Lesbók Morgunblaðsins - 11.02.1995, Blaðsíða 3

LESBdE
1m] g] a [o] [u] 0 [g [g 0 [d| m [o [n] [g
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Lífsfesting
fremur en fjárfesting - segir danski listamaðurinn
Svend Viig Hansen að ætti að gilda sem mæli-
kvarði á list almennt. Hann er liðlega sjötugur
og einn af þekktustu núlifandi myndlistarmönnum
Dana. Sigrún Davíðsdóttir átti tal við hann i til-
efni þess að hann sýnir verk sin á Sólstöfum,
norrænu menningarhátíðinni.
í bekki eftir námsárangi og getu - er það böl eða
blessun, spyr Helga Siguijónsdóttir, menntaskóla-
kennari. Hún hefur langa reynslu og metur það
svo að ákveðnir hópar barna njóti sín ekki með
núverandi fyrirkomulagi og auk þess sé stór hóp-
ur kennara að kikna undan álaginu.
Opinberun
segir Gunnlaugur Þórðarson um lestur sinn á safni
ritgerða Barða Guðmundsdsonar, þar sem hallast
er að því að höfundur Njálu sé Þorvarður Þórarins-
son, stundum nefndur „síðasti goðinn". Rannsókn-
ir Barða eru líkar leitinni að sannleikanum í flók-
inni sakamálasögu, segir greinarhöfundur, þar
sem endirinn kemur alveg á óvart.
Blöndun
KRISTJÁN FRÁ DJÚPALÆK
Martröd
/ bóli sínu brauzt um fast
á Bægisá
ein gríðka ung, sem Guðrún hét,
og greindi frá:
Mig dreymdi feigð míns festarmanns
og Faxa hans.
„Ég skildi eftir utangarðs
minn unga jó,
sá kemur seint, er krapið drakk,
en kemur þó.
En nú skal ekki nokkurs spurt,
Ég nem þig burt.
Og Faxi okkur bæði ber,
að baki þú.
Það reifar tunglskin rifahjarn,
og ríðum nú.
En skörin há að Hörgá er,
og haltu þér. “
Á milli fjalla mjöllin rauk,
og máninn leið.
Og dimmblár ísinn dundi við,
og dauðinn reið.
Og hattur lyftist hnakka frá,
í hvítt þar sá.
Kristján Einarsson frá Djúpalæk, 1915-1994, var Norðmýlingur að upp-
runa en átti lengst af heima á Akureyri og starfaði framan af við kennslu,
en síðan eingöngu við ritstörf. Fyrsta Ijóðabók hans, Frá nyrstu strönd-
um, kom út 1943, en sú síðasta, Dreifar af dagsláttu, kom út 1986.
Leikfimi
fyrir heilann
Margir hafa af því áhyggjur að
almenn þekking barna og
unglinga sé slöpp og í engu
samræmi við allan þann tíma
sem skólinn tekur. Fullorðið
fólk tekur oft eftir ótrúlegri
fáfræði um sögulegar staðreyndir sem allir
ættu að vita og ekki sízt um landafræði.
Það er frekar dapurlegt fyrir skólann, for-
eldrana og unglinginn, þegar hann hefur
ekki glóru um hvort Seyðisfjörður er á Vest-
urlandi, Austfjörðum, eða kannski norðan-
lands. Þegar hann hefur ekki minnstu hug-
mynd um hvort Þingvellir séu i Árnes- eða
Rangárvallasýslu, né yfirhöfuð um skiptingu
landsins í sýslur. Sögustaðir og merkisstað-
ir eru bara einhversstaðar „úti á landi“ og
þessi þekkingarþoka virðist ná yfir heiminn
allan.
Tekjumegin á þennan reikning má að
sjálfsögðu færa það að fjölmargir unglingar
kunna eitt og annað sem ekki var á vitorði
jafnaldra þeirra fyrir nokkrum áratugum.
