Lesbók Morgunblaðsins - 11.02.1995, Blaðsíða 2

„ÞÓ EKKI sé rétt að raða börnum í bekki eftir námsárangri fyrstu árin í
grunnskóla gegnir öðru máli þegar námsgreinar eru orðnar svo margar, flókn-
ar og yfirgripsmiklar sem raun ber vitni um í efri bekkjum skólans.“
kennslu. Bekkjarkennarinn fær greitt fyrir
kennslu hans á meðan hann er í kennslu
hjá sérkennaranum sem einnig fær borgað.
Neyðarástand
Að mínum dómi og margra annarra er
þetta kerfi búið að ganga sér til húðar og
brýnt að taka það til endurskoðunar. í efri
bekkjum grunnskóla mun ástandið vera
verst og sums staðar ríkir nánast neyðar-
ástand. Mjög slakur árangur meira en íjórða
hvers nemanda á samræmdum grunnskóla-
prófum í stærðfræði, móðurmáli og erlend-
um tungumálum er m.a. til vitnis um það.
Margir kennarar eru uppgefnir bæði vegna
agavandamála og eins vegna þess að
kennsluaðstæður þeirra eru óviðunandi.
Þeir geta ekki uppfyilt skyldumar sem þeim
eru lagðar á herðar; að kenna öllum nemend-
um með árangursríkum hætti í fjölmennum,
blönduðum bekkjum. Töfralausnir eru ekki
til. Nám er og verður erfíð vinna og kennsla
er það líka. Ég leyfi mér að fullyrða að
hvorki nemendur né kennarar geta almennt
innt vinnu sína af hendi svo að vel sé við
núverandi aðstæður í íslenskum grunnskól-
um. Samt gerist ekkert, sérkennslan mallar
áfram í sama farinu, skólamálayfirvöld
stinga höfðinu í sandinn og ýta málinu frá
sér meðan foreldrar fylgjast angistarfullir
með ungu bami sínu sem er að missa tökin
á náminu.
Þó að ekki sé rétt að raða bömum í bekki
eftir námsárangri fyrstu árin í gmnnskóla
gegnir öðm máli þegar námsgreinar em
orðnar svo margar, flóknar og yfírgripsmikl-
ar sem raun ber vitni í efri bekkjum skól-
ans. Um nokkurt skeið hafa sumir skólar
gripið til þess ráðs að flokka nemendur á
gagnfræðastiginu í hraðferð, miðferð og
hægferð. Það dugar þó skammt. í nokkrum
gmnnskólum hafa menn komið á fót svoköll-
uðum starfsdeildum í einum eða tveimur
efstu bekkjum skólans. í starfsdeildum þess-
um em fáir nemendur og þar er oft sleppt
einhveijum af þeim námsgreinum sem skylt
er að kenna allt til loka gmnnskólans. Oft-
ast verður danskan fyrir valinu, en stundum
líka enska. Ég hef vissu fyrir því að oft
þykir sárþjáðum nemendum og foreldrum
þeirra þetta besta lausnin. Bamið hefur
hvort eð er fyrir löngu orðið utangátta í
bekknum, því líður illa og léttirinn er mik-
ill að komast í hóp annarra bama sem svip-
að er ástatt um. Á vissan hátt er hér um
að ræða áþekkt fyrirkomulag og var í tossa-
bekkjunum áður. Sá er þó munurinn að
núna er lögboðnum námsgreinum sleppt,
en það mun vera lögbrot.
Hverjir,, Geta Ekki LÆRT“?
Hvers vegna mistókst sú góða fyrirætlan
að skapa þeim börnum, sem em lengi að
læra, mannúðlegar og góðar aðstæður í
skólanum? Ég heid að meginástæðan fyrir
því sé sú að einungis var um að ræða kerfís-
breytingu og nafnbreytingu en ekki breyt-
ingu á hugsunarhætti og viðhorfum til þess-
ara sömu bama. Menn lögðu niður tossa-
bekkina en menn héldu eftir viðteknum
hugmyndum lærðra jafnt og leikra um vits-
muni þeirra. Menn höfðu nefnilega fyrir
satt að nokkur hópur manna væri svo litlum
vitsmunalegum hæfileikum búinn að von-
laust væri að kenna þeim með árangursrík-
um hætti venjulegar skólanámsgreinar.
