Lesbók Morgunblaðsins - 04.04.1992, Blaðsíða 7

þar sem enginn talar annað en frönsku,-
Sú staðhæfing er mjög orðum aukin. Á
tveimur hótelum, öðru í Latínuhverfinu og
hinu í Óperuhverfinu, þar sem ég gisti í
eina viku, talaði allt afgreiðslufólkið ágæta
ensku. Ég get bjargað mér á frumstæðri
frönsku, svo ég veit ekki hvernig farið
hefði ella, en held þó að engin vandamál
hefðu orðið því samfara. Mér finnst illa
aftur farið í allri ferðamennskunni, ef Par-
ís er ekki lengur á óskalistanum; þessi
borg sem er eins og sólin sjálf í sólkerfi
Evrópuborga.
II
Fyrir utan merkar byggingar eins og
Pompidou-safnið og nýju óperuna við Bast-
illutorgið, tók ég eftir fernu, sem mér
fannst hafa breyzt á þremur áratugum í
borg ljósanna eins og París var kölluð; sú
einkunn er öfugmæli, því Fransmenn hafa
farið sér miklu hægar en margir aðrir í
því að setja upp ljósaskilti á hús. London
er eins og jólatré í samanburði.
Það er ugglaust margt sem hefur breyzt,
en þessum fjórum atriðum tók ég sérstak-
lega eftir: í fyrsta lagi er hraðát að hætti
Ameríkana að stinga sér niður; MeDonalds-
skyndibitastaðir eru komnir í háborg hins
franska matarkúltúrs, mörgum til gremju
en öðrum til ánægju eins og gengur. í
öðru lagi má sjá eina verulega breytingu
á búðunum. Fyrir 30 árum voru heilu göt-
urnar að manni fannst undirlagðar af
glæsilegum kvenfataverzlunum. Dior var
þá nýbúinn að slá í gegn með „New Look“-
tízkunni og París var búin að ná frum-
kvæði í þessum bransa, jafnframt því sem
hún tapaði frumkvæðinu í myndiist. Núna
voru aftur á móti herrafataverzlanir orðnar
miklu fyrirferðarmeiri. Hitler lagði undir
sig París 1940, en Boss er búinn að því
núna. Ekki nóg með það, heldur er er sá
fatnaður sem þar stendur körlum til boða,
stórum litsterkari og fjölbreyttari en áður
hefur tíðkast.
ekki sjást á gallabuxum.
Þá er eitt eftir og það er fólkið. Hvort
sem farið er á matvælamarkað á laugar-
dagsmorgni, þar sem Parísarbúar kaupa í
matinn eða ferðast með neðanjarðarlestun-
um, oftast troðfullum, þá blasir við sú
breyting frá því sem var, að gífurlega stór
hluti fólks í París er þeldökkur; meira _að
segja eru ótrúlega margir bleksvartir. Ég
hef hvergi séð aðra eins kolamola í manns-
mynd. Þetta fólk er úr frönsku nýlendunum
í Áfríku og Fransmenn hafa í einhveijum
mæli orðið að taka við því. Ekki eru það
sízt Alsírbúar, sem þarna eru fjölmennir
og þeir eru yfirleitt múslimar. Svo mjög
hefur múslimum ijölgað í Frakklandi, að
Bókaflóðið nær út á götu. A Boulevard
St. Michel í Latínuhverfinu eru gang-
stéttir notaðar fyrir bókasölu og þar
gefur að líta marga kynlega kvisti.
stað: Turnar Louvre, eyjan með Notre
Dame-kirkjunni, mjallhvít Sacre Ceur-
kirkjan uppi á Montmartre-hæðinni, Sigur-
boginn á Stjörnutorgi og Effielturninn, sem
er fyrir löngu orðinn að tákni borgarinnar.
Ofan úr turninum verður að vísu gott út-
sýni yfir borgina, en það gefst einnig af
efstu hæðinni á Pompidou-safninu. Og nú
hefur borginni bæzt nýr sigurbogi, sem
Daninn Spreckelsen hefur teiknað og er
tilkomumikill í einfaldleika sínum og þar
að auki holur að innan; þessi mikla bygg-
ing er ekki eintóm fordild, því hún er látin
hýsa skrifstofur.
