Lesbók Morgunblaðsins - 29.10.1994, Blaðsíða 8

Skólakerfi sem mengast af andstæðum við ríkjandi hefðbundið þjóðskipulag, verður óheilt og vinnur beinlínis gegn grund-
vallar leikreglum samfélagsins með innrætingu andstæðrar stefnumörkunar og útlistunar.
Skólar ætlaðir
nemendum
Skólastefna undangenginna tveggja áratuga hefur
markast af stöðugri afturför í þekkingu og fæmi
nemenda grunnskóla og framhaldsskóla þegar á
heildina er litið. Yfirlýsingar forráðamanna Há-
skóla íslands um lakan undirbúning og van-
Almenningur hefur verið
grandalaus um þessa
starfsemi, sem fór fram
undir yfirskini
„fagmennsku“, sem lýst
var ópólitísk og reist á
„pedagógískum
kennisetningum“,
þjóðfélagsbreytingum og
„sáttum þjóðfélags og
skóla“.
Eftir SIGLAUG
BRYNLEIFSSON
hæfni stúdenta til þess að stunda háskóla-
nám og stöðugt hækkandi fallprósenta við
samræmd próf úr grunnskólum eru ótvíræð-
ir vitnisburðir um misheppnaða skólastefnu.
Einnig má benda á þjagað og óskýrt mál-
far og framburð ýmissa fréttamiðlara ljós-
vakafjölmiðla. Lélegur árangur íslensku-
kennslu er áberandi. I öðrum greinum, svo
sem sögu og landafræði er sama uppi á
teningnum.
Stöðugt hefur dregið úr þeim kröfum um
skilning og þekkingu sem gerðar hafa ver-
ið til nemenda, en þrátt fyrir það er fallpró-
sentan nú um 25%. Kröfurnar til kunnáttu
og skilnings gerðar til nemenda samkvæmt
grunnskólalögum 1991 og útlistun með-
fylgjandi skólastefnu „Til nýrrar aldar ... “
gefið út sama ár, voru í rauninni vart merkj-
anlegar. Þar með voru kröfur um kennslu-
færni í rauninni engar og aðhald eða náms-
agi enginn.
Afleiðingarnar fyrir alltof stóran hóp
nemenda urðu þær að fráhvarf frá námi
er hvergi hærra á Norðurlöndum en hér á
landi sem bendir til þess að hvergi á Norður-
löndum sé sú stefna stunduð að villa um
fyrir nemendum í þeim stíl sem gerist í
alltof mörgum íslenskum skólum. Ástæð-
urnar eru misheppnuð skólastefna, mjög
óheppileg námsgögn — kennslubækur - og
ófullnægjandi kennsla.
Þrátt fyrir lélegan árangur virðist for-
ystusveit hinna svonefndu „kennarasam-
taka“ ánægð með þetta ástand innan skóla-
kerfísins og telur jafnframt að starfskraftar
skólanna fullnægi skyldu sinni.
Stjómun skólakerfísins, stjórnunarað-
ferðir, kennsla og kennslubækur (einkum
grunnskólakerfisins, gefnar út af Náms-
gagnastofnun, þar sem ákveðin hugmynda-
fræði markaði útgáfustarfsemina), olli nið-
urkoðnun skólastarfs og menntunar í land-
inu. Samfara þessu var unnið að stórfjölgun
starfskrafta-og útþenslu skrifstofubáknsins
innan skólakerfísins, einkum á árunum
1989-91. Skólarnir virtust ekki ætlaðir
nemendum, fremur staðlaðir til atvinnu-
tækifæra fyrir semínarista, og kennslu-
starfíð varð í sumum skólum tilraunavett-
vangur skrípakennslu og dáratilburða gutl-
ara, sem fylgdu í einu og öllu stefnu „ný-
skólamanna“ 8. og 9. áratugarins af mestri
einfeldni.
