Lesbók Morgunblaðsins - 11.02.1995, Blaðsíða 5

AFBRÝÐISSEMI, 1977.
að mér þegar ég segi að mig langi til að
gefa út plötu...
En svo hitti ég mann, sem stakk upp á
að ég færi í teikniskóla og reyndi að kom-
ast inn á Listaakademíuna. Ég vann á safni,
Glyptotekinu, um tíma og lærði þar að eiga
við stórar gipsfígúrur, en náði ekki nægum
tökum á, svo á endanum fékk ég inngöngu
í akademíuna út á málverk. Þar inni var
mér svo beint að höggmyndalist.
Námið í akademíunni varð heldur slit-
rótt, því í hvert skipti sem ég var gagnrýnd-
ur reif ég allt niður, æddi út, skellti hurð-
inni á eftir mér og lét ekki sjá mig næsta
hálfa árið. Á endanum sagði einn af kennur-
unum við mig að það yrði aldrei neitt úr
mér. Þá varð ég svo reiður að ég skapaði
torso af manni í bræði. Það verk hefur síð-
an farið víða og er meðal annars til í nokkr-
um bronsafsteypum.“
ÓBILANDI SJÁLFSTRÚ, EN
EKKI„HÉRERÉG“
„Til að stunda list þarf annars vegar
óbilandi trú á sjálfan sig, en um leið má
maður ekki ganga um Og segja„Hér er
ég...“ Ekki taka sjálfan sig hátíðlega, líta
á sjálfan sig sem einhveija stofnun. Sjálfur
er ég ekki sérlega hagsýnn og hef í mér
flökkueðli, svo það flýtur allt í kringum
mig. En ef maður hefur stjórn á því þá
fylgir því hreyfing, líf... og líf sprettur af
lífi. Ég rnæti fólki með opnum örmum,
ekki með krosslagða handleggi, með ein-
feldni og trú á annað fólk. Annars sprettur
ekkert efni upp.
Það sem ég tjái er einhvers konar tvö-
feldni. Líttu á fígúrur Michelangelos... þær
eru bæði kven- og karlverur í einu. Ég
skil heldur ekki kynin að, er andlega sam-
kynhneigður og rækta samveru bæði við
karla og konur. Við karla er betra að tala,
konum fylgir hið erótíska. Á sýningum finn
ég stundum að fólk er þreytt á öllu þessu
fólki í verkum mínum og þess vegna spara
ég mig, sýni í hófi. Sjálfur þreytist ég aldr-
ei á því og kasta mér út í stór verk, án
þess að stynja eða andvarpa. Svið mitt er
vítt, ég er eldri en sá eldsti og yngri en
sá yngsti.
Það stappar kannski nærri geðklofa hvað
ég tjái mig á margvíslegan hátt. Ég er hljóð-
færi með marga strengi. Margir festast í
eigin stíl. Minn stíll er að hafa engan stíl,
heldur fylgja því sem ég hef gaman að.“
Og að fást við margt. Þú bæði teiknar,
málar, formar höggmyndir og gerir grafík...
„Já, ég velti mér úr einu í annað. Þegar
ég hef fengist við skúlptúr um hríð í gráu
og hvítu hungrar mig eftir litum. Ég sæki
í fjölbreytni til að festast ekki. Eitt fæðir
af sér annað. Á stundum mála ég til að hið
neikvæða í mér festist ekki, heldur verði að
einhveiju jákvæðu, eins og þegar ég málaði
fimmtíu gouache-myndir í stað þess að láta
ergelsið'festast. Galskapinn set ég í hluti.
Teikningin gefur mér frið, hún er hrein
og bein. Ekki leirklessur og litaklessur. Hún
er mér staður, þangað sem ég fer til að
vera einn.“
Auðvelt Að Vera Lista-
MAÐUR - ERFITT AÐ VERA
Manneskja
En hvaðan spretta allar hugmyndirnar?
„Frá mér, en ekki frá listaverkabókum.
Meira veit ég ekki. Ég er ekki þannig gerð-
ur að ég geti nýtt mér það sem ég sé eða
heyri. En vissulega eru listamenn sem ég
er skyldur eða líkist og svo aðrir sem líkj-
ast mér. Frá upphafi hafa listamenn eins
og Michelangelo, Rodin, Maiilol og Lorrain
verið mér uppspretta innblásturs. Svo lað-
ast ég að listamönnum, sem sýna einhvem
galskap í verkum sínum, sem eni öðravísi
og þeirra á meðal er Kjarval. Ég hlakka
til að sjá verk hans á íslandi. Mér finnst
ég skyldur slíku fólki. Er viðkvæmur og
finn oft fyrir hræðslu, djúpri hræðslu. Á
íslandi sýni ég seríu mynda, sem ég gerði
fyrir geðsjúkrahæli hér og heitir Ljós þrár-
innar, táknar þrána eftir ljósinu. List þrífst
ekki í penum borguram, ekki heldur í vondu
fólki, en ekki í of fáguðu umhverfi. Lista-
menn falla ekki inn í kerfið. Mér getur lið-
ið illa yfír að vinnan gangi hægt, en það
kemur þegar það kemur. Ég hef minn takt,
sem ég verð að fylgja, því á endanum ber
ég einn ábyrgðina.