Af gömlum vana byrja ég á að fara í
Louvre, þetta risastóra safn á hægri Signu-
bakkanum, sem fengið hefur fræga endur-
bót frá því ég sá það síðast. Það er pýramíd-
inn úr gleri eftir kínversk-bandaríska
stjörnuarkitektinn Ieoh Ming Pei. Þessi
frægi og nokkuð svo umdeildi pýramídi
breytir engu um ásýnd borgarinnar, því
hann stendur inni í skeifunni, sem bygging-
ar Louvre mynda. Ég hafði hugsað mér
hann stærri, en ekki hefur þótt við hæfi
að hann yfirgnæfði hinar virðulegu bygg-
ingar, og svo er heldur ekki alit sem sýn-
ist. Pýramídinn er sem toppurinn á ísjaka;
rýmið er mestanpart undir honum. Þar
hefur Louvre fengið óhemju stórt húspláss,
sem er út af fyrir sig glæsilegt þegar nið-
ur er komið, en nýtist furðulega illa, nema
sem almenningur eða afdrep fyrir þann
ótrúlega skara af túristum, sem daglega
kemur í safnið.
Undir pýramídanum er í raun og veru
neðanjarðartorg og þaðan liggja einskonar
umferðargötur, merktar með litum, inná
einstaka hluta safnsins. Það er samt ekk-
ert á þessu neðanjarðartorgi, sem segir
manni að þarna sé listasafn; það gæti eins
verið nýtízkuleg flugstöð. Nóg er gólfpláss-
ið og nóg er rýmið á veggjunum, en samt
er þar ekki eitt einasta listaverk. Þetta er
dæmigert fyrir hús, sem stjörnuarkitektar
teikna. Þeir virðast álíta, að í verki þeirra
Eitt tilkomuinesta og stærsta verkið í Louvre er Medúsaflekinn eftir Theodore Gericault - mynd málarans af mannkyninu. En þrátt fyrir
neyðina er von: Skip hefur sést við sjóndeildarhring.
Það þriðja sem ég tók eftir, heyrir líka
til tízku og tíðaranda. Hvort sem maður
situr á Café de la Paix við Óperutorgið,
eða á hinum óteljandi götukaffihúsum við
Champs-Elyseés, ellegar í Latínuhverfinu,
þá má áætla að 60-80% þeirra sem fram-
hjá ganga, séu á bláum gallabuxum, konur
jafnt sem karlar. Bláa gallabuxnaliðið er
allsstaðar yfirgnæfandi. Stundum virðist
manni, að það séu bara virðulegir eldri
herramenn með eintak af mogganum sín-
um, Le Matin, undir arminum, ellegar sam-
svarandi virðulegar, gráhærðar dömur, sem
þeir eru nú taldir vera milljón manns eða
meira.
III
Allt þetta sem ég hef nefnt eru smáatr-
iði. Eftir stendur að töfrar Parísar eru á
sínum stað sem fyrr; brýrnar, þessar óvið-
jafnanlega fallegu brýr yfir Signu, nema
kannski ein sem sker sig úr. Hún hefur
verið byggð úr járni án listræns metnaðar;
er farin að ryðga og verður ugglaust brátt
horfin.
Gamalkunnug kennileyti eru á sínum
felist svo mikil snilld, að önnur listaverk
séu óþörf. Lengst hef ég séð þetta ganga
í nýju listasafni í Atlanta í Bandaríkjunum
eftir Meier, einn meðal frægastu arkitekta
heimsins. Hann hafði tekið sér vald yfir
því hvernig húsið væri notað og listaverka-
safnið sjálft virtist eiginlega vera orðið
aukaatriði.
IV
Eitt er þarna undir pýramídanum, sem
sífellt er að verða fyrirferðarmeira í hveiju
safni: Bókabúðin. Utgáfa á listaverkabók-
um er með ólíkindum og nú eru sýningar-
skrár orðnar þar á meðal - og það er ur-
mull af þeim. En það er einn hængur á;
þegar maður er kominn með nokkrar slíkar
bækur uppá arminn, er ljóst að þetta verða
drápsklyfjar, sem kosta þar að auki yfir-
vigt þegar farið verður heim. Endirinn
verður sá, að maður lætur bækurnar aftur
á sinn stað. Auðvitað er þetta úrelt. Svona
doðrantar verða bráðum til á diskum, sem
komast fyrir í vasa og svo skoðar maður
þá á sjónvarpsskermi.
