Lesbók Morgunblaðsins - 20.06.1992, Blaðsíða 9

hennar þess efnis að hún kæmi ekki aftur.
Það var aldrei skýrt frá því, af hvaða ástæð-
um hún tók þessa ákvörðun, en orðrómur
komst á kreik um samband Byrone og
Agústu.
Um sama leyti og hjónin slitu samvist-
um, birti blað nokkurt Heimaljóð eftir Byr-
on og lét þess getið um leið, að eini til-
gangurinn væri að sýna lesendum siðferði
lávarðarins, sem væri svipað og stjórnmála-
skoðanir hans. Þessi árás gerði Byron að
föðurlandssvikara í augum almennings. Hin
skírlífa, þögla eiginkona hans var tákn allra
breskra dyggða. Þetta skáld, þessi lauslæt-
isseggur og frjálslyndispostuli hafði aldrei
verið „sannur Englendingur". Almenning-
sálit miðstéttarinnar reis gegn honum eins
og holskefla.
Tveim dögum eftir að skilnaðarúrskurð-
urinn var undirritaður, fór Byron af landi
burt, alfarinn. Hann dvaldi á ýmsum stöð-
um á Ítalíu og Ölpunum, þar sem hann
orti sorgarleikinn Manfreð.
Með vörum Manfreðs bar Byron fram
kveinstafi sinna eigin þjáninga.
En sorgin varð hins vitra fræði — fóstra.
Öll sorg er nám, og þeir, sem þekkja
fiest,
þá bítur sárast beiskja sannleikans,
því skilningstréð er ekki lífsins eik.
(Þýð. Matthías Jochumson.)
Á liðnum dögum hafði Byron harmað
áþján Grikklands, og 13. júlí 1823 steig
hann á skipsjj'öl og hélt þangað til þess að
taka þátt í frelsisstríðinu, sem Grikkir háðu
gegn Tyrkjum. Byron veitti fé til-uppreisnar-
innar. Órlæti hans var takmarkalaust.
Borgin Missolonghi stendur á ströndinni
við grunnt hóp. Eyjaklasi skilur hópið og
hafið. Morguninn 5. janúar lét Byron róa
með sig yfir hópið til borgarinnar. Var hann
þá klæddur skaratsrauðum einkennisbún-
ingi. Honum var heilsað með fallbyssuskot-
um og hornablæstri.
„Ég er ekki kominn hingað til þess að
leita ævintýra," mælti hann „heldur til þess
að stuðla að endurfæðingu þjóðar, sem er
svo bágstödd, að það er hverjum manni
sæmd að vera vinur hennar.“
I hverri hernaðaraðgerð bað Byron jafnan
að yera settur, þar sem hættan var mest.
Á afmælisdaginn sinn 1824 kom hann
inn í herbergi, þar sem nokkrir vinir hans
sátu saman.
„Þið voruð að kvarta yfir því, að ég yrki
aldrei nú orðið,“ sagði hann brosandi. „Ég
á afmæli í dag, og ég var einmitt að ljúka
við dálítið, sem ég held, að sé betra en
það, sem ég yrki venjulega.“
Hann las erindin, sem hann nefndi: „í
dag fylli ég þtjátíu og sex ár.“
Mál er, að hugur hætti að kveinka sér,
fyrst horfin er mér gleði og yndisfró,
en þó að framar enginn unni mér,
ég elska þó.
Leita — og fínn þitt hinsta, æðsta hrós,
þá hermannsgröf, sem útvöldum er léð.
Svo horfstu um og hvílustað þér kjós
og hníg á beð.
Þennan dag komst Byron á þrítugasta
og sjöunda árið, sem samkvæmt spádómn-
um skyldi verða hans síðasta. Þetta sama
ár tók Byron banasótt sína.
„Tilraunir til þess að bjarga lífi mínu
verða árangurslausar," sagði hann við Jækn-
inn sinn. „Ég hlýt að deyja. Ég finn það.
