Lesbók Morgunblaðsins - 06.06.1992, Síða 5

Brekka með dæmigerðum blönduðum gróðri. Brúnn alaskavíðir vex skjótt upp og setur hlýlegan svip á umhverfið, Ierkið
fylgir honum eftir, en greni og fura fara hægar fyrstu árin.
óblandaðan húsdýraáburð, sauðatað eða
hrosshtað, enda lét árangur þá ekki á sér
standa. Hafi áburður staðið í haug einn vet-
ur hefur þetta enga hættu í för með sér.
Engir skyldu hins vegar geyma húsdýraá-
burð miklu lengur, því að kraftur hans rýrn-
ar skjótt. Næst er að nefna notkun tilbúins
áburðar. Blákom hefur reynst mér vel; það
virðist hafa flest nauðsynleg efni sem vantar
í hina mögru jörð. Vel hefur gefist að bera
á greni, furu og víðiplöntur frá og með öðru
ári uns plantan er komin á annan metra að
hæð. Víðir þrífst alls ekki í magurri jörð
nema hann fái góða áburðarhressingu fyrstu
árin. Síðan bjargar hann sér sjálfur eins og
annar gróður.
Þegar nokkrar sættir höfðu náðst við átak-
amikið veðurfar og mér hafði lærst að auðga
hinn rýra fokjarðveg hófst næsti áfangi:
gróðursetning í samfelldar spildur og í stærri
stíl en áður. Mér hugnaðist ekki hin þétta
gróðursetning sem blasti við í mörgum skóg-
ræktargirðingum, því að víða lét grisjun á
sér standa. Við þetta bættist ótti við óþrif í
gróðri — sitkalúsina — en hún þrífst best
þar sem barrtrén standa þétt. Niðurstaðan
varð því sú að ætla tvo til tvo og hálfan
metra milli plantna og hafa alaskavíði í ann-
arri hverri holu. Brúnn alaskavíðir reynist
hin ákjósanlega tegund í þessu tilliti. Hann
er vindþolinn og hraðvaxta, fer yfír mannhæð
á bersvæði á skömmum tíma, ljær harðvell-
inu mjúklegt yfirbragð og veitir mikið skjól
meðan barrplöntur eru að vaxa upp. Síðar
má fella hann þegar barrtré krefjast aukins
vaxtarrýmis. Loks er þess að geta að víðirinn
kostar ekki neitt þar sem einungis stiklingar
eru settir niður, tveir til þrír í hveija holu
eftir því hve vindasamt er á svæðinu. Hin
mismunandi afbrigði af brúnum alaskavíði
sem ræktuð eru hér á landi virðast yfirleitt
skila sér vel við þessar aðstæður, en græna
afbrigðið þrífst alls ekki — þolir hvorki vind,
þurrk né vondan jarðveg. Ekki má gleyma
því að ein víðitegund er öllum öðrum þolnari
í þessu umhverfi; það er brekkuvíðirinn, sem
virðist ekki vita af neinni austanátt. Hann
er góður til að fylla upp þar sem mest mæðir
á en verður ekki ýkja hávaxinn.
Næst er að nefna lerkiræktun. Fyrsta til-
raun fór út um þúfur en síðari gthafnir lofa
góðu. Lerkið sér um sig sjálft og vex hratt
upp á harðvellinu ef það er sett niður í mik-
inn húsdýraáburð og fær smáskjól fyrstu tvö
árin, t.d. botnlaus plastílát sem fljóllegt er
að taka upp og færa úr stað. Inn í þessa
ræktun vantar aðeins eitt, og verður vikið
að því síðar.
Grasvöxtur er vandamál sem jafnan hefur
fylgt skógrækt, og hjá honum verður ekki
komist þegar áburður er settur í holur eða
borinn á yfirborð. Miðað við það sem hér
hefur verið lýst þarf aðeins að hefta grasvöxt-
inn fyrstu tvö árin, eftir það er plantan vax-
in úr grasi í orðsins fyllstu merkingu, hún
teygir sig upp úr grasinu og hefur engan
óhag af því. Einfaldasta leið til að halda
grasi í skefjum er að stíga það út af þegar
blautt er á, höggva lauslega á gróðurflækj-
una með flugbeittri skóflu og láta grasið að
sjálfsögðu liggja. Þá þarf sjaldan að beygja
bak. Ef þetta er gert tvisvar á sumri í tvö ár
er vandinn leystur, og fyrirhöfnin er sáralítil.
