Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1993, Síða 7

aglegt yfir að líta á sólbjörtum útmán-
igt með tilliti til þess að rokið og skaf-
að fólk þyrfti torfærubíla vegna þess að
hann hefur ekki komizt hjá því að sjá
mikið af óbyggðum inni í borginni.
Ég hefði viljað sjá Reykjavík þróast
fremur sem Evrópuborg en amerískt út-
hverfi. Upphafleg merking orðsins borg
mun vera virki; staður þar fólk býr þétt.
Þannig eru hinar elztu borgir, til að mynda
í kringum Miðjarðarhafið. Þar er gatan
íverustaður, torgið er einskonar stofa þar
sem fólk hittist og á daglegt samneyti.
Þá hugmynd var að vísu ekki hægt að
flytja óbreytta til íslands, fremur en marga
aðra byggingarhætti frá suðlægari slóðum.
íslendingar vilja helzt vera töluvert út af
fyrir sig; garður er granna sættir, segir
gamalt máltæki. Og það var eðlilegt að
framan af byggðist Reykjavík upp af stök-
um smáhúsum, klæddum reisifjöl og síðar
bárujámi. Byggingartæknin bauð ekki
uppá annað.
Með tilkomu steinsteypualdar hefði
þurft að fæðast ný hugsun, þar sem mið
væri tekið af hnattstöðunni og veðrátt-
unni. í stað þess að byggja gjár fyrir veðr-
ið til að hamast í, þurfti að byggja yfir
götur; byggja húsin miklu meira sem klasa.
Skipuleggja og byggja til þess að skapa
Kringlan: Yfirbyggð verzlunargata á tveimur hæðum. Hér var í fyrsta sinn gert
frávik frá þeirri vanahugsun, sem mótað hefur skipulag Reykjavíkur í áratugi.
Skipulag fyrr og nú í Reykjavík: í nánd við gamla miðbæinn er miklu þéttari
byggð eins og sést á efri myndinni. Síðan er tekið að skipuleggja amerískan
úthverfabæ og geysileg flæmi fara undir bersvæði og umferðarmannvirki.
logn. Byggja götur á tveimur hæðum með
þaki yfir eins og um síðir var gert í Kringl-
unni. Hafa innangengt langar leiðir um
miðbæinn eins og gert hefur verið í borg
norðarlega í Kanada og sýnt var í sjónvarp-
inu.
IV
Þetta sérstaka mannlíf á torgum, sem
maður sér á Ítalíu, verður aldrei með sama
hætti hér. Þrátt fyrir einstaklingshyggju
viljum við þó endilega sjá og umgangast
fólk og blanda geði við náungann; maður
er manns gaman. Aðstæður til að setjast
niður í makindum, þó ekki væri nema
smástund, þurfa að vera fyrir hendi. Lítum
á miðbæinn að þessu leyti. Oftast blæs
þar harður vindur úr einhverri átt og veg-
farendur setja undir sig hausinn, þegar
þeir skjótast úr bíl og inní hús. Aðeins á
fáeinum góðviðrisdögum yfir hásumarið
fær Austurstræti á sig suðrænni blæ, þeg-
ar varningur er seldur úti á götu og fólk
staldrar við til að njóta uinhverfisins og
lífsins.
Þau skilyrði skapast svo sjaldan, að það
verða sérstakir hátíðisdagar, líkt og hjá
kúnum þegar þeim er hleypt út á vorin.
Við slettum úr klaufum, setjum upp rass-
inn, veifum halanum og segjum hvert við-
annað: Sjáðu bara, þetta er hægt á íslandi!
En því miður; þetta er nánast ekki
hægt á Islandi. Nema undir þaki. En við
erum rétt að byija að uppgötva það. Ein-
hverra hluta vegna hefur íslendingum
ævinlega gengið aðlögun erfiðlega að þeim
sérstöku veðurfarsaðstæðum, sem hér
ríkja. Við kunnum varla að byggja hús sem
halda vatni. Og við erum ennþá að ein-
angra steinhús að innanverðu. Svipað má
segja um fatnaðinn. Forfeður okkar lærðu
ekki að búa sér til úlpur úr bezta hráefni
í heimi, sauðargærunni. í útsynningi og
éljagangi sjáum við fólk tipla hér á gang-
stéttunum, blátt af kulda og klætt eins
og það væri á Spáni. Sjáið bara hvað er-
lendir ferðamenn eru oft miklu skynsam-
legar klæddir.