Þetta er fólkið sem sagt var um að „gæti
ekki lært“. Þessi hópur manna er ekki til
og hefur aldrei verið til, hann var og er
einungis til í ímyndun fólks sem veit ekki
betur. Flestir í þessum hópi eiga við að glíma
það sem nefnt er sértækir lestrar- og
skriftarörðugleikar (dyslexía). Erfíðleikar í
námi eiga nær alltaf rætur að rekja til þeirra
líffræðilegu þátta sem valda því að það tek-
ur suma óeðlilega langan tíma að tileinka
sér lestur, skrift og annað efni sem byggist
á táknum. Sálrænir eða félagslegir þættir
eru ekki stórvægilegir þegar um erfiðleika
í námi er að ræða. Þar er enn ein goðsagan
á ferðinni. Hins vegar geta ítrekuð mistök
í námi valdið bæði sálrænum og félagslegum
erfiðleikum. Þeir sem eiga við þessi vanda-
mál að etja eru í mesta lagi 5% af hveijum
árgangi. Hann er ekki íjórðungur hvers
árgangs eins og ætla mætti, miðað við fall
á samræmdum grunnskólaprófum í móður-
máli, stærðfræði og erlendum tungumálum.
Þegar hætt var að raða í bekki varð fá-
kunnátta og fordómar eftir bæði innan og
utan skólastofnananna. Þess vegna hefur
breytingin frá röðun til blöndunar litlum sem
engum árangri skilað, hún hefur jafnvel
gert hlut svokallaðra „seinfærra" bama enn
verri en hann var. Aðstaða kennara hefur
tvímælalaust versnað stórlega því að nú er
þeim gert að kenna saman mörgum nemend-
um sem þarf að kenna ólíkt námefni með
mismunandi aðferðum og á mismiklum
hraða. Kennurum er sagt að það sé létt
verk og löðurmannlegt, aðeins ef þeir beiti
vísindalegum kennsluaðferðum. Séu kenn-
arar samt sem áður í vandræðum og ráða
illa við kennsluna við þessar kringumstæður
halda margir að það sé þeim sjálfum að
kenna.
Hvað Er Til Ráða?
í fyrsta lagi þurfa allir sem að skólamál-
um koma að endurskoða hugmyndir sínar
um námshæfileika manna. Okkur er óhætt
að hafa fyrir satt að „allir geti lært“, það
er að segja að svo framarlega sem barn
hefur ekki skaðast á neinn hátt á það að
geta lært allan almennan skólalærdóm. Eft-
ir tólf ára samfellt starf með börnum í þess-
um flokki — börnum sem sagt var að gætu
ekki lært og voru fallin á grunnskólaprófum
— leyfí ég mér að fullyrða að þessu sé á
þennan veg farið. Fornámsnemendur mínir
í Menntaskólanum i Kópavogi eru og hafa
verið fullkomlega heilbrigðir unglingar með
góða námshæfíleika. Margir þeirra hafa
farið í almennt greindarpróf, enginn hefur
mælst undir svokallaðri meðalgreind en
nokkrir talsvert þar fyrir ofan. Ríflega helm-
ingur nemendanna hefur liðið fyrir áður-
nefnda sértæka námsörðugleika, hinir hafa
helst úr lestinni vegna leti, agaleysis,
slæmra vinnuvenja og slæmrar aðstöðu í
skólanum. Sérstaklega vondum heimilisað-
stæðum hefur ekki verið til að dreifa hjá
þessum nemendum. (Könnun á ferli for-
námsnemenda í MK 1982-1988. Mennta-
skólinn í Kópavogi. 1992.)
í öðru lagi þurfa skólar að kenna saman
í fámennum hópi eða hópum þeim börnum,
sem um 11-12 ára aldur geta ekki fylgt
meginhópnum í móðurmáli, stærðfræði og
erlendum tungumálum. Þeir eiga að vera i
gamla hópnum sínum í öðrum námsgreinum.