Ég harma ekki dauða minn, því að ég fór
til Grikklands til þess að binda enda á þreyt-
andi líf mitt. Ég helgaði auðæfi mín og
hæfileika málstað Grikklands. Jæja, hérna
er líka líf mitt handa því ...“
Byron andaðist 19. apríl 1824. Nokkrum
augnablikum áður en hann skildi við, skall
yfir Missolonghi ægilegt fárviðri með þrum-
um og eldingum. Dánarfregnin hafði ekki
enn borist.grísku hermönnunum og fjárhirð-
unum, sem leituðu skjóls innan dyra. En
eins og forfeður þeirra trúa þeir því, að
dauði afreksmanna væri boðaður með nátt-
úruviðburðum. Og meðan þeir hlustuðu á
hamfarir þrumuveðursins, sögðu þeir hver
við annan í hálfum hljóðum:
„Byron er dáinn.“
I Missolonghi hafa Grikkir komið upp
lystigarði helguðum hetjunni. Þar stendur
súla með nafni Byrons. Fiskimennirnir í
þessari kynlegu borg vatna og sjávarseltu
þekkja ekki skáldskap Byrons, en ef þeir
eru spurðir um hann, svara þeir: „Hann var
hetja — og hann kom til þess að deyja fyr-
ir Grikkland, af því að hann elskaði frelsið.“
Heimildir: Byron eftir André Murois í þýðingu
Sigurðar Einarssonar. Manfreð eftir Byron í þýðingu
Matthísar Joehumssonar.
Höfundur er kennari á eftirlaunum og býr í
Hafnarfirði. Ljóðin hefur Sigurður Einarsson
þýtt, nema Ijóðlínur úr Manfreð, sem Matthías
Joohumsson þýddi.
Ógiftar mæður
fyrr á tímum
Islensk lög um. siðferðisbrot gerðu ekki greinarmun á
körlum og konum. Refsingin var sú sama. Stóridóm-
ur frá árinu 1564 skipaði sektir fyrir hvert bameign-
arbrot ógifts fólks, svonefnt frillulífi, og hækkaði
upphæðin eftir því sem brotunum fjölgaði. Sektin
Hórdómsbrot vom saknæm
til ársins 1870. Samkvæmt
Stóradómi var reglan sú að
sama sekt var fyrir karla
og konur, talsvert hærri en
fyrir bameignarbrot
ógiftra. Oftast vom það þó
kariar sem héldu framhjá.
Eftir MÁ JÓNSSON
var sú sama fyrir karla og konur. Það gilti
þangað til sektir fyrir frillulífi voru afnumd-
ar með lögum árið 1816. Jafnframt varð
fólk að standa opinbera aflausn í sóknar-
kirkju sinni, hlýða á prestinn tala um synd
þess og hafa eftir honum loforð um betrun.
Sú athöfn var leidd úr lögum um 1770.
Hórdómsbrot voru aftur á móti saknæm til
ársins 1870. Samkvæmt Stóradómi var regl-
an sú að sama sekt var fyrir karla og kon-
ur, talsvert hærri en fyrir bameignarbrot
ógiftra. Oftast voru það þó karlar sem héldu
framhjá, en ógiftar bamsmæður þeirra
borguðu sömu upphæð. Það var margfalt
hærri upphæð en þær hefðu greitt hefði
barnsfaðirinn verið einhleypur. Misræmi var
í lögum að þessu leyti, en þess ber að geta
að þetta var leiðrétt í lok 18. aldar og eftir
það borguðu ógiftar konur aðeins frillulífis-
sekt þótt þær eignuðust barn með kvæntum
karli. í grundvallaratriðum var fyrirkomu-
lag því þannig að bæði kyn hlutu sömu
refsingu af hálfu hins opinbera. Af þeim
sökum hefur Inga Huld Hákonardóttir nefnt
Stóradóm fyrstu jafnréttislöggjöfina á ís-
landi. I Danmörku og Noregi greiddu konur
ávallt helmingi minna er karlar, fyrst og
fremst vegna þess að laun þeirra vom lægri.