Sumir listamenn gera ekkert annað en
að vera einir og skapa list. Aðrir era eins
og ég, vilja út að hitta fólk, sjá og upplifa
eitthvað. Sem stendur langar mig að sjá
Gullfoss, komast aftur á Þingvelli. Ég hef
komið til íslands einu sinni áður. Þá gekk
ég inni í Lauganes af því mig langaði að
heimsækja Siguijón Ólafsson. Ég þekkti
hann ekki, en ég þekkti verk hans og er
hrifinn af þeim. Þau eru frábær og áhuga-
verð. En þegar ég kom að hliðinu, stoppaði
ég, komst ekki lengra. Horfði bara á hús-
ið... og gekk svo aftur til baka. En kannski
er heimsóknin mér minnisstæð einmitt af
því að ég fór ekki inn.
Einu sinni á æfinni hef ég staðið á sviði
í óperusýningu. Ég var þá í óperakór Kon-
unglega leikhússins og tók þátt í flutningi
óperannar Sál og Davíðs eftir Carl Nielsen.
Eitt af aðalhlutverkunum var sungið af
Magnúsi Jónssyni, sem hafði yndislega
rödd. Þetta er svona það sem mér dettur
í hug, þegar ísland er nefnt.
List er tilfinningar, sem spengdar eru í
strangt form. Tilfinningar, sem spretta upp
af lífinu, verða að myndefni, sem sett er í
form. Efnið er unnið og þá verður það bara
að mynd. Tökum bara sem dæmi mynd
eins og Guemicu Picassos. Hún sprettur
upp af tilfinningu, en ég er viss um að
meðan hann vann myndina var hann ekki
skelfdur eða reiður. Þá var hann heltekinn
af myndinni og forminu, af vinnunni. Allt
þetta sem brýst um í líkamanum á hveijum
tíma, fær útrás í myndunum. Yfirlitssýning-
ar era saga mín. Myndimar spretta upp
af lífinu, ekki list fyrir listina.
Einn á eyðieyju vildi ég hvorki hafa með
verk eftir Miehelangelo eða da Vinci, heldur
lifandi mann. Frekar versta óvin minn en
engan. Það er ekkert verk til, sem tekur
raunveraleikanum fram. í list er ekki hægt
að skapa neitt, sem er stærra en lífíð. Hrein
eftiröpun náttúrunnar gengur ekki. Það er
bara einn Drottinn og við mennirnir eram
annað. En innblásturinn kemur frá náttúr-
unni í víðasta skilningi. Og það er ekkert
smáræði að glíma við mannslíkámann.
Hver líkami geymir í sér milljónir þeirra,
sem á undan hafa farið og við það er glímt.
Til að ná tökum á ákefðinni sem til þarf
er nauðsynlegt að vera alveg afslappaður,
bara reika um, vera eins og opið sár. Samt
er ekki erfítt að vera listamaður. Það er
bara vinna. Það erfiða er að vera mann-
eskja. Ég þekki fáa, sem tekst það.
Éf ég gæti ekki lengur unnið, dygði mér
ekki að keyra bara um og skoða verk eftir
mig. Þegar verkið er búið tilheyrir það sín-
um eigin heimi, en ekki lengur mínum. Þá
er ég bara áhorfandi gagnvart því. Myndin
er mér fortíð, sem ég er vaxinn frá. Það
er hið ókomna andatak sem ég lifi fyrir,
þó dauðahræðslan fylgi mér. Fyrr eða síðar
hverfum við öll inn í hið opna, víða rými.
011 endum við í kistu... og hugsaðu þér,
líka þeir sem annars þjást af innilokunar-
kennd eins og ég...
Höfundur er fréttaritari Morgunblaðsins í Kaup-
mannahöfn.
Mergur málsins 6
Þetta er mikið
fyrirtæki
Eftir JÓN G. FRIÐJÓNSSON
Ifyrirsögn þessa pistils hefur fyr-
irtæki haldið sinni upprunalegu
merkingu, þ.e. ‘verk’. Sú merking
mun ekki vera mjög algeng í nú-
tímamáli en þó er auðvelt að finna dæmi
um hana. í Predikaranum er kennt að
allt hafi sinn tíma. Guðbrandur Þorláks-
son (1584) orðar þetta svo: aiit uppsátur
hefur sína tíð og tíma en í Viðeyjarbibl-
íu (1941) hljómar sami ritningarstaður
svo: hvört fyrirtæki hefir sinn tíma og
í nýjustu biblíuútgáfunni (1981) er enn
notað fyrirtæki í sinni upprunalegu
merkingu. Þetta sýnir hve lengi upp-
ranaleg merking getur haldist samhliða
nýrri merkingu.
