Lesbók Morgunblaðsins - 10.09.1994, Qupperneq 3

E
Fórnarlamb
Öfundar og fordóma, segja þeir Rúnar Helgi
Vignisson og Jón Sigurpálsson í grein um Krist-
ján H. Magnússon, listmálara, sem dó fyrir ald-
ur fram, en hafði fengið afar ómaklegar viðtök-
ur hér eftir að hann kom heim frá námi í Amer-
íku á sama tíma og hin hefðbundna leið listnema
var í Akademíið í Kaupmannahöfn, til Parísar
eða Þýzkalands.
Glapstígar
Gagnvegir verða glapstígar, segir Kristján
Kristjánsson, háskólakennari á Akureyri í fyrri
hluta greinar um skólastefnuna. Þar segir m.a.:
„Það er tilhneiging nýskólastefnunnar að ofmeta
tilfinningaþroska og dómgreind unglinga um leið
og hún vanmetur vitsmunaþroska þeirra. Þessi
tilhneiging birtist m.a. í vígorðinu um að nemend-
ur eigi að bera ábyrgð á eigin námi. Afleiðingin
er oft villuráf og vegleysa.
Los Angeles
hefur framar flestum öðrum borgum verið talin
bílaborg með miklar víðáttur, óhemju umferð, en
miðborgin ekki manneskjuleg að sama skapi. Nú
hafa borgarfeður heldur betur gert á því breyt-
ingu með því að leggja hálfa aðra milljón dala í
endurhönnun og uppbyggingu á glæsilegu miðbæj-
artorgi, Pershing Square.
E ®
11 00 n 00 E B B ® ® ID (15]
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
GUÐMUNDUR BÖÐVARSSON
Rúst
Það er vaxið yfir horn og legg
hið hvíta sinuskegg,
það er hljótt við læk og tjörn
og fallinn vegg,
sem er engum lengur skjól,
sem er engum lengur vörn,
sem er engum lengur kær.
Þetta er hærinn uppi í hlíðinni,
sem á sér engin hörn
og ekki er framar bær.
Á bak við gráan sinuskúfinn
sér í moldarund
og svartan kolabrand
úr löngu dauðri glóð.
Þetta er landið undir sólinni,
sem á sér enga þjóð
og ekki er framar land.
Hvar er þjóðin,
hvar er þjóðin,
sem á sér ekkert land
og ekki er framar þjóð?
Guðmundur Böðvarsson, 19Ó4-1974, var borgfirskur
bóndi og Ijóöskáld.
Sækjum
landið heim
Aróðurinn Sækjum landið
heim hitti ekki alveg í
mark hjá mér í vor, því
þá hafði ég ekki komist
til útlanda í nokkur ár.
Mér varð hugsað til lág-
launafólks og þeirra
sem standa í húsnæðis-
eða barnabasli og komast ekki af landinu
árum saman, en búa „norður í veiðistöð“
ár og síð. Hvernig eiga þeir að sækja land-
ið sem þeir eru fastir á heim? Þessi hvatn-
ing um að heimsækja sjálfan sig kallar á
útúrsnúning eins og þennan, því hér á landi
býr margt fólk sem er hér fast af fjár-
skorti og þarf að þola miklar ferðaauglýsing-
ar. Þeir sem alltaf eru í fríi í útlöndum
geta sótt landið heim í hjartað á sér, hinir
hafa voða mikið sótt það heim í vitund sína
og geyma það þar ásamt ýmsu sjónvarps-
efni, og fá ekki lánaðan sumarbústað hjá,
stéttarfélaginu nema á nokkurra ára fresti.
Þótt sjónvarpið segði með glansmyndum
„sækjum landið heim“ þegar tók að vora
fór ég til Danmerkur í sumar. Mitt í þessu
öllu, 17. júní í sumar, lá leið mín til Þing-
valla. Þá gladdi það púkann í mér að sjá
hérna megin við Mosfellsheiði flaggað stór-
um rauðum dönskum fána. Þegar rifjuð
voru upp sárindi dönsku konungshjónanna
og þeirra stóra lýðs þá fattaði ég að fáninn
sem ég sá á lýðveldisafmælinu var á réttum
degi ærlegt rautt minnismerki um vand-
ræðaleg-heit.
Við erum eflaust ríkari og sterkari af því
við urðum sjálfstæð. En við misstum líka
margt með því að skera svo snöggt á tengsl-
in við gömlu ríkisheildina. ísland var svo
lengi hérað í danska ríkinu að Kaupmanna-
höfn er enn í sögulegum skilningi „miðja“
lýðveldisins. Sá stóri hluti af íslenskri vitund
sem er bundinn öldunum fyrír 1944 á sinn
höfuðstað í Kaupmannahöfr.
Skilnaðurinn varð næstum því eins og
þegar hjón skilja í illu. Hugsum okkur að
einhver sýslan, ísafjarðarsýslur skulum við
segja frekar en Vestmannaeyjar, hættu
skyndilega við landið og flyttust út í órahaf
og vildu sem minnst af landinu vita. Héraðs-
skjalasafnið á ísafirði og menningarstofnan-
ir þar yrðu eflaust góðar og mikið fískirí,
en þeim væri hollara að muna eftir því sem
var og halda miklum og góðum tengslum,
ekki satt? Maður þarf stundum að fara inn
í spegilinn til að sjá sjálfan sig eins og sá
gerir sem er hinum megin.
