Lesbók Morgunblaðsins - 10.09.1994, Síða 6

Hugsað á heimleiðinni
Island er stórbrotið -
en hvað með fólkið?
Aheimleiðinni var ég að
hugsa um auglýsingu í
vönduðu, sænsku tíma-
riti sem hafði borizt inn
á borð til mín. Þetta var
íslandsauglýsing frá
Flugleiðum og yfir-
skriftin var „Island ár
storslaget" - ísland er stórkostlegt. Og und-
ir það tökum við heils hugar. í auglýsing-
unni voru þrjár fallegar litmyndir: Bleikur,
Jarpur, Gráni og Blesi á fullri ferð yfir árssp-
rænu sem tók þeim rétt í hné. Önnur mynd
var af undirfagurri lækjarsprænu í hrauni
og loks var sú þriðja af staðgengli Geysis,
Strokk í Haukadal, þar sem hann lyftir sér
vel til flugs með Bjamarfell í baksýn. Með
þessu var skáldlegur texti, þar sem rómaðar
em hinar björtu sumarnætur, „sólin skín á
kalda skriðjökla og regnið fellur á andlit
þitt á meðan þú nýtur hins náttúrulega
baðs“. „Breda landsvágar“- breiðir þjóðveg-
ir -leiða þig gegnum landslagið, segir þar,
og nú finnst mér moldin fara að rúka í logn-
inu þegar sérstaklega er tekið fram að þess-.
ir háskalega mjóu vegir séu breiðir. Og síð-
an: „Kom til kontrastemas och den orörda
naturens várld..."
ójá, heimur andstæðnanna og hinnar ósn-
ertu náttúra. Það má_ vitaskuld til sanns
vegar færa að svo sé. í lokin er tekið fram
að gestrisið fólk bjóði ferðalanginn velkom-
inn, og vonandi er það rétt.- Þessi auglýsing
er hvorki betri né verri en margar aðrar sem
eiga að fá væntanlega ferðalanga til að
ráðast í íslandsferð. Þær hljóta að hafa
áhrif; aukningin í tekjum af ferðaþjónustu
bendir til þess, enda þótt báknið geri sem
minnst til að styrkja og örva þennan at-
vinnuveg.
Líklega er það talið aukaatriði í landkynn-
ingu af þessu tagi, að hér búi fólk sem
veralega ánægjulegt og eftirminnilegt gæti
verið að sjá hvemig býr í þessu landi. Hvað
þá að hér búi menningarþjóð með listrænan
arf, sem lifír í hæsta máta nútímalegu lífi.
Skyldu sérfræðingar í auglýsingum telja
vissara að minnast sem minnst á fólkið í
landinu?
Það skyldi þó aldrei vera satt, sem Þórð-
ur Tómasson, safnstjóri í Skógasafni, sagði
í Lesbókargrein fyrr á árinu, að hann hafði
hitt útlenda ferðamenn, hvem á fætur öðr-
um, sem hrósuðu honum sérstaklega fyrir
alúð og kurteisi og vora þá ekki famir að
hitta neinn í íslandsferðinni, sem hafði vik-
ið vinsamlega að þeim. Það er ljótt ef satt
er. Kannski er eitthvað í fari íslendinga sem
verkar fráhrindandi, jafnvel hjá þeim sem
þykjast gestrisnir og kurteisir. Að svo sé
má ráða af þeirri nokkuð svo almennu skoð-
un, að elskulegheit Bandaríkjamanna við
gesti, séu yfirborðsleg, bamaleg og næstum
því hvimleið. Vera má að þau risti ekki djúpt,
en mér finnst ólíkt þægilegra að mæta þann-
ig framkomu en þurri kurteisi, að ekki sé
nú talað um þumbarahátt. Og mér finnst
virðingarverð sú viðleitni margra þar vestra
að leggja sig í framkróka að muna nafnið
á útlendum gesti.
„Island er storslaget" segjum við í land-
kynningunni, en við minnumst ekki mikið á
að fólkið geti verið stórkostlegt líka, þótt
við trúum því sjálf að svo sé. Líklega verð-
ur þó að viðurkenna, að þjónustulund sé
ekki það sem hæst ber í fari landsmanna.
