Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1992, Qupperneq 3

BJÖRN
HALLDÓRSSON
1-ggPáHf
H @ (11111M H B [*] di 1] [H us
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavik.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías iohannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Glsli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Ný kynslóð
rithöfunda kemur fram á svo sem 10-20 ára fresti.
Allstór hópur ungra rithöfunda kvaddi sér hljóðs
með nýjum skáldsögum eftir 1970, en undarlega
margir þeirra hafa lagt frá sér pennann eftir 2-3
bækur. Þorsteinn Antonsson veltir þessu fyrir sér í
grein, sem hann nefnir: Hvað varð um millikynslóð-
ina?
Aðhald
gegn agaleysi og hringlandahætti, er fyrirsögn á
síðari grein Atla Harðarsonar, heimspekings um þá
spurningu, hvers virði fullveldi sé einni þjóð. Atli
telur, að með smávegis eftirgjöf á fullveldinu, getum
við hugsanlega haft meiri áhrif á sumt sem að okk-
ur snýr.
Myndin er af dönsurum úr íslenzka dansflokknum
í sýningu, sem heitir Uppreisn og var frumsýning -
25. okt. Sýningar verða áfram í Þjóðleikhúsinu í
Nóvember. Þetta eru þrjú aðskilin dansverk eftir
þtjá bandaríska danshöfunda og er þar byggt á klass-
ískri tækni.
Ljósm.Lesbók/Árni Sæberg.
Hnúfubakur
er forvitinn og teygir sigstundum hátt tii að sjá
skipið, sé það kyrrstætt, segirÁrni Alfreðsson, sem
hefur unnið við hvalarannsóknir hjá Hafrannsóknar-
stofnun. Grein hans heitir „Á slóðum hnúfubaksins"
og lýsir vel spenningnum um borð, þegar beðið er
færis að skjóta örsmárri sýnatökupílu í hvalinn.
Ævitíminn
eyðist
Ævitíminn eyðist,
unnið skyldi langtum meir.
Sízt þeim lífið leiðist,
sem lýist, þar til út af deyr.
Þá er betra þreyttur fara að sofa,
nær vaxið hefur herrans pund,
en heimsins stund
líði í leti og dofa.
Eg skal þarfur þrífa
þetta gestaherbergi,
eljan hvergi hlífa
sem heimsins góður borgari.
Einhver kemur eftir mig, sem hlýtur.
Bið eg honum blessunar,
þá bústaðar
minn nár í moldu nýtur.
Björn Halldórsson í Sauðlauksdal, f. 1724, d. 1794, var fæddurað Vogsós-
um í Selvogi, en ólst upp á Stað í Steingrímsfirði. Brautskráður úr Skál-
holtsskóla 1745 og síðan prestur I Sauðlauksdal og á Setbergi við Grund-
arfjörð. Lærdómsmaður, höfundur íslensk-latneskrar orðabókar og braut-
ryðjandi í landbúnaði og ræktaði fyrstur manna kartöflur á íslandi.
Einu sinni var...
egar ég var á barnsaldri
hafði fólk ennþá tíma og
vilja til að segja börnum
sögur og stundum var
líka lesið fyrir þau. Það
voru dýrlegar stundir
þegar við hófumst upp
yfir hversdagsleikann og
lifðum í heimi ævintýranna, þar sem dýrin
töluðu, galdranornir leyndust úti í skógi,
kóngar misstu drottningar sínar og giftust
aftur hinum verstu forynjum sem höfðu
brugðið sér í drottningarhami og reyndu
síðan að tortíma börnum kóngsins af fyrra
hjónabandi. Eða þá ráðgjafí konungs, sem
oft hét Rauður, hvernig hann reyndi að
koma illu til leiðar með blekkingum oggöldr-
um. En öll enduðu þessi ævintýri með því
að hið góða sigraði, kóngsbörnin urðu frjáls
á ný og illvættirnar voru bundnar aftan í
ólma hesta sem tættu þær í sundur, hrundið
í eld eða látnar dansa á rauðglóandi jám-
skóm þangað til þær drápust. Eg man enn-
þá hina unaðslegu tilfinningu sem hríslaðist
um mig þegar forynjurnar voru drepnar.
Þetta voru hinar hroðalegustu aðfarir en
hryllingurinn snerti mig ekki. Þama fengu
illvirkjar makleg málagjöld, það var aðalat-
riðið. Það borgaði sig ekki að vera vondur.
Svo komu aðrir tímar. Spekingar fundu
það út að svona ljótar sögur væru óhollar
fyrir böm og fóm að búa til hundleiðinlegar
sögur eða eyðileggja þær gömlu. Ég man
hvað það gekk fram af mér þegar ég var
að lesa fyrir einhver af bömum mínum sög-
una af Rauðhettu í Gagni og gamni eða
einhverri hliðstærri bamabók. Þar gleypti
úlfurinn ekki ömmuna heldur lokaði hana
inni í skáp!!! Auðvitað sagði ég börnunum
þennan kafla eins og hann átti að vera en
las ekki þessa vitleysu fyrir þau því það var
ekkert ótrúlegra að úlfurinn hefði gleypt
ömmuna með húð og hári en að hvalurinn
hefði gleypt Jónas, og í báðum tilvikum
hefðu fórnarlömbin sloppið lifandi úr raun-
inni.