Námserfiðleikar barnanna eru óháðir greind
þeirra, en þjálfun þeirra er tímafrekari en
þjálfun hinna barnanna. Byijunarkennslan
í erlendum málum er vandasöm, mikið þarf
að læra utan að og foreldrar þurfa að taka
mikinn þátt í kennslunni. Kennsla þessara
barna er mikið þolinmæðisverk og oft verð-
ur álagið á heimilið mikið. Þessi böm hafa
að mínum dómi haft slæmt af núverandi
fyrirkomulagi. Þau eiga ekki heima í starfs-
deildum fremur en önnur böm og það á
ekki að „hlífa“ þeim við venjulegu skóla-
námi. Allir þurfa að verða vel að sér í bók-
legum greinum, annars bíður sjálfsvirðing
þeirra hnekkí og þeir standa höllum fæti í
lífinu. Þessi böm em eins fróðleiksfús og
önnur börn, þau em jafngreind og önnur
böm, þess vegna á hvorki að fækka náms-
greinunum þeirra né stytta námstímann.
Þess ber að geta að sum barnanna í þessum
hópi ná góðum tökum á náminu fyrir 10
ára aldur þrátt fyrir vandkvæði sín.
Öðrum bömum á ekki að þurfa að raða
á neinn hátt. Þau em öll ósköp svipuð, sum
auðvitað fljótari en önnur og einstaka talin
ofurgreind. Það er hins vegar ekki næg
ástæða til nákvæmrar röðunar eftir ein-
kunnum eins og tíðkaðist áður. Hugmyndir
um sérstaka bekki fyrir ofurgreind börn
þykja mér ákaflega fráhrindandi og mikil
hætta á að böm í slíkum hópum spillist og
ofmetnist. Þau eru aðeins reynslulítil böm
og eiga að fá að þroskast á eðlilegan hátt
með jafnöldmm.
Með þessu fyrirkomulagi verða kennarar
með tiltölulega jafna og samstæða hópa.
Bekkjarkennsla getur þá orðið eins og bekkj-
arkennsla á að vera. Éinn kennari þarf ekki
lengur að vera margir kennarar í senn,
hann getur einbeitt sér að hópnum sem á
að vera fær um að tileinka sér námsefnið.
Kennarinn þarf heldur ekki að óttast að
sumir í bekknum ráði ekki við námið og
getur þess vegna gert ákveðnari kröfur um
vönduð vinnubrögð og heimanám en hann
getur gert við núverandi aðstæður í blönduð-
um hópum. Litli hópurinn verður nokkurs
konar sérkennsluhópur í áðurnefndum und-
irstöðunámsgreinum, íslensku, stærðfræði,
ensku og dönsku. Með vandaðri kennslu í
þessum námsgreinum, mikilli þjálfun og
stundum viðbótarkennslu, eiga bömin í
þessum hópi að standa hinum nokkurn veg-
inn jafnfætis við lok skyldunáms. Fall á
samræmdum prófum verður þá undantekn-
ing og böm sem falla aðeins þau sem van-
rækja námið, veikjast eða verða fyrir öðmm
alvarlegum áföllum á námstímanum. Tíminn
vinnur með bömunum og oft em einkenni
„dyslexíu" að mestu horfín um 12-14 ára
aldur, stundum þó ekki fyrr en undir tví-
tugt. Skólanum er í lófa lagið að koma í
veg fyrir að þessi böm verði stimpluð á
nokkum hátt. Börn skilja mætavel útskýr-
ingar og em tilbúin að hjálpa og sýna öðmm
nærgætni. Fyrir aðeins fáum árum var við-
horf til fatlaðra neikvætt, það hefur ger-
breyst og nú kemur engum til hugar að
fötluð böm verði fyrir aðkasti í skólum. Um
leið og við fullorðna fólkið látum fordóma
okkar um gáfnafar annarra fyrir róða hverfa
þeir hjá unga fólkinu. Boltinn er því hjá
okkur sjálfum, ekki einhverjum öðmm.