í því sambandi má minna á grein sem birtist
í Morgunblaðinu 19. ágúst sl. eftir Bimu
G.Bjarnleifsdóttur: „ísland...- þau sóttu það
heim“. Þar segir hún m.a. frá íslenzkum
hjónum á ferðalagi úti á landi. Þau komu
á stað þar sem merkt er, að upplýsingar
séu gefnar. Eftir að hafa bankað vel og
lengi kom loks afgreiðslustúlka í ljós, en
hún vissi þá ekki neitt og sagði bara: „Það
eru einhveijir bæklingar þarna.“
Þarna birtist í hnotskum þetta landlæga
íslenzka kæruleysi, eða kannski ættum við-
að segja agaleysi. Upplýsingaþjónustan snýr
þó ugglaust meira að erlendum gestum og
það er ekki skemmtileg tilhugsun ef þeir
fá oft móttökur af þessu tagi.
Þegar til þess kemur að hafa tekjur af
ferðamönnum, innlendum sem erlendum,
eram við sífellt að skjóta okkur í fótinn og
vinna gegn eigin hagsmunum. Þar vegur
þyngst að stuðningur stjómvalda er aðallega
í orði, en hitt er slæmt líka að nánast öll
landsbyggðin keppist við að verðleggja sig
út af markaðnum. Sá góði kostur sem
bændagistingin var, hefur því miður stór-
versnað. Þar ræður mikil skammsýni ferð-
inni. Þriðja haftið er svo allskonar óná-
kvæmni og skortur á þjónustuvilja, sem við-
mælendur Þórðar Tómassonar hafa líklega
skynjað sem óvild.
Það er líklega rétt athugað að tala sem
minnst um landsmenn sjálfa í auglýsingun-
um, en þeim mun meira um hestana, hver-
ina, silfurtæru lækjarsprænurnar og tign
öræfanna. GS.
NÍNA BJÖRK
ÁRNADÓTTIR
Enginn það
svæfir
Ljósrauðu
pillurnar
í litlu boxunum
gleypa og gleypa
frysta óttann
en barnið grætur
við fótskör hjartans
grætur og grætur
og enginn það svæfir
Alfreð Flóki
Vængirnir
voru mér annað en hinum
öllum hinum
Ásthrifin
horfum við
á litbrigði þeirra
gátum gægst bak við þá
eina andrá í senn... eina...
Þeir hvíldu
vængirnir
í dularfjarska fegurðar
Þeir blöktu
í brigðum lita
Oft var ofbirta þeirra
mínum augum nær um megn
en aldrei
alveg
og andrárnar
innstu brigði
frá öðrum vitundum sjálfsins
frá öðrum vitundum sjálfsins
og þess sem titrar
handan við sjálfið
William
Heinesen
Vitaskuld
fórstu WiIIiam
Flöskugrænt rökkrið
hvíslaði seiðandi
um þessar mundir
Og Ijósblár vængur skýs
sem þú gafst mér
blakar mér einmitt
um þessar mundir
Þó aðeins væri
vegna ástarorða þinna
um ljóð mitt fyrir svo löngu
rita ég áfram
óræð orðin
sem vitja mín
milli svefns og vöku
Einmitt þar
er rökkrið flöskugræna
það vefur þau munúð
og skýið ljósbláa
lætur þau svo
sveima með sér
að morgni
Jón Gunnar
Árnason
Skein í næturbirtu
ryð gamla hússins
sögðum og sögðum hvort öðru
og birtudans speglanna
svifu vængálfar
María mey sat á steini
dönsuðu orð okkar
inn í ákafan glaum sólar
María mey á steini
sögðum og sögðum hvort öðru
Höfundur er Ijóðskáld í Reykjavík. Ljóðin
eru úr nýrri Ijóðabók, sem heitir „Engill í
snjónum" og kemur væntanlega út hjá
löunni eftir fáeina daga. Bókin erjafnframt
9. Ijóðabók Nínu Bjarkar.
A þunn-
umís
Um daginn skaut upp í kollinn
á mér mynd af atburði sem
gerðist fyrir einum 60 árum.
Einn góðviðrisdag síðla vetr-
ar, þegar hláka hafði linað svo ísinn á
Tjörninni að hann var alveg kjörinn til
að „dúa“ á, þyrptumst við unglingarnir
í Gagnfræðaskóla Reykvíkinga og
menntskælingar út á Tjöm.