Þar ber tölvumeðferð hæst. Sú kunnátta er
verðmæt þegar bezt lætur en lítils virði ef
hún beinist einkum að slímsetum yfir tölvu-
leikjum. Á þessari tækni eru því miður afar
neikvæðar hliðar. Sjónvarp og tölvur hafa
orðið til þess, fullyrða sumir skólamenn, að
minna er talað við börnin á heimilunum en
áður og af því kann að stafa sú vaxandi
orðfæð og málfátækt sem þeir telja sig
finna.
Við sem eldri erum búum að því að áður
var talið sjálfsagt námsefni í barnaskóla að
læra utanað nokkur þungaviktarkvæði úr
íslenzkri ljóðlist. Fjöldi manns getur vegna
þessa vitnað í Gunnarshólma Jónasar og
sungið Fanna skautar faldi háum eða Þorra-
þræl Kristjáns Fjallaskálds - öll erindin. Og
reyndar margt fleira. Á ferðalögum um
landið rifjast einatt upp kvæði sem við lærð-
um utanað; Skúlaskeið Gríms Thomsens eða
Áfangar Jóns Helgasonar.
Ekki leikur á því minnsti vafi í mínum
huga að það er ákveðin andleg auðlegð fólg-
in í því sem maður kann utanað og getur
þá rifjað upp og farið með eða jafnvel sung-
ið þegar tækifæri gefst. Það er einfaldlega
hluti þess að vera íslendingur og þátttak-
andi í íslenzkri menningu. En sprenglærðir
fræðingar með útlendar kenningar uppá
arminn hafa reynt - og með góðum ár-
angri- að gera utanbókarlærdóm tortryggi-
legan. Hann á að vera úrelt þing nú á tím-
um upplýsingabyltingarinnar. Hann er kall-
aður „stagl" eða „ítroðsla“. Samkvæmt
þeirri kenningu, sem sumir skólamenn
a.m.k. virðast hafa gleypt sem Stórasann-
leik, á að vera nóg að vita hvar hægt er
að fletta því upp í hvaða sýslu Þingvellir
eru, eða að til var skáld sem hét Tómas
Guðmundsson. Allar þessar upplýsingar á
hinn upplýsti nútímamaður að eiga i tölv-
unni sinni.
Ein er sú tölva sem getur furðanlega
geymt þetta og gefið manni það þegar á
þarf að 'nalda - og hún er í kollinum á
manni sjálfum. Þarmeð er ekki verið að
gera lítið úr því stórkostlega hjálpartæki
sem tölvur eru og upplýsingabankar. Sú
tækni kemur bara ekki í staðinn fyrir eitt
og annað sem gott er að kunna utanbókar
og er fyrst og fremst manni sjálfum til
andlegrar auðgunar og gleði.
Til eru þeir öfgamenn meðal langskóla-
genginna sérfræðinga og kennara, sem vilja
ekki vita af slíkri hugsanlegri auðgun. Einn
þeirra, Ingólfur Á. Jóhannesson, skrifaði á
dögunum kjallaragrein í DV og útmálaði
þetta sjónarmið, sem virðist af einhveijum
ástæðum eiga rík ítök í mönnum á vinstri
kanti stjórnmálanna og þeir eru fjölmennir
í kennarastétt. Ingólfi tókst að gera andstöð-
una við utanbókarlærdóm að mannréttinda-
máli. Að hans mati eru það sjálfsögð mann-
réttindi barna eða unglinga að hafna með
öllu „ítroðslu“ eins og allt utanaðlært heitir
í hans kokkabók. Hann líkti blessuðum börn-
unum við heypoka sem látlaust væri troðið
í og þá væntanlega einhveiju sem þau þurfa
ekki á að halda.
Með þessari kenningu hefur mannrétt-
indahugtakið verið víkkað allnokkuð og
rúmar þá ýmislegt sem vert væri að at-
huga. Það gæti þá hugsanlega einnig verið
skortur á mannréttindum þegar börnum og
unglingum er gert að sitja í kennslustundum
og hlusta á misjafnlega skemmtilega kenn-
ara. Skólinn er þá kannski eitt allsheijar
mannréttindabrot.