í þriðja lagi þarf að semja námsefni fyrir
þennan hóp bama. Þau þurfa fleiri æfínga-
verkefni en hin bömin og aðgengilegri bæk-
ur. Námsbækumar þurfa að vera þannig
úr garði gerðar að foreldrar geti lesið sér til
í þeim og hjálpað við heimanámið. Raunar
em námsbækur fyrir gmnnskólabörn efni í
aðra grein, þrátt fyrir glanspappír og falleg-
ar myndir í nýjum námsbókum leyfi ég mér
að fullyrða að þar sé ekki allt gull sem gló-
ir. Margar gömlu kennslubókanna ganga
nú milli kennara í ljósritum og fá færri en
vilj.a-
í fjórða lagi þarf að semja góð og vönduð
könnunarpróf fyrir alla aldursflokka í móð-
urmáli, stærðfræði, erlendum tungumálum,
sögu, félagsfræði og raungreinum. Einnig
þarf að ákveða á landsvísu hver kunnáttu-
markmið bama eiga að vera í einstökum
námsgreinum á hveiju aldursskeiði fyrir
sig. Markmiðin þurfa að vera aðgengileg
foreldmm og öðmm sem vilja fylgjast með
menntamálum — og skrifuð á mannamáli.
í fimmta lagi þarf að halda námskeið
fyrir kennara í kennslu þessara barna (þ.e.
með sértæka námsörðugleika). Einnig þarf
að halda námskeið i móðurmáli, stærðfræði
og erlendum tungumálum fyrir foreldra
grunnskólabama. Slík námskeið þurfa að
vera í boði reglulega.
LOKAORÐ
Ég hef reifað hér viðkvæmt mál. Sjálf-
sagt munu margir túlka orð mín svo sem
ég vilji hverfa til fortíðar og taka upp gamla
fyrirkomulagið; að raða stíft í bekki eftir
einkunnum. Aðrir munu trúlega lesa úr orð-
um mínum gagnrýni á kennara og kennslu
þeirra, einkum sérkennara. Ekkert af þessu
er að finna í orðum mínum. Þessi skrif mín
eru til varnar börnum og kennurum. Ákveð-
inn hópur barna nýtur sín ekki við núver-
andi fyrirkomulag í grunnskólunum. Stór
hópur kennara er að kikna undan erfiðleik-
unum sem fylgja þessu fyrirkomulagi. For-
eldrar eru ekki ánægðir og vilja breytingar.
Um það hef ég ljölmargar upplýsingar. Auk
alls þessa er skólunum nú ætlað að ráða
við svo til öll þjóðfélagsmein um leið og
hann er nær sveltur til bana.
Kennarar, er ekki mál að linni?
Höfundur er kennari við Menntaskólann í Kópa-
vogi.
Þjóðmálaþankar
Til hvers
eru lögin?
Einhvem tíma sagði maður við mig
að versta lagasetning íslandssög-
unnar hefði verið kristnitakan. Þá
hefði verið í lög leitt að menn
mættu blóta heiðnu goðin ef ekki kæmist upp
um þá. Þetta þýddi að síðan hefðu menn fylgt
þessum anda laganna - það væri í lagi að
bijóta lög ef ekki kæmist upp. Þegar allt kem-
ur til alls má fallast á röksemd þessa manns.
í dag gilda ýmis lög sem ekki er fylgt. Stjóm-
völd fylgja þeim ekki og almenningur alls ekki.
Alþingi hefur í áranna rás sett fjölda laga.
Lög um jafnrétti, skólamál, heilbrigðiskerfi,
skatta og fleira. Sum þessara laga fá aldrei
gildi vegna þess að fé er ekki veitt til þeirra
mála. Þannig má halda fram, nú þegar verið
er að gera tillögur um breytingar á skólamál-
um, að eldri löggjöf sé ekki að fullu komin
til framkvæmda.
Lög gera ráð fyrir því að fatlaðir njóti sömu
réttinda og ófatlaðir. Samt veita samtök fatl-
aðra opinberum stofnunum og fyrirtækjum
áminningar fyrir að bijóta lögin. Skólar þjóna
þeim illa og margir skólar geta ekki þjónað
t.d. hreyfifötluðum vegna stiga og palla.