Ég veit ekki hver stjórnaði eða hvað
gerðist, en allt í einu höfðum við mynd-
að samfellda röð sem hlykkjaðist á ísnum
frá Fríkirkjunni og út í hólma. Þétt sam-
an, arm í arm, „dúuðum“ við taktfast í
átt að Iðnaðarhúsinu á norðurbakkan-
um.
Það var æðislega gaman! Brátt fór
að smella og braka í ísnum, ekki aðeins
undir fótum okkar heldur út um alla
Tjöm. Fyrir framan okkur myndaðist
dæld í ísinn þar sem samræmt fótatak
okkar þrýsti á og smátt og smátt reis
framan við hana ísalda sem hækkaði
jafnt og þétt. Þessi alda fór á undan
hópnum og þegar hún kom að bakkanum
skall hún á gijóthleðslu hans og ísinn
mölbrotnaði. Fyrst upp við bakkann þar
sem hópar krakka stóðu en síðan hélt
ísinn áfram að brotna út eftir og að
okkur sem ölduna höfðum vakið.
Þama fóra tugir unglinga í Tjörnina
og var furðulegt að sjá hana fulla af
ísjökum og unglingum með skólahúfum-
ar á kollinum sem uppúr stóðu. Engum
varð meint af svo ég viti til, en margur
hefur komið skjálfandi heim þann dag.
Er nokkuð fjarstæðukennt að finnast
þessi atburður táknrænn fyrir það sem
þjóðin öll er að upplifa núna í dag?
Höfum við ekki undanfarin ár verið svo
upptekin af því hvað gaman er að dúa
á ótryggum ís að við tökum ekki eftir
því að það brakaði í honum og brast
hér og þar? Við uggðum ekki að okkur
þrátt fyrir aðvaranimar en þrýstum á
þar til ísinn brast.
Þeir sem detta í núna eru ekki alltaf
þeir, frekar en þá, sem lengst gengu í
að dúa. Og enginn veit hver rankar'
næst við sér innan um jakana í ísköldu
vatni og spyr sig: „Var ég ekki öragg-
ur? Hvað gerðist?“
Leiðinleg Kona
Flestum finnst leiðinlegar svona fíl-
usoffíur eins og ég, sem velta fyrir sér
öllum fyrirbærum lífsins í leit að nýjum
og sannari viðhorfum. „Byijar hún!“ er
sagt, „góða hlífðu okkur!“ eða að horft
er á mig með þjáningarsvip - svo ég
hætti. Stundum.
En enginn getur bannað mér að
hugsa. Enda geri ég það - um alla skap-
aða hluti og jafnvel óskapaða líka, - því
mér finnst ekkert ómögulegt.
Það er til dæmis ekkert sjálfsagt frá
mér séð, að við séum gerð úr holdi og
blóði, beinum og taugum með hugsun
vitund og einhver sérstök fimm skilning-
arvit en ekki önnur. Gætum við ekki
eins verið úr gulli eða gijóti, potti eða
pólýóli? Er okkar heimsmynd „réttari“
en hins blinda eða þess sem væri með
augu, næm fyrir röntgengeislun í stað
ljósgeisla á vissu bili tíðni?
Með hliðsjón af slíku hugarfari er
ekki skrýtið að sagan sem þekkt er um
kínverska heimspekinginn Cheng Zu sé
mér kær. Hann hafði lagst til svefns á
sólvermdum akri og dreymt að hann
væri fiðrildi, sem flögraði yfír gullnum
stráunum. „Þegar ég vaknaði," sagði
hann nemendum sínum, „vissi ég ekki
hvort ég var maður sem hafði dreymt
að hann væri fiðrildi, eða fiðrildi sem
dreymir að það sé maður.“
Ovissan um hvað ég í raun og veru
er, vekur eitthvað djúpt í eðli mínu, sem
líkist undrun.
Aristóteles á að hafa sagt upphaf fí-
lósófíu vera undrun og Alan Watts seg-
ir þá sem ánetjast henni vera einskonar
vitræna einfeldninga, sem glápi undr-
andi á það sem skynsamt fólk telur sjálf-
sagt og álíti einföldustu staðreyndir dag-
legs lífs ótrúlegar og skrýtnar.
Kannski líka skramskældar af við-
horfum okkar til þeirra, leyfi ég mér
að bæta við og held áfram að leita og
spyija hvort og þá hvar skekkjur leyn-
ast - knúin þessari undrun.
ÁGÚST P. SNÆLAND