Lesbók Morgunblaðsins - 04.04.1992, Blaðsíða 4

19. aldar málverk, sem á að sýna hina örtagaríku orrustu í Teutoburgerskógi, þegar útþensla Rómverja til norðurs var stöðvuð. Nú er komið í ljós, að orrustan
hefur visulega verið háð, en ekki í skóginum, heldur í þrengslum þar sem að þeim var sótt með áhlaupum frá hlið og rómverski herinn malaður niður. Germanir
sigruðu með bardagaaðferð skæruliða.
Söguleg þáttaskil í Evrópu
ROMVERJAR
LEIDDIR í GILDRU
4
Skammt frá borginni Detmold í Vestur-Þýskalandi
einblínir málmrisi einn yfir trjátoppana í Teuto-
burger-skógi líkt og einhver jötunn aftan úr
grárri forneskju. Þessi risavaxni tindáti með
hnyklaða upphandleggsvöðva, fjaðurskrýddan
Wolfgang Schluter, fornleifafræðingur, með járngrímu, sem
Rómverjar notuðu við riddaraleiki.
Ehginn hefur til þessa
vitað nákvæmlega hvar
háð var stórorrustan á
milli Rómverja og
Germana, sem hingað til
hefur verið kennd við
Teutoburger-skóg. Nú
hefur stórmerkur
fornleifafundur leitt í ljós
staðinn, þar sem
Rómverjar voru brytjaðir
niður. Þar með lauk
framsókn þeirra til
norðurs og það hafði
gífurleg áhrif á gang
sögunnar og þá einnig á
norræna menningu, sem
ella hefði getað orðið allt
öðruvísi en hún varð.
hjálm og sverðið hátt á lofti, var afhjúpaður
við hátíðlega athöfn árið 1875 sem minnis-
merki um Hermann, hinn nafntogaða höfð-
ingja Germana; hafði styttan þá verið ein
■ 37 ár í smíðum.
Nýlega hefur liins vegar komið í ljós, að
þessari „frelsishetju Germaníu" hefur þarna
verið komið fyrir á röngum stað. Þýskir forn-
leifafræðingar hafa nefnilega rekist á greini-
leg ummerki feiknalegra vígaferla í upphafi
fyrstu aldar e.Kr., rétt hjá bænum Bramsche
við rætur fjalllendisins Wiehengebirge í
Neðra-Saxlandi. Þar virðist því úrslitaorrust-
an hafa staðið milli rómversku hersveitanna
og Germana en ekki í Teutoburger-skógi,
eins og álitið hefur verið fram að þessu.
Bramsche er um það bil 80 km fyrir norð-
vestan Teutoburger-skóg.
Stórkostlegur
Fornleifafundur
Hinn forni vígvöllur er í 100 metra breiðum
þrengslum á milli svonefnds Grosses Moor
(þ.e. ,,Stórublár“) og fellsins Kalkrierser
Bergs (s. kort). Þótt einungis hafi verið farið
með málmleitartæki um örlítinn hluta
þrengslanna, enn sem komið er, hafa þegar
fundist meira en 400 málmhlutir frá tímum
Rómverja á þessum stað við fyrsta tilrauna-
uppgröft á svæðinu: Oddar af kastspjótum,
slöngvublý, hlutar úr rýtingum og skjöldum,
svo og mikill fjöldi peninga. Sagnfræðingar
og fornleifafræðingar álíta þennan fornm-
enjafund „stórkostlegan" og alveg „einstak-
lega óvenjulegan". Horst Callies, sagnfræð-
ingur við Hannover-háskóla, lætur svo um-
mælt, að „þvílíkt samansafn þungvopnaðra
rómverskra fótgönguliðssveita og riddaraliðs
á svæðinu norðan Rínarfljóts verði nánast
að teljast með eindæmum."