Undanfarið hefur verið unnið að upp-
stokkun þessa misheppnaða kerfís af núver-
andi yfírstjórn menntamála. Með „Frum-
varpi til laga um framhaldsskóla", lagt fram
1994, og „Drögum að frumvarpi til laga
um grunnskóla“ og með „Skýrslu um mót-
un menntastefnu" frá júní 1994, eru lögð
frumdrög að nýrri menntastefnu, sem
skipta sköpum um stefnumörkun í skóla-
kerfinu. Hafnað er nesjamennsku grunn-
skólalaganna frá 1991 og undanfarandi
stefnu frá 8. áratugnum.
Inntak þessarar menntastefnu er vönduð
kennsla grunngreina (kjarnagreina). Meg-
intilgangurinn er raunkennsla nemenda,
skólinn ætlaður nemendum og skal stuðla
að einstáklingsmótun nemenda, þroska og
tillitssemi. „Efling sjálfsvitundar og félags-
vitundar." Grunntónninn er: Að þjóðfélagið
sé vegna einstaklingsins en einstaklingur-
inn ekki vegna þjóðfélagsins. Þar með er
hugmyndafræði alræðisstefna hafnað.
„Þetta er í fyrsta sinn sem lögð eru fram
drög að heildstæðri skólastefnu fyrir grunn-
og framhaldsskólastigið.“ (Skýrsla um mót-
un menntastefnu.) Raunverulegu námsmati
verður komið á, þ.e. prófum, og eftirliti
með framkvæmd þeirra. Með auknu að-
haldi og aga í skólastarfi má vænta betri
námsárangurs.
Lenging skólatíma virðist lögð til vegna
þarfa fjölskyldna og þjóðfélags, fjölskyldu-
munstrið hefur tekið miklum breytingum,
útivinna beggja foreldra og mikið vinnuá-
lag. Einnig er talið að lengri skólatími skili
betri námsárangri. Með óbreyttum viðhorf-
um kennslukrafta til kennslu má áætla að
lengri skólatími muni vart geta skilað eitt-
hvað skárri árangri, en ef svo yrði, þyrfti
mun lengri skólatíma ár hvert og vafasamt
að árið myndi nægja. Langur skólatími
eykur skólaleiða, sem eykst enn meir því
daufari og ómarkvissari sem kennslan er.
Markmiðssetning menntastefnunnar er
markviss kennsla, aðhald og nýting
kennslutímans. Verði það framkvæmt
myndi vönduð kennsla og einbeiting nem-
enda vega upp tímalengdina. Gert er ráð
fyrir minni tíma í fundahöld og vinnufundi
innan skólans og með því mun sparast
mikill tími.
íslenska, stærðfræði og tungumál eiga
að vera kjarnagreinar og eru undirstaða
frekara náms. Full ástæða er til þess að
taka sögu upp sem kjarnagrein. Ef íslensk
tunga er grundvöllur alls náms, þá er saga
landsmanna og mannkynssaga ekki síður
þýðingarmikil. Tunga landsmanna og saga
eru samofin. Hið óljósa hugtak samfélags-
greinar kom upp með „samfélagssinna-
hópnum" sáluga, sem var góðu heilli lagður
af, en í tuttugu ár hafa kennarar verið að
gutla við þær greinar, sem teljast undir
hugtakið, oftast sem valgreinar, svo að
engin mynd eða tilgangur fæst með kennsl-
unni og árangurinn er óljós hugmynd um
eitthvað sem nefnist saga, landafræði, fé-
lagsfræði og kristinfræði. Þessi arfur skillí-
tilla semínarista 8. áratugarins, „samfé-
lagsfræðigreinar“, hefur einkum verið not-
aður til innrætingar vissrar hugmynda-
fræði, sem er nú liðið lík, en hefur reyndar
orðið afturganga í íslenska „nýskólakerf-
inu“.
íslandssaga innan samfélagsgreinarinn-
ar hefur hingað til verið „skrifuð aftur á
bak“, þ.e. frá nútíma samfélagsgerð, þar
með var saga þjóðarinnar afbökuð, skekkt
og fölsuð.