Upprunaleg merking fyrirtækis er
ljós af orðatiltækinu taka sér e-ð fyrir
hendur sem kunnugt er frá 16. öld, t.d.
taka sér fyrir hendur að skrifa bækur
og taka sér ekkert fyrir hendur. Orðatil-
tækið er þó ugglaust eldra þar sem fyrir-
tæki í merkingunni ‘verk’ er kunnugt
frá fyrri hluta 16. aldar, þ.e. orðið fyrir-
tæki er eldra en elstu dæmi um orðatil-
tækið. Nútímamerking fyrirtækis ‘fé-
lag’ er hins vegar tiltölulega ung, sam-
kvæmt heimildum í seðlasafni Orðabókar
háskólans frá síðari hluta 19. aldar.
Ekki verður annað sagt en mjög vel
hafi tekist til um nýmerkingu orðsins
fyrirtæki. Þetta er eitt af fjölmörgum
dæmum þess að málglöggir menn grípa
til þess ráðs að nota gömul orð í nýrri
merkingu er þörf verður nýs orðs. Dæmi
slíks eru fjölmörg en kunnust era trúlega
fornu orðin vél í merkingunni ‘mótor’
og sima í merkingunni ‘telefon’.
Höfundur er dósent við Háskóla (slands
og gaf út I fyrra bókina Mergur málsins
sem fjallar um íslenzk orðatiltæki.
Humarveisla
Örsaga eftir
KJARTAN
ÁRNASON
Asviðinu er stór pott-
ur yfir eldi og rýk-
ur af. Framanvið
hann standa tveir
risahumrar og er 'annar með
kokkahúfu en hinn míkrófón.
A: Þetta er nýjung hjá ykk-
ur, ekki satt? (Réttir míkró-
fóninn að B)
B: Jú mér vitanlega hefur
ékki verið boðið uppá þetta
áður hér á landi.
A: Ekki er þetta borðað
eintómt?
B: Nei við beram fram með
þessu sinnepssósu, fyllta tóm-
ata og fjallagrasaklæðningu.
Hinsvegar er þessi vara í slík-
um gæðaflokki að hana mætti
vel borða eintóma ef menn kærðu sig um. verður að fara varlega með þetta, þeir
A: En nú er hráefnið lifandi? eru svo viðkvæmir.
B: Já það er einmitt nýlundan í þessu. Maðurinn brýst um og er í framan
Hráefninu er stungið sprelllifandi oní einsog hann sé að hljóða en ekkert heyr-
sjóðandi vatnið og soðið í tæpar tíu min- ist. B slítur gleraugun af nefi hans.
útur og þannig tryggjum við bæði fersk- B: Þetta er eiginlega aðskotahlutur
leika fæðunnar og spillum heldur ekki sem kemur á þá í miklu ljósi, það er
næringarefnum með óhóflegri mat- bara plokkað af fyrir suðu og hefur
reiðslu (hann hagræðir kokkahúfunni engin áhrif á hráefnið.
með annarri klónni). Heldur spriklandi manninum yfir bul-
A: Og hvernig bragðast þetta svo? landi vatninu, sleppir honum hægt oní.
B: Ja má ekki bara bjóða þér að A: Er þetta ekkert... ja harkaleg
smakka, viltu ekki líta í búrið? aðferð?
Hann mjakar sér að glerbúri til hliðar B: Nei þetta er bara einsog hver önn-
á sviðinu. GefurA bendingu meðfálmur- ur slátran, er ekki öllum skepnum slátr-
unum um að fylgja sér. að lifandi? (Þeir hlæja).
A: (horfir inní búrið) Þetta eru semsé U.þ.b. tíu mínútur líða. B veiðirmann-
mennirnir? inn uppúr pottinum og skellir á disk,
B: Já reyndar er þetta afar sjaldgæf réttirA. Maðurinn liggur samankrepptur
tegund, svokallaðir íslendingar, mjög á diskinum. Húð hans er eldrauð.
fágætir en alveg fyrsta flokks vara, úr- A: Hann hefur skipt um lit.
vals vara. Viltu ekki velja þér einn? B: Það mundum við líka gera ef okk-
A rýnir í búrið. Þar eru naktir karlar ur væri haldið þarna oní í tíu mínútur!
og konur, á að giska 30 sm á hæð á (Þeir hlæja hátt.)
gangi um tilbúna sandströnd. Sum þeirra A brýtur stökkan handlegg afmannin-
flatmaga í sandinum og bera sólgler- um og stingur upp í sig.
augu. B: Hvernig smakkast?
A: (bendir með fálmaranum á digran A: (veltir bitanum uppí sér) Lostæti,
karl með sólgleraugu) Mér líst vel á hreinasta lostæti!
þennan. Tjaldið.
B: (teygir sig niðrí búrið og grípur ----------------------------------------
gætilega um manninn með klónni) Það Höfundur er rithöfundur í Kópavogi.
A
LESBÓK MORCjUNBLAÐSINS 11. FEBRÚAR 1995 5