Ég fór á Konunglega bókasafnið í Kaup-
mannahöfn og fylltist sem héraðsbúi lýð-
veldis sem hefur siglt burt vanmáttarkennd
yfir handrita- og bókafjöldanum, menning-
unni, konungshöllinni og siðmenningu fyrri
alda. Á öðrum eða þriðja degi minnkaði
vanmáttarkenndin þegar upp fyrir mér rann:
„þetta eru hallirnar mínar, þetta er konung-
íega bókasafnið mitt, því það var byggt
þegar formæður mínar voru í ríkinu“. Van-
máttarkenndin minnkaði en enn leið mér
undarlega með skrýtna tungumálið í höfðinu
en sperrti eyru og augu. Svo margir frasar
í íslensku eru líka danskir! Bak við lás og
slá, í baklás, þetta átti ég auðvitað að vita.
Bollastellin og matarstellin, mávarnir og
bláu blómin, gömlu blöðin, auglýsingarnar,
andinn í kaupstaðahúsum, leikhúsum og
kirkjum. Allt fyrir lýðveldi er meira og
minna frá Danmörku, kerfið, siðirnir, stórt
og lifandi markið í tungunni, flest allt sem
var ekki til á miðöldum er frá Danmörku
komið og við rembumst við að gleyma því
svo rækilega.
Við hefðum mátt njóta betur á þessari
öld þeirra ágætu mildu og fáguðu áhrifa
sem maður fínnur í Danmörku. Með áfram-
haldandi, meiri og eðlilegri tengslum við
móðurlandið hefði jafnvel horfíð fyrr þúfna-
göngulag, þjóðbúningastrekkelsi utan um
feita kroppa og glímu- og fímmunda-mont.
Jú, jú, án sjálfstæðis væri tungukrílið ennþá
hnýtt aftan í danskt tungumál, örlítill kimi
aftur úr litlum kima. Nú stöndum við jafn-
fætis öðrum norrænum málbrotum sem er
frábært og tölum beint við heiminn á alþjóð-
legri ensku og erum engra aftaníhnýtingur.
En sjálfstæði og mikið og gott samband við
Dani vegna lifandi fortíðar þurfti ekki að
stangast á. Við þurfum ekki að vera svona
gróf, stirð og yfír okkur stolt á hrauni með
nýfengna bjórkrús, og því síður að finna til
vanmáttar. Nú hugsa ég mig líka danska
og er ánægð með það danska í mér og
minni fortíð. Og flagga stundum rauðu fyr-
ir kinnroðanum, fortíðinni í mér og mínum
dönsku konungshöllum.
Þegar ég kom fyrst til Danmerkur fyrir
tuttugu og eitthvað árum þá þekkti maður
íslendinga enn þá úr á klæðaburði, hárstíl,
útliti og fasi, það sást einhvemveginn við
fyrstu sýn áður en hljóð tóku að berast
þegar landar voru á ferð. Nú orðið sést
ekki á klæðnaði eða klippingu hveijir eru
frá stóru Atlantseyjunni, en þegar maður
heyrir málið sitt og lítur aftur á fólkið þá
sér maður samt að það sker sig úr. Það er
þumbaraleg hollningin, stirt fasið er krýnt.
einhveijum séríslenskum þunga. Við losum
þetta nú úr okkur bráðum með því að stunda
betur dansskóla og láta suðrænan takt fara
um höfuð og skanka, og getum þá farið að
verða ansi mjúk og siðmenntuð. Svo þurfum
við að slappa nóg af til að hlæja dillandi
mjúkt eins og Danir. Þá verðum við lukku-
lega siðmenntuð.
Ég „hugsaði landráð" þegar ég neyddist
heim úr hitabylgjunni allt of fljótt, loks
komin með hitann inn i merg í staðinn fyr-
ir síkaldan strenginn niður bakið sem stöð-
ugt hótar að gera úr bakvöðvunum bólgnar
slöngur. Ég hugsaði „1100 ára misskilning-
ur“ og mændi á birkitrén fyrir utan Konung-
lega bókasafnið, sem eru á hæð við a.m.k.
tylft manna. Hugsaði æ, og litla og ljóta
og kalda. Fylltist svo þjóðemisást og fegurð
á leiðinni heim í flugvélinni (áfengislaust). i
Sá fyrir mér mjög gamla ljósmynd af mjög
fallegri alvöru þjóðbúningsstúlku, í peysu,
með hinn sjaldgæfa slönguvöxt sem peysu-
föt klæða vel. Sá hana fyrir mér uppi í fjalli.
Og allur misskilningur úr sögunni.
Það er annars frábært að sjá hvað áróð-
ursmaskínan virkar vel þegar um góð mál-
efni er að ræða. Ég veit ekkert um „sækjum
landið heim“ sóknina, hvernig hún tókst.
Hún er örugglega góð fyrir þjóðarbúskap-
inn. Eins er frábært að sjá „græðum land-
ið“ átakið, hvað það virkar vel, grænt og
fallegt og lifandi. Næst verður átakið „björg-
um íslensku bókinni", nú verður öll maskín-
an að fara af stað, olíufélögin og mjólkur-
samsalan og kókakóla og íþróttamenn verða
að bjarga íslensku bókinni. Hlaupa með
bækur og hjóla með bækur og setja bækur
á fjallstoppa og jökla. Allir að yrkja land
og lesa bók, úr því að ekki má gefa for-
dæmi með undanþágu frá virðisaukaskatti.
Ef íslenska bókin fer niður úr öllu þá
verða þeir sem hafa nóga ástríðu til að
skrifa bækur að skipta um mál. Það lá
beinna við þegar Gunnar Gunnarson og
Jóhann Siguijónsson áttu danskt ríki til að
skrifa í. Nú segja útgefendur að virkilegur
uppblástur sé í bókalandinu. Þær ijúki til
sjávar. Nú stefnir að því að við fáum bóka-
laust land „viði vaxið milli fjalls og fjöru“.
Þá hlær Ari fróði og fer að skrifa á ensku.
ÞÓRUNN VALDIMARSDÓTTIR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 10. SEPTEMBER 1994 3