svíinn Öyvind
Fahlström og, þó harla ótrúlegt megi virð-
ast, Daninn Asger Jorn líka að vera með,
sá síðari með myndina „Framúrstefnumenn
gefast aldrei upp“ frá 1962. Valið á þessu
verki Jorns, sem gert var rétt rúmum ára-
tug áður en listamaðurinn lést, undirstrikar
þá sögufölsun sem hér á sér stað: Jorn er
tengdur við frönsku veggspjaldamálarana
(„affichister") og Situationist Internat-
ional-hreyfinguna, sem hann sagði sig næst-
um samstundis úr, og gefið er í skyn að
hann hafi orðið fyrir ómældum áhrifum frá
nemendum í Ecole des Beaux-Arts, er krot-
uðtt hvað ákafast herorð á veggi í stúdenta-
óeirðunum í París árið 1968. Ekki eitt auka-
tekið orð um Cobra-hreyfinguna, hvað þá
heldur Heihesten, rétt eins og Jorn hefði
ekki náð fullum þroska í list sinni fyrr en
Jeff Koons: Bjarndýr og iögreglumaður, 1988. Varnedoe, forstöðumaður Nútíma-
Iistasafnsins í New York, reynir að renna stoðum undir þá kenningu sína, að
Jeff Koons sé einhverskonar andlegur arftaki Picassos hvað varðar áhuga beggja
á „láglist“.
í byijun sjöunda ártugarins.
Nær lagi hefði verið að sýna þau verk
eftir Jorn er birtust í tímaritinu Helhesten,
sem vinir hans Svavar Guðnason og dönsku
abstrakt málararnir gáfu út í sameiningu,
eða ljósmyndir af veggmyndunum (nú glat-
aðar) er hann gerði ásamt Carl-Henning
Pedersen og fleirum í Bregneröd rétt fyrir
utan Kaupmannahöfn í lok fimmta áratug-
arins. Fyrst að Jean Dubuffet og hans „art
brut“, sem tengist geðveilu, naívistum,
barna- og ættbálkalist fremur en beinharðri
„markaðslist“, fær svona mikið olnboga-
rými, því þá ekki alveg eins að leyfa hinum
sönnu Cobra-mönnum, dönsku abstrakt
málurunum, að vera með í leiknum. Ekki
vantar að reynt sé að tengja hina útvöldu
listamenn inn í þema sýningarinnar, jafnvel
þó að þátttaka þeirra í sýningunni verði að
teljst reist á afar hæpnum forsendum. Eða
hvað á Cy Twombly, sem vanalega er álit-
inn skilgetið afkvæmi súrrealismans og
abstraktexpressjónismans, eiginlega sam-
eiginlegt með „veggjakroti láglistarinnar"
annað en krassið, hvað réttlætir nærveru
rúmenska höggmyndarans Constantin
Brancusi, og hvernig í ósköpunum er hægt
að slá því fram órökstuddu að portrettið af
„Gertrude Stein“ (1906) eftir Picasso marki
upphafið á skopi („caricature") í „hálist",
Svarið er að sjálfsögðu ofureinfalt; sértu
borinn og barnfæddur utan þríhyrningsins
New York-París-Róm áttu treglega gengt
inn í hámusteri listarinnar. Ég man ekki
betur, svo maður dusti nú rykið af þjóðar-
rembunni, en að þeir félagarnir í Helhesten
hafi reynt að kría út sýningu hjá MoMA
árið 1945, sama ár og Svavar Guðnason
kom alkominn heim og kynnti landsmenn
fyrir möguleikum abstrakt málverksins, í
Listamannaskálanum. Sendu þeir safninu
litógrafíur, pennateikningar, tréristur, sýn-
ingarskrár, tímaritið Helhesten og hundruð
ljósmynda, bæði svart-hvítar og litskyggn-
ur, ásamt stefnuyfirlýsingu þar sem í stóð
meðal annars: „Þg.ð er mín skoðun, [skrifar
Jorn fyrir hönd hópsins], að við hérna í
Danmörku höfum öðrum listamönnum í
heiminum frá undrum og stórmerkjum að
sgja og vona ég að einhveijir séu reiðubún-
ir að leggja við hlustir" (sjá Gunnar Jesper-
sen: „De Abstrakte“, 1967, bls. 98). Þegar
ekkert svar barst sendu þeir annað bréf til
MoMA í maí árið eftir og ítrekuðu beiðnina.
Mörgum mánuðum síðar fengu þeir loksins
orðsendingu frá Jarnes Johnson Sweeney,
undirmanni Alfreds Barrs sem sennilega
hefur þótt þetta vera of mikið smámál til
að láta það til sín taka, þar sem vinunum
var aðeins þakkað fyrir þann áhuga er þeir
höfðu sýnt safninu. í orðunum glitti í
óstjórnlegan hroka og þá ósk að listamenn-
irnir séu ekki að trufla stofnunina meira í
framtíðinni. Þannig fór sú frægðarför nú
út um þúfur.
TÍMI Stórsýninganna
EkkiLiðinn
Aðal fræðilegi galli sýningarinnar, eins
og áður hefur verið getið, er sá að höfund-
6
)