Þegar ég tók að sýsla við skógrækt ræddi
ég við marga til að afla mér fróðleiks og
meðal annarra við góðan samstarfsmann,
náttúrufræðing sem nú er látinn. Þá fór
hann að tala um svepprót og sagði meðal
annars að erlendir starfsbræður sínir undr-
uðust að íslendingar skyldu sýsla við skóg-
rækt án þess að gefa svepprótinni gaum.
Þeim þætti fráleitt að stunda slíka ræktun
án hennar. Ég hafði ekki heyrt þetta fyrir-
bæri nefnt áður og fékk nú dálítinn fyrirlest-
ur um það. Svo leið og beið en enginn minnt-
ist á svepprót svo að ég heyrði. Vorið 1988
kom loks svepprót á markaðinn hér á íslandi
undir framleiðsluheitinu Sprettur, sérstakt
afbrigði fyrir hveija tijátegund.
Ég setti svepprót með öllu sitkagreni sem
ég gróðursetti þetta vor, en aðeins fjórðung
þess magns sem tilgreint var í léiðbeiningum
af því að mikill húsdýraáburður var í hverri
holu. Ég leit svo á að þar fengi þessi rotvera
þann vaxtargrunn sem hún þyrfti og því
mætti spara magnið sem notað væri. Þetta
reyndist rétt. Aldrei hef ég séð slíkan við-
gang í nýgróðursettu greni. Það óx talsvert
fyrsta sumarið og hefur haldið þeim vaxtar-
hraða síðan. Eftir þijú sumur eru þessar
plöntur 45-55 cm að hæð, með gróskulegum
grænum litblæ, lausar við hið föileita vesæld-
aryfirbragð smáplantna sem vaxa í snauðri
fokmold.
Vorið 1989 hugðist ég kaupa meiri svepp-
rót og gróðursetja greni í stærri stíl, en þá
brá mér illa í brún. Enginn Sprettur var á
markaði; hvatvíslegar yfirlýsingar höfðu
spillt þeirri framkvæmd og ræktunarmenn
eiga enn um sinn að leiða hjá sér jákvætt
sambýli trés og svepprótar, sem þekkt hefur
verið úti í löndum í áratugi. Hér er skylt að
nefna annað atriði í viðleitni minni á þessu
sviði. Að sjálfsögðu setti ég svepprót með
því lerki sem gróðursett var vorið 1988, en
þar hef ég ekki jafnótvíræðan samanburð
um árangur. Tvennt veldur því: í fyrsta lagi
var þetta fyrsta gróðursetning mín á lerki
sem umtalsverð var, og í öðru lagi gekk ég
enn með þá hugmynd að ekki ætti að nota
teljandi húsdýraáburð með þessari tijátegund
til að ná fram tafarlausum vexti. Einungis
má geta þess að hæstu plöntur frá fyrr-
nefndu vori eru um 70 cm að hæð. í fram-
haldi af þessu má minna á að grasvöxtur
er ekki umtalsvert vandamál þar sem svepp-
rót er notuð.
Ég hef rætt við nokkra aðila sem notuðu
Sprett fyrir þremur árum, og finnst þeim að
hann hafi litlu skilað. Ég held að það sé ofur
skiljanlegt. Það vantaði það sem við átti að
éta. Þegar rotvera eins og svepprót er sett
niður í steindauða fokmold, sem er allvíða
hér á landi, skortir hana allan vaxtargrunn.
Slíkt dæmi gengur ekki upp, þótt það geti
blessast.þar sem jarðvegur er fijór. Ef svepp-
rótin fær svolítinn húsdýraáburð með sér í
holuna má búast við ótvíræðum árangri.
Vonandi taka forstöðumenn gróðrarstöðva
og aðrir uppeldisaðilar við sér áður en langt
líður og fara að setja á markað bakkaplöntur
sem smitaðar hafa verið með svepprót. Þessu
þarf að fylgja vísbending um það sem plant-
an þarf að fá með sér í jörðina þar sem að-
stæður eru erfiðar. Árangurinn lætur ekki á
sér standa.