Sem sagt; við viljum endilega lemja
hausnum við steininn og viðurkennum
ekki staðreyndir: Að við búum norður
undir heimskautsbaut og þar að auki á
einhveiju alversta veðurfarssvæði á jörð-
inni. Aðeins í nánd við Suðurskautslandið
er unnt að finna svæði, sem er svipað eða
verra.
Hvernig á að skipuleggja og byggja
borg og bæi við slíkar aðstæður - og fyrir
fólk sem býr við hitaveitu og nennir helzt
ekki að fara í utanyfir sig, þegar farið er
út úr húsi, hvað þá að setja upp höfuðfat?
Tvær lausnir virðast vera á því. Annars-
vegar sú lausn, sem orðið hefur ofaná
hér; ameríska aðferðin, sem byggir á að
geta farið í bílinn, helzt inni í bílskúmum
og ekið og ekið og ekið, helzt upp að dyr-
um, þar sem erindi þarf að gegna. Þessi
lausn byggir á því að eyða óhemjulegum
aukafjármunum í allskonar leiðslur og
lagnir, fyrir heitt og kalt vatn, fyrir raf-
magn, síma og frárennsli að ekki sé nú
talað um gatnakerfi og að sjálfsögðu nýja
skóla og hús fyrir allskonar þjónustu.
Grundvöllurinn að þessari stefnu var
lagður með gríðarlégum doðranti, sem
bæjarstjórn Reykjavíkur gaf út árið 1962
og hét Aðalskipulag Reykjavíkur. Það var
gert í samvinnu við danska skipulagshöf-
unda, sem menn trúðu á þá, og hefði átt
að heita á dönsku „Det glade vanvid“.
Meðal annars var þarna lagður grundvöll-
ur að hnignun miðbæjarins með því að
boða evangelíum smærri miðbæjarkjama
út um hvippinn og hvappinn. í Kringlu-
mýri, þar sem Kringlan er nú, átti einn
slíkur kjami að vera og lengi vel var ævin-
lega talað um „nýja miðbæinn" þar. Eftir
að fjöldi manns reis upp á afturlappirnar
til varnar hinum eina, sanna miðbæ
Reykjavíkur, hefur þessi merkimiði lagst
af.
Hin lausnin, sem hefði verið margfalt
ódýrari, var að byggja borg, sem stæði
kannski aðeins á þriðjungi eða fjórðungi
þess svæðis, sem Reykjavík teygir sig yf-
ir. Samt væri það gisin byggð, ef borið
væri saman við ýmsar borgir í nágranna-
löndunum, Amsterdam og París til dæmis.
Slík borg yrði að vera hugsuð sem meira
og minna samhangandi flæði mishárra
húsa. Hún yrði að vera byggð sem klasi,
eða kannski öllu heldur úr samtengdum
klösum; við getum til hægðarauka kallað
hana klasaborg. Þar gæti fólk verið óháð
bílaeign ef það kysi svo. Þar gætu verið
yfirbyggðar götur og torg með suðrænum
gróðri og yfirbyggðar göngugötur. Það er
hin móderníska lausn tæknialdar fyrir
borg á norðurhjara veraldar, þar sem
tæknin er notuð til að veija íbúana fyrir
snjóþyngslum, hálku og illviðrum, - á sama
hátt og heita vatnið sér okkur fyrir suð-
rænum hita innanhúss.
Þetta virðist vera útópía, framtíðarland,
vegna þess að vanahugsunin ræður svo
til öllum okkar athöfnum og vanahugsunin
sér varla út um framrúðuna, hvað þá
lengra. Hugmyndin er samt ekki fram-
andi; við höfum kynnst henni í örlitlum
mæli í Kringlunni. Og smávegis vísir að
þesskonar framtíðarbæ mun á næstunni
rísa í Garðabæ. Þar verður byggt ráðhús,
reyndar eitthvað svipmeira en Ráðhús
Reykjavíkur eftir því sem séð verður af
teikningum. Áfast við það verða aðrar
byggingar, sem hýsa munu verzlanir, þjón-
ustufyrirtæki og íbúðir verða þar einnig.
Innan þessa kjarna eða klasa verður yfir-
byggt torg og þarna mun gefa að líta í
hnotskurn þá hugmynd um einingu eða
klasa, sem margir saman mynduðu bæ eða
borg. Það væri sú borg norður undir heim-
skautsbaug, sem mér finnst að skynsam-
legt vit mæli með.
GÍSLI SIGURÐSSON.
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 30. JANÚAR 1993 7