Þó ekkert komi á óvart eftir nokkrar
ferðir um þetta safn gegnum árin, þá finnst
manni sjálfsagt að taka einn labbitúr, svona
eins og til að heilsa uppá gamla kunningja.
Það hefur líka breyzt, hvar maður staldrar
við. Ég skal játa, að ég dvel skammt við
hina yfirauglýstu og yfirútgefnu, frönsku
impressjónista; það er allt deja vu, eins og
Fransmenn segja; allt áður séð. Þeim mun
lengur dvaldi ég núna við þá myndlist, sem
ég man varla til að ég gaumgæfði áður
fyrr. Ég á þar við ítalina frá því fyrir
Endurreisn, Giotto, Ghirlandaio, Piero
Della Francesca og Botticelli. í raun og
veru mála þeir oft fáránlegar sviðssetning-
ar: Fæðingaratburðurinn í Bethlehem er
kominn í ítalskt hallarumhverfi með íburð-
armiklum flísalagningum og súlum að
hætti Forn-Grikkja. En það gerir að sjálf-
sögðu ekkert til; þetta er skáldskapur og
þarna er saman komin mikil fegurð og
afburða tök á málunartækni.
Alltaf finnst mér jafn mikilfenglegt að
koma í Rubens-salinn, þar sem hangir á
veggjum myndröð úr lífi Marie de Medici,
líklega stærsta listpöntun, sem nokkur
listamaður hefur fengið. Þetta eru 18
myndir, ef ég man rétt, hver þeirra risa-
stór og venjulegir símastaurar hefðu vart
dugað í rammaefni..
V
Þar fyrir utan fell ég ævinlega í stafi
þegar kemur að Medúsafleka Theodore
Gercaults,. risastórri
lykilmynd þessa
franska málara, sem
varð aðeins rúmlega
þrítugur, fæddur
þremur árum eftir
frönsku byltinguna.
Myndina málaði
hann árið 1819.
Þegar blaðamaður
Lesbókar var að
skrifa minispunkta
úti í París, stóð yfir
umfangsmikil yfir-
litssýning í sýningar-
höllinni Grand Palais
verkum Gericaults.
Þar hafði verið smal-
að saman því sem
söfn víðsvegar í
heiminum eiga eftir
hann, en ein mynd
var þar ekki: Medús-
aflekinn, sem
sýningargestir urðu
að skoða í Louvre.
Hvað sem raular og
tautar, verður hún
ekki hreyfð af sínum
stað; er raunar talin
of viðkvæm til þess.
Gericault varð að
láta vefa dúkinn sér-
staklega, því stærðin
er 7x9 metrar. Þessi
mynd hefur átt sinn
þátt í því, að margir
hafa ranglega álitið
Gericault „einnar
myndar mann“.
í Medúsaflekanum
útmálar hann mikið
drama. Skipbrots-
mennirnir á flekan-
um eru nær dauða
en lífi og hafa jafnvel
étið þá sem látist
hafa. Þeir eru meira
og minna klæðalaus-
ir og sumir að því er
virðist meðvitundarlausir. Þá birtist þeim
sem enn standa uppi vonin við dagsbrún:
Skip í órafjarlægð.
Gericault var hallur undir táknsæi, enda
þótt táknmyndastefnan, symólisminn, yrði
vart til sem stefna fyrr en eftir hans dag.
En þannig er fræg mynd hans um frönsku
byltinguna, „Frelsisgyðjan leiðir fólkið“,
og hann mun hafa látið svo um mælt, að
Medúsaflekinn væri mynd hans af mann-
kyninu. Vonin er um björgun en sú von
er smá og fjarlæg.
Sagt var að Gericault hefði fengið ein-
LESBÓKMORGUNBLAÐSINS 4.APRÍL1992 7