Undanfarið hefur gróðri verið raðað í einn
hektara á ári. Handtökum fækkar með auk-
inni þjálfun og skipulagningu, en veðurfar
og undirbúningur ráða viðgangi gróðurs
hverju sinni. Gróðurfar breytist þegar tijá-
gróður er kominn yfir mannhæð og nú er
þéttur grasvöxtur þar sem áður voru mosa-
þembur með stijálum stráum. Það má velta
því fyrir sér hvers vegna fólk leggur.slíka
ræktun fyrir sig.
I fyrsta lagi er þetta tilefni til kærkom-
innar útivistar. Ræktunarstörfum fylgir lík-
amlegt erfiði, loft í lungun og notaleg hug-
arró. Þetta er holl áreynsla sem dregur
ræktunarmanninn út í öllu færu veðri. Ekki
má svo gleyma hinni hljóðlátu gleði sem
Iæðist inn í hugskotið þegar vel gengur.
Kunningjar minnast oft á mikla vinnu þegar
þessi mál ber á góma, en ég minni þá á að
það sem einum sýnist vinna er öðrum dægra-
dvöl.
Hvað kostar þessi dægradvöl í útlögðu fé?
Plöntur í einn hektara á ári (að viðbættu
græðlingaefni sem kostar ekki neitt), hús-
dýraáburður og tilbúinn áburður á eldri gróð-
ur uns hann er orðinn einn og hálfur metri
á hæð kosta svipað fé og þarf fyrir einum
vindlingapakka á dag yfir árið. Við þetta
bætist girðingakostnaður, sem er vissulega
umtalsverður og samsvarar þriðjungi úr
vindlingapakka á dag yfir árið.
Hvað virðist skipta mestu til að ná árangri
í skógrækt við mjög erfiðar aðstæður? 1 fyrsta
lagi er það ríflegur húsdýraáburður undir
hveija plöntu, auk svepprótar með barrplönt-
um ef tiltæk er. í öðru lagi þurfa barrplönt-
ur nokkurt skjól fyrstu 2-4 árin til að kom-
ast hjá afföllum og ná tafarlausum vexti.
Sé svepprót ekki fáanleg er nauðsynlegt að
kasta áburðarlúku að plöntunum í fáein ár.
Ef þessum ráðum er beitt sannast það sem
við sjáum víða um iand: Þar sem planta var
gróðursett með nokkurri alúð vex síðar upp
tré.
Sumum finnst nauðsynlegt að hafa nokkra
afsökun fyrir gerðum sínum, ekki síst þegar
eitthvað fráleitt er á döfinni eins og t.d. skóg-
rækt. Af þessu stafar sífellt hjal um svokall-
aðan nytjaskóg. Staðreyndin er hins vegar
sú að nytjaskógur er ekki bara timbur í óko-
minni framtíð heldur umhverfi, óbitinn gróð-
ur í vexti, skjól, land þar sem fólki líður
vel. Þess vegna á ekki að gróðursetja of
þétt, það á að hafa víði og annan mjúklegan
laufgróður á stangli en gæta þess að hann
skemmi ekki barrtrén. Það á ekki að raða
barrplöntum svo þétt að þar verði ógengur
frumskógur síðar meir.
„Hvenær verður þetta nú nytjaskógur,
Björn?“ spurði kunningi minn.
„Þetta er orðinn nytjaskógur nú þegar,“
ansaði ég.
„Jæja?“
„Já, hér rækta ég minn hugargróður, og
hann vex og dafnar meðan trén teygja úr
sér. Hér er strax komið nokkurt skjól í hafátt-
inni og indælt umhverfi til útivistar, ekki
eintómur berangur eins og áður var. Þetta
er minn nytjaskógur.
Ætli þetta sé ekki það sem fiestir rækt-
unarmenn hafa ómeðvitað í huga á íslandi,
hlýlegt og fagurt umhverfi þar sem gróður-
inn dafnar og vex.
Höfundur er skólastjóri Hagaskólans
í Reykjavík.