En hvers vegna voru þessi ævintýri góð
lesning fyrir böm, meira að segja einhverjar
bestu sögurnar sem hægt var að segja þeim?
Þau voru það af því að þau innrættu börnun-
um rétta hugsun, réttan „móral“. Að það
væri illt að vera vondur og að þeir vondu
fengju makleg málagjöld. Meðfædd réttlæt-
iskennd bamanna skynjaði muninn á góðu
og illu og sögumar styrktu siðgæði þeirra.
Börn em ekki eins vitlaus og sumir virðast
halda og þau em ekki orðin gömul þegar
þau átta sig á réttu og röngu, þótt sá skiln-
ingur eigi eftir að skýrast með aldrinum.
C.S. Lewis sagði eitt sinn að besta sönnun-
in fyrir því að „algerlega rétt og algerlega
rangt“ væri til, væri sú að maðurinn ætti
þessi hugtök til. Ef ekkert væri rétt og
ekkert rangt, hefðu þau aldrei myndast,
frekar en fískurinn veit að vatnið sem hann
syndir í er blautt af því að hann þekkir
ekki hið þurra, það er ekki til í hans vitund.
Vingulslegar hugleiðingar um að böm
hafi illt af því að heyra sagt frá föntum sem
komast að því keyptu, eru úr lausi lofti
gripnar. Þau vita vel að heimurinn er fullur
af illmennsku og ofbeldi og þau bíða eftir
því full eftirvæntingar að illmennin upp-
skeri laun illmennsku smnar. Þau taka ekk-
ert nærri sér þótt glæpamaður týni lífí því
þau vita að eftir það gerir hann ekki meira
illt af sér. Böm vita að þau og öll önnur
böm þarfnast verndar og þau fá því aðeins
að njóta friðar og hamingju að óþokkamir
nái ekki til þeirra. Menn kunna að segja
að það eigi að kenna börnunum að elska
náungann en ekki hata hann. Jú, það er
alveg rétt en það á bara að kenna þeim að
elska réttan náunga, þann náunga sem
meiddur er og ofsóttur, þótt okkur virðist
fulloft að lög og reglur séu miðuð við hags-
muni glæpamannsins en þess sem glæpurinn
bitnar á. Lítum á linkind þá sem barnaníð-
ingum er sýnd. Menn tala um að ekki megi
sverta þá í augum almennings, konur þeirra
og böm muni taka það svo nærri sér. Það
er rétt, þau hlytu að taka það nærri sér ef
nafn slíks brotamanns væri birt, en sökin
er hans, það er hann sem leitt hefur þessa
smán yfir fjölskyldu sína. Aðalatriðið í slík-
um málum ætti að vera að vemda böm
fyrir slíkum óþokka, kannske bömin hans
sjálfs, og því ætti að beita við hann þeirri
aðgerð sem mundi gera hann skaðlausan í
framtíðinni.
Sama má segja um eiturlyfjasmyglara.
Þá á tvímælalaust að meðhöndla sem morð-
ingja og ekki sýna þeim neina miskunn, því
þeir eitra líf saklauss fólks, sér til hagnað-
ar, án þess að skeyta um að þeir leiða það út
í eymd og ótímabæran dauða.
Hvað haldið þið að bam mundi segja ef
við sýndum því úttaugaðan eiturlyfjasjúkl-
ing og um leið mynd af honum sem elsku-
legu bami, og spyrðum það hvað ætti að
gera við þann sem fór svona með bamið?
Eg er viss um að dómur barnsins yrði ekki
mjög vægur, það tæki ekki nærri sér þótt
því væri sagt að það ætti að binda endi á
líf hans.
Maður sagði mér um daginn að eftir sam-
ræður sínar við munka hefði það orðið niður-
staða þeirra að syndin, dauðasyndin, væri
að notfæra sér aðra manneskju í hagnaðar-
eða þægindaskyni, að „manípúlera" með
mannlegt líf í staðinn fyrir að hlú að þvi
og styðja það til þroska. Ég held að það
sé rétt. Það er auðvitað rangt og glæpsam-
legt að stela, svindla, eyðileggja eignir eða
spilla þeim, en veraldlegar eigur má bæta
sér upp. En sé mannlegt líf svívirt og niður-
lægt, er ekki víst að hægt sé að lækna það
á ný eða reisa það við. Þótt glæpamanninum
væri refsað í tíu þúsund ár, yrði tjónið ekki
bætt fyrir það. Því er ekki um annað að
ræða en gera illvirkjann óskaðlegan. Hefnd
er til einskis gagnleg en ef illvirkinn er
gerður óskaðlegur, er þar með komið í veg
fyrir að hann vinni öðrum tjón.
Barnið skilur þetta réttlæti betur en
margur lögkrókamaðurinn. Það vill láta
vemda önnur böm og annað fólk fyrir ill-
virkjum því það hefur meðfæddan skilning
á því að hið góða eigi að sigra, hið illa eigi
að þurrkast út og öll böm eigi heimtingu á
vernd.. Þann skilning glæða góðu, gömlu
ævintýrin, þar sem hið illa fékk makleg
málagjöld.
TORFI ÓLAFSSON
LESBÚK MORGUNBLAÐSINS 31. OKTÓBER1992 3