Rugl af þessu tagi virðist hafa átt ein-
hvern hljómgrunn og kemur heim og saman
við agaleysi og tilhneigingu til að minnka
kröfur skólans í stað þess að auka þær.
Þannig hafa þeir að minnsta kosti metið
stöðuna sem gagnrýnt hafa skólastefnuna
í greinum hér í Lesbók uppá síðkastið.
Þeir sem tala gegn utanbókarlærdómi,
eða „stagli" og „ítroðslu", gleyma einu veig-
amiklu atriði. Nefnilega því að hæfilegur
utanbókarlærdómur er einskonar leikfimi
fyrir heilann. Hann þarf sína mátulegu
áreynslu rétt eins og vöðvar líkamans og
sú áreynsla þarf að fara fram meðan líf og
heilsa endist. Hæfileikinn til að muna og
læra utanað batnar líka með æfingu; það
þekkja þeir sem reynt hafa. Það krefst ein-
beitingar að læra utanað og einbeitingin er
eitt af því sem verður að þróa og þroska.
Sá sem ekki kann að einbeita sér hefur
ekki hæfni til að takast á við ótal störf í
nútíma þjóðfélagi. Auðgunin af utanbókar-
lærdómi felst þvi ekki einungis i því sem
eftir situr til gagns og gleði, heldur einnig
því að einstaklingurinn verður hæfari og
andlega skarpari til að takast á við margs-
konar verkefni. Það er ekki nóg að skokka
eða sparka bolta, sprikkla í þolfimi og lyfta
lóðum, ef heilinn er skilinn eftir í makindum
áreynsluleysis.
Minnisstöðvamar í heilanum eru svo
magnaðar að þær hafa eftir því sem sumir
telja geymslurými fyrir margfalt meira en
allt það sem við munum. Sá möguleiki er
líka til að óteljandi margt sé geymt i þessu
minni, sem við náum ekki í, eða höfum
ekki aðgang að. „Hugbúnaðurinn“ gæti með
öðrum orðum verið góður, en aðgengið eða
„vélbúnaðurinn“ ekki að sama skapi. Ef til
vill er það sá búnaður sem styrkist við hug-
læga þjálfun, en um það er fátt vitað ná-
kvæmlega fremur en margt annað í starf-
semi heilans. Aðeins er það ljóst af fenginni
reynslu, að andleg áreynsla gerir gagn og
er nauðsynleg eins og sú líkamlega.
Leikfimi fyrir heilann felst að sjálfsögðu
í mörgu öðru en því að læra utanbókar. Hún
getur falizt í að lesa - og þá meina ég að
lesa þannig að maður taki eftir því sem les-
ið er. Hún getur falizt í að leggja hvað sem
er á minnið, tefla, spila brigde, skrifa minn-
ingargrein eða ráða krossgátuna í Lesbók.
En hún felst síður í því að vera móttöku-
tæki fyrir það sem vellur út úr ljósvakamiðl-
unum, nema það sé magnað umhugsunarefni.
Að lokum ber ég fram tillögu um andlega
leikfimi, sem byggir á „stagli“ og eigin
„ítroðslu“. Lærið utanað falleg ljóð - nóg
er af þeim - Þá getið þið farið með þau
ykkur til hugarhægðar, til dæmis þegar þið
bíðið á rauðu ljósi. Þegar ljóð hrifa mig
sérstaklega tek ég mig stundum til og læri
þau utanbókar; nýlega til dæmis „Söknuð“
Jóhanns Jónssonar. Það er ómaksins vert,
þetta er ein skærusta perlan í ljóðlist okkar
á öldinni; framúrstefnuljóð ort 1928, stuðlað
en óháttbundið og án endaríms.
Að læra það utanað var nokkurra daga
„stagl“. En á eftir er maður agnarögn rík-
ari en áður.
GÍSLI SIGURÐSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11. FEBRÚAR 1995 3