Þegar staðgreiðsla skatta var í lög leidd var
fullyrt að persónuafsláttur ætti að fylgja verð-
bólgu. Það hefur hreint ekki gerst. Þannig
mætti lengi telja.
Sama gildir um almenning og fyrirtæki í
landinu, eða hvemig má það vera að skattsvik
í landinu teljist vera um ellefu milljarðar á
ári? Þá eru væntanlega ekki taldar með lögleg-
ar leiðir til undanskota. Fjöldi fyrirtækja er
rekinn, að því er virðist, án þess að það sé
tekið með í áætlanir að goldin séu opinber
gjöld, hvað þá staðið við kjarasamninga.
Smygl telst sjálfsagt (ef ekki kemst upp)
og viðskipti undir borð voru til skamms tíma
talin eðlileg leið til spamaðar. íþróttafélög
voru rekin úr rassvasa, þannig að nú þegar
þarf að vera með bókhald í lagi þá lenda þau
í vandræðum með samninga við starfsmenn
og félagsgjöld. Sama gildir um skólafélög, sem
eru gósenland þeirra sem stunda skattlaus
viðskipti. Meira að segja landabruggið er að
verða viðurkennd starfsgrein. Þau fyrirtæki
sem útvega bruggurum hráefni, tæki og um-
búðir ættu að geta látið vita þegar verið er
að selja meira magn en svo af vömnni að ljóst
er að hún sé ekki til „eigin notkunar“. Nei,
þeir þurfa að þéna þó svo heill almennings -
sérstaklega unglinga og bama, sé í voða stefnt.
Ekki það að landaneysla sé eingöngu bundin
við yngstu aldurshópana - eða hvers vegna
skyldi áfengissala hjá ÁTVR hafa dregist sam-
an?
Fólk flykkist til útlanda og kaupir inn í
miklu magni. Ef tollarar em með átak þá em
menn hirtir. Og þegar fólk er hirt með raf-
magnstæki og hvað það nú kann að vera fyr-
ir tugþúsundir umfram heimildir þá hneyksl-
ast almenningur á mannvonsku löggæslunnar.
Hraðatakmarkanir í umferðinni og umferð-
arljós em nú eitt dæmið. Margir virðast telja
að ekki þurfí að virða umferðarljós þegar
umferð er lítt, t.d. að næturlagi. Því að leggja
löglega þegar annað hentar mér þó svo það
geti stefnt umferðaröryggi annarra í hættu?
Af hveiju að drepa á bílnum þó ég verði að
slg'ótast inn í búð í 10-15 mínútur? Og því
að nota ekki þessi stæði fyrir fatlaða sem allt-
af standa auð hvort eð er?
Einu sinni var sögð saga af manni sem var
á ferðalagi um eyju í Karíbahafí. Þar tók hann
leigubíl. Bílstjórinn ók eins og landafjandi (eða
þannig), fór yfír á rauðum ljósum, svínaði
fyrir umferð, fór á stórsvigi um götumar og
svo framvegis. En þegar hann klossbremsaði
á grænu ljósi varð farþeginn hissa og spurði
hveiju þetta sætti? Jú, bílstjórinn átti bróður
sem einnig ók leigara með sama aksturslag-
inu. Bflstjórinn óttaðist að hann kæmi æðandi
að gatnamótunum og færi yfír á rauðu! Viljum
við öfuga lagavirkni?
Á þetta horfa unglingamir. Þeir bijóta lög
um útivistartíma, áfengisneyslu og fleira. Og
við hneykslumst á þeim!
Þá vaknar sú spuming hvemig eigi að leysa
vandann. Til að byija með þarf að endurmeta
lagasetningar og huga að anda laganna. Þá
þarf að fella úr gildi vitlausar lagasetningar
sem eru þjóðfélagslega skemmandi eða endur-
skoða lagatexta sem standa til málamynda en
ekki til eftirbreytni. Sem dæmi um úrelt lög,
má taka reglur um útivistartíma, lög um
hundahald, reglur um verðmæti vamings sem
ferðamenn taka með sér inn í landið, lög um
reykingar, áfengisneyslu (og sölu).
Sjálfsagt er langt í land. En þarf ekki að
leggja af stað til að komast þangað?
MAGNÚS þorkelsson