Utan Hjónabands
Þrátt fyrir jafnrétti kynjanna í siðferðis-
löggjöf stóðu konur seiyi eignuðust böm
utan hjónabands verr að vígi en barnsfeður
þeirra í kaldranalegu þjóðfélagi fyrri tíðar.
Jafnréttið átti sér ekki samsvöran í raunver-
uleikanum, svo sem ekki frekar en nú til
dags. Til að byija með áttu karlar ekki í
miklum vandræðum með að sveija af sér
böm sem konur kenndu þeim. Væra þeir
ókvæntir nægði það þeim að útvega tvo
karla með sér til að vinna þann eið að ekki
gætu þeir átt bamið. Væra þeir kvæntir
þurfti fimm. Konur sem lentu í þessu vora
yfírheyrðar ár eftir ár og hýddar ef þær
nefndu ekki annan mann. Fyrir miðja 18.
öld varð þetta enn auðveldara fyrir karla,
því þá voru leidd í lög ákvæði norskra laga
um að karlar mættu sveija um þessa hluti
einir. Til mótvægis var hætt að hýða konur
fyrir að geta ekki feðrað börn.
Annað og mun erfíðara fyrir ógiftar
mæður var að ekki var ætlast til þess af
hálfu presta og sýslumanna að fólk sem
eignaðist barn í lausaleik fengi að vera sam-
vistum öllu lengur, hvorki á sama bæ né í
sömu sókn. Langflest pör sem eignuðust
börn utan hjónabands vora í vinnumennsku
í sömu sveit. Eftir fæðinguna varð annað
þeirra að víkja og vegna þess að yfirleitt
töldust karlar verðmætari vinnukraftur fóru
þær. Þar að auki era konur gjarnan mátt-
farnar eftir fæðingu, þannig að búast mátti
við minni afköstum fyrstu mánuðina. Jafn-
vel eru þess dæmi frá fyrstu áratugum 19.
aldar að konur væru reknar úr vist um leið
og uppvíst varð um óléttu. Vikið var frá
þessum aðskilnaði legorðssekra ef ætlun
hinna nýbökuðu foreldra hafði verið að
ganga í hjónaband, en tími ekki unnist til
vegna anna eða fátækt hamlað. Þá var
þeim leyft að eigast og högum þeirra í engu
raskað. Athuganir hafa leitt í ljós að þann-
ig var í pottinn búið í um það bil þriðjungi
tilvika. Slíkar bameignir voru afbrigði þess
að iðulega fæddust böm innan átta mánaða
frá giftingu. Það nefndust ofbráðar barn-
eignir og ekki var amast við þeim. Þegar
lyktir mála urðu ekki með svo farsælum
hætti, ef svo má að orði komast, fylgdi
barnið yfirleitt móður sinni, en ósjaldan
föður sínum. Þess ber að geta að þriðja
hvert barn náði ekki eins árs aldri, en af
þeim sem eftir lifðu fylgdu langflest annað-
hvort föður sínum eða móður. Væri barnið
hjá móður var ætlast til þess að faðir þess
borgaði meðlag, en ekki fer sögum af því
að konur hafi borgað meðlag færi bamið
með föðurnum. Fá óskilgetin börn fóru bein-
línis á sveit, en oft voru þau þá hjá ættingj-
um sínum sem þá fengu greitt með þeim.
Of mikið hefur verið gert úr því að börn
lentu í illri vist hjá vandalausum og verður
líklega að kenna bókmenntum um það, að
ógleymdum einstökum frásögnum sem
gerðar eru að algildum eða almennum sann-
indum.
Þess verður heldur ekki vart að það eitt
að eiga barn hafí komið í veg fyrir að kon-
ur giftust síðar meir, nema helst meðal
höfðingja. Algengt var að ógiftar mæður
giftust innan fárra ára. Harðsnúnir fordóm-
ar, líkt og tíðkuðust í ófáum héruðum í
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 20.JÚNÍ 1992 9