Auk þess má benda á, að „samþætting"
þessarar greina er aflögð víða í löndum
(sbr. Edwin Fenton 1984).
Það eru um tvær aldir síðan þær breyt-
ingar urðu á fræðslukerfinu víða í ríkjum
Evrópu að ríkisvaldið tók að móta fræðslu-
kerfí, enda þótt þáttur kirkju og einkageir-
ans kæmi einnig mjög við sögu. Tilraun
var gerð til mótunar fræðslulöggjafar á
dögum frönsku stjórnarbyltingarinnar og
síðan mótaði Napóleon keisari franska
skólakerfið að hluta til frambúðar, allt fram
á okkar daga. Wilhelm von Humboldt hafði
mótunaráhrif á prússneskt menntakerfi í
húmanískum stíl um tíma, sem síðan var
mótandi í þýsku skólakerfi alla 19. öld og
fram á þá 20.
Ríkisskólakerfi í alræðisríkjum er notað
til innrætingar þeirra hugmyndafræða sem
alræðisstjórnir byggja á stefnu sína. Svo
var í Sovétríkjunum um 70 ára skeið og í
leppríkjunum sáluðu. Áhrifa þessara hug-
myndafræða gætti víða í löndum og mjög
víða tókst skoðanabræðrum sovéskra
kommúnista að smeygja sér inn í fræðslu-
stofnanir í menningarríkjum Vestur-Evrópu
og Bandaríkjunum.
Miðstýrt ríkisfræðslukerfi er pólitískt í
þeirri merkingu að þorri hverrar þjóðar
veitir fulltrúum sínum um löggjöf og fram-
kvæmdavald mótunarrétt ákveðinnar
markmiðssetningar skólakerfis hvers ríkis.
Á Vesturlöndum mótast skólakerfið því
af almennt viðurkenndri gildis-arfhelgi og
viðhorfum sem byggjast á einstaklings-
rétti, athafnafrelsi, eignarrétti, trúfrelsi og
jafnræði fyrir lögunum og grundvellinum,
fulltrúalýðræði.
Skólakerfi sem mengast af andstæðum
við ríkjandi hefðbundið þjóðskipulag, verður
því óheilt og vinnur beinlínis gegn grund-
vallar leikreglum samfélagsins, með innræt-
ingu andstæðrar stefnumörkunar og útlist-
unar.
Þessarar mengunar hefur gætt hér á
landi, mengunar sem nefna má innrætingu
ákveðinnar hugmyndafræði, með skóla-
stefnu fræðsluyfírvalda 8. og 9. áratugar-
ins, ekki síst innan grunnskólakerfisins,
sem býr við einokaða kennslubókaútgáfu
ríkisvaldsins þ.e. Námsgagnastofnunar.
Augljósast kemur þessi hugmyndafræði
fram í kennslubókum þessarar stofnunar í
sögu og félagsfræði og einnig í bókmennta-
fræðslunni. Einnig hefur gætt mjög áhuga
á að koma andstæðingum ríkjandi þjóðfé-
lagsgerðar í lykilstöður innan fræðslukerfis-
ins.
Almenningur hefur verið grandalaus um
þessa starfsemi, sem fór fram undir yfir-
skini „fagmennsku", sem lýst var ópólitísk
og reist á „pedagógískum kennisetning-
um“, þjóðfélagsbreytingum og „sáttum
þjóðfélags og skóla“. Feluleikurinn gekk
liðlega, svo liðlega að yfirlýstir andstæðing-
ar sameignarsinna létu blekkjast og álitu
„fagmennina" byggja á faglegum sjónar-
miðum.
í mótun menntastefnu og frumvarpi til
framhaldsskólalaga og drögum að gunn-
skólafrumvarpi er gert ráð fyrir endurskoð-
un aðalnámskrár ’89. Það er mikið verk,
en leiðarmerki að þeirri endurskoðun er að
fínna í framantöldum plöggum. Þetta verk-