REIÐI
Ein sterkasta tilfinning þegar einstakl-
ingur er órétti beittur, er reiðitil-
finningin. Hún grípur ekki aðeins
um sig í vitundinni, heldur skekur hún allan
líkamann og afskræmir andlitið. Hún safnar
úr undirvitundinni öllum ljótum orðum og
vondum og býr til úr þeim hárbeitt vopn
sem skal særa og skera í nafni réttlátrar
hefndar. Tæplega hefur nokkur gert reið-
inni jafngóð skil og Jón Vidalín, sem segir
hana andskotans verkfæri. Ef nánar er
hugað að orðum Jóns, sem áttu að vera
öllum til strangrar viðvörunar á þeim tíma,
kemur flest í ljós sem staðfestir það að reið-
in er slæm tilfinning, sem eitrar sálarlífið
og ormétur persónuleikann. Slíkt getur orð-
ið að svo stóru sálarmeini að það safnar
sífellt í sig og sýkir út frá sér. Þótt reiðihaf-
inn verði fyrst og fremst sjálfur þolandi
stórtækra kvala, geta þær brotist út úr vit-
undinni og orðið skaðvaldur hans í umhverf-
inu og mannlegum samskiptum öllum, án
minnsta tilefnis.
Einstaklingur, sem hugsar vandlega ráð
sitt þegar honum finnst gert á hluta sinn,
og yfirvegar tilefnið frá báðum hliðum er
ósjálfrátt að búa gæfusamlegum viðbrögð-
um rúm í vitund sinni. Stór orð og meið-
andi missa þannig mátt sinn og þorstinn til
hefndar dvín, líkamleg viðbrögð verða mild
og yfirbragð rólegt. Skynsemin tekur smám
saman að hreiðra um sig og virkni hennar
fer að gæta í öllum athöfnum. Dómgreindin
verður fær um að sinna sínu hlutverki að
yfirvega orð og gerðir og koma því til skila
sem þarf í þessu tilfelli, án áreitni eða niður-
lægingar. Gjörðum hennar fýlgir beinskeitt
hreinskilni, blönduð skilningi og góðvilja.
Innri líðan einstaklingsins aldrei gefið svo
varanlegar upplýsingar að óhætt sé að meta
gildi þeirra sem ótvírætt. Hins vegar er
hægt að draga af þeim talsverðan lærdóm
sem getur orðið hagnýtur til samanburðar,
ef fylgst er með atburðum líðandi stunda
og viðbrögðum einstaklinga hveiju sinni
ásamt þeim áhrifum sem válegir atburðir
skilja eftir sig til frambúðar. Fortíðin opin-
berar að margir sem háðu erfiða lífsbaráttu
gátu furðanlega staðið hana af sér og oft
lýst umhverfið með lífsgleði milli harðra
strauma. Meira að segja afrekað ýmislegt
það sem var til góðs fyrir samferðafólk og
heilla komandi kynslóðum. Ef hægt er að
„smíða“ gæfu, má ætla að þetta gengna
fólk hafi komið auga á hana sem efnivið í
lífsferli sínu og unnið úr honum samhliða
hörðum hretum og borið mikið úr býtum. í
slíkum tilfellum virðist lífsgleðin hafa sam-
einast ljósinu og runnið í eitt með birtu
náttúrunnar, gert lífsnautnina svo sterka
að hún megnaði að yfirskyggja sárustu
raunir. Þá sýnist staðreynd að gæfan, sem
ósýnilegur förunautur hafí verið notuð af
innsæi mannlegra eiginda og þar með verið
lagður grundvöllur að nærveru hennar til
framtíðar að ferðalokum.
JENNA jensdóttir.
STEFANÍA
EYJÓLFSDÓTTIR
Vetrarkvöld
Það er hlýtt undir súðinni
utan við gluggann
gnauðar í hríðinni
sem hleðst upp
í hvítan perlukrans
á rúðuglerinu.
í litla risinu
ríkir kyrrð og friður.
Marr í hjörum
hljómar sem vinarhót
er mildar móðurhendur
bæta kolum á ofninn
hér er hlýtt undir súðinni.
Höfundur er útivinnandi húsmóðir í
Reykjavík og helgar Ijóðið móður sinni,
Guðrúnu Stefánsdóttur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 6.JÚNÍ1992 5