í næstum því 1.200 km fjarlægð frá Róma-
borg virðast vísindamennirnir því hafa fund-
ið ummerki „stórviðburðar í sögu Evrópu"
eins og Callies prófessor kemst að orði. Og
þessara sögulegu menja hefur líka lengi ver-
ið leitað. Eftir að lokið hefur verið greiningu
og flokkun að fullu á þeim um það bil 300
kopar- og silfurpeningum, sem hingað til
hafa fundist á svæðinu, segir myntfræðingur-
inn Frank Berger eftirfarandi í niðurstöðu
sinni:„Peningar þessir hljóta að hafa tapast
við hernaðarátök á árinu 9 e.Kr. í hinum
fijálsa hluta Germaníu."
Nákvæmlega á þeim tíma hafði rómverski
yfirherforinginn Quinctilius Varus lent með
hersveitir sínar í grimmilegum og afai'
mannskæðum bardaga. 17., 18. og 19. her-
sveitirnar (um það bil 20.000 manns), þar
að auki sex herdeildir hjálparliða (sem í voru
hermenn af öðru þjóðerni en rómversku), svo
og þijár riddaraliðssveitir (,,alea“) höfðu fyr-
ir atbeina germönsku ættflokkanna verið
leiddar í gildra, og þar var allt þetta mikla
herlið Rómverja svo brytjað niður. Þar féll i
valinn hvorki meira né minna en einn sjötti
alls herafla Rómaveldis. Æ síðan hefur verið
litið á þennan sigur Germana yfir innrás-
arliði Rómvetja sem upphaf eiginlegrar þý-
skrar sögu; germanski höfðinginn og fyrirlið-
inn, Hermann Cherusker, varð þjóðhetja
Þjóðvetja.
LANGVINN
Leit á Enda
Þessa forna, sögu-
lega vígvallar hefur
vissulega víða verið
leitað fram til þessa
en án árangurs. Á
stað einum „haud
procul Teutoburgiensi
saltu“ í námunda við
Teutoburger-skóg
hafði rómverski sagn-
aritarinn Tacitus (55
til 120 e.kr.) sagt, að
Rómvetjar hefðu beð-
ið mikinn ósigur. Svo
mátti samt sem áður
virðast sem hersveitir
Quinctiliusar Varusar
hefðu með öllu horfið
án nokkurra um-
merkja í einhvers kon-
ar Bermúdaþríhyrn-
ingi. Fornaldarsagn-
fræðingurinn Wilhelm
Winkelmann sagði í lokaniðurstöðu umfangs-
mikilla rannsókna sinna, að fram hefðu kom-
ið „700 kenningar, en engin þeirra hefði þó
leitt til þess, að vígvöllur sá finndist".
Áður var þó búið að benda á Niewedder-
þrengslin sem hugsanlegan vettvang þeirrar
söugfrægu orrustu, en það var sagnfræðing-
urinn Theodor Mommsen sem lét það álit
sitt opinberlega í ljós. Bændur á þessuni slóð-
um höfðu hvað eftir annað fundið rómverska
gull- og silfut-peninga í mýrlendunt jarðvegin-
um á svæðinu. Álitsgjörð Mommsens hlaut
hins vegar alls engan hljómgrunn í þá daga
andspænis hinni hefðbundnu kenningu um
Teutorburger-skóg, sem flestir álitu langlík-
legasta staðinn.
En fyrir fjórum árum gjörbreyttist þó álit
manna í þessunt efnum: Breskur maður, sem
lengi hafði lagt stund á fornleifauppgröft í
tómstundum, hafði þá fengið að grafa í Nie-
wedder-þrengslunum og hafði þá enn á ný
fundið 162 silfurdenara í „fjársjóðsdalnum"
góða við rætur Kalkrieser Bergs. I þetta sinn
lét Wolfgang Schluter, forstöðumaður
Menningarsögusafnsins í bænum Osnabruck,
loks málið til sín taka. Hann lét þegar gera
nákvæman vinnuppdrátt af svæðinu, og á
4