Lesbók Morgunblaðsins - 13.05.1995, Síða 3

T.KxBnBc
@ [o] [g |o] [u]® 0 ei 0 [ðJ h) □ 0 [s]
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Klemenz
Kr. Kristjánsson varð ungur tilraunastjóri á
Sámsstöðum í Pljótshlíð; jörð sem Búnaðarfélag
íslands tók á leigu og gerði að tilraunastöð. Þá
var þar túnskækill og torfbær, en 40 árum síðar
voru tún og akrar 60 ha. Þá var Klemenz orðinn
þjóðkunnur maður, sem gekk að því með lífi og
sál að sýna framá að kornrækt gæti orðið bú-
grein hér. Nú er aldarafmæli Klemenzar og af
því tilefni skrifar Magnús Óskarsson kennari á
Hvanneyri um hann.
Guðmundur
Einarsson frá Miðdal var merkilegur ijöllistamað-
ur, ferðagarpur og náttúruunnandi, en i langan
tíma hafa verk hans ekki notið sannmælis, m.a.
vegna klofnings og innbyrðis átaka í röðum lista-
manna. Nú hafa verk Guðmundar verið tekin til
endurmats með röð sýninga og verður ein þeirra,
vatnslitamyndasýning, opnuð á Kjarvalsstöðum
í dag. Af því tilefni skrifar Ágústína Jónsdóttir
um listamanninn.
Rannsóknir
á íslandi - þátturinn fjallar að þessu sinni um
PCB-mengun í hafinu umhverfis landið og rann-
sóknir á henni. Höfundurinn, Stefán Einarsson,
segir meginmagn PCB-efna sem farið hefur út
í náttúruna, hafi borizt í sjó og botnset og hluta
þessara efna í fæðu manna má' rekja til neyzlu
sjávarfangs.
I -fiL£'llÍtlí;H I, j’.‘81 'i£6D17 mBIÍ l löi ' J < . í \ f
ALAN SEEGER
Ég hefi
mælt mér mót -
MagnúsÁsgeirsson þýddi.
Ég hefi mælt mér mót við Dauðann
í malargróf við sviðinn hól,
er maídögg og maísól
fer mildi um hijúfan svörð.
Ég hefi mælt mér mót við Dauðann
á meðan lífíð grær á jörð.
Hann leiðir máski mig við hönd
í móðu hulin þagnarlönd,
um myrkan veg, að minjum auðan,
- þótt megi vera, að fresti hann því.
Ég hefi mælt mér mót við Dauðann
í malarrúst, við sprengjugný,
er Vorið gengur gullnum skóm
í garð, með angan, söng og blóm
Víst kysi heldur hvíld mín þrá
við heitan barm og þyrstan munn,
er hjörtu sæl í samnautn slá,
unz sígur höfgi á eldinn rauðan
til næsta faðmlags meyju og manns...
En ég hef mælt mér mót við Dauðann
um maíkvöld í bústað hans,
á meðan svanir svífa í ver...
- Og svik skal enginn bera mér.
Höfundurinn er bandarískt skáld, f. 1916.
Þýðandinn, 1901-1955, er meðal þekktustu Ijóðaþýðenda á íslenzku.
Feginshugur og feginsdraumar
á láði og legi.
Sólarglit og mildir straumar
á maidegi.
í einni svipan yngist byggðin,
og eins er sálin.
Eyðist fönnin og sjatnar hryggðin
um sumarmálin.
Situr álfur með óskahúfu
á gráu gijóti.
GróðUrnál í sinuþúfu
sunnan í móti.
Þorgeir Sveinbjamarson.
Eftir langan og kaldan vet-
ur - raunar þann kald-
asta síðan 1920- var eft-
irminnilegt að fá að upp-
lifa vorkomuna þrisvar.
Fyrst var það um miðjan
marz; ég var þá á ferð-
inni í Mexíkó. Vorið var
að koma, sögðu menn þar, en það líktist
meira hásumri með 30 stiga hita. Breyting-
in og viðbrigðin eru harla lítil, því veturinn
er enginn vetur eftir okkar skilningi. En
það var tvennt sem þrátt fyrir allt gaf vor-
ið til kynna: Fuglarnir voru í tilhugalífi og
á lauftijám sprungu út bleik blóm. Þau
standa í fáa daga en eru yndisleg og tákna
að vorið er komið. Ég naut þess að upplifa
þessa ókunnuglegu vorkomu; fannst samt
að eitthvað vantaði uppá, en vissi ekki hvað
það var.
Um miðjan apríl var þessi sami skrifari
í öðrum erindagjörðum suður í Portúgal.
Og viti menn; vorið var að koma. Einnig
þar voru blessaðir fuglarnir í tilhugalífi og
mynduðu klið sem ánægjulegt er að vakna
við, en raddir einstakra fugla þekkir maður
ekki þar. Það fylgir vorinu að hitinn er
misjafn. í nokkra daga barst kaldur norðan
gjóstur frá hreti sem náði þá yfir mestalla
Evrópu. Enda þótt hitamælirinn sýni 15
stig er sá hiti af einhverjum ástæðum miklu
Voriðgóða
grænt og hlýtt
minni en sambærilegur hiti í júlímánuði á
íslandi og það var gott að geta farið í peysu
þegar hann blés á norðan. Einmitt þessar
sviptingar segja manni að það er vor en
ekki sumar enda þótt umhverfið sé algrænt
og sumarlegt. Ég naut þess að finna portúg-
alska vorið koma, en eitthvað vantaði uppá
án þess að ég áttaði mig á því hvað það var.
Við heimkomuna var enn frost á Fróni;
landið fölbleikt og aðeins snjólaust á lág-
lendi suðvesturhornsins. Svo gerðist það
fáeinum dögum síðar, þann 1. mai, að vorið
kom eins og hendi væri veifað og hafði
meira að segja kríuna i farteskinu, all-
nokkru fyrr en hún er vön að gera vart við
sig. Vorið kom með vætu og sunnanblæ og
allt öðruvísi loft en búið var að ríkja mánuð-
um saman. Eftir þrjá daga var byrjað að
örla fyrir grænni slikju á túnum og í görð-
um. Það var eins og allt vaknaði skyndilega
eftir Þyrnirósusvefn síðan í októberlok.
Stundum rölti ég út á Hvaleyri við Hafn-
arfjörð að vinnudegi loknum. Þar upplifir
maður vorkomuna ákaflega sterkt og það
er ekki sízt fuglalífið sem á þátt í því. Þarna
hittast mófuglar og sjófuglar og tjaldurinn
var byijaður að vappa um í leit að hreiður-
stæði. Éin er þó sú rödd sem alltaf sker sig
úr: viðkvæmnislegt kvak lóunnar. Engan tón
og ekkert hljóð þekki ég sem í mínum eyrum
er jafn áhrifamikið og ugglaust er það vegna
þess að einmitt þarna er vorboðinn sjálfur.
Nú eins og ævinlega áður var þessi feimnis-
legi tónn langþráður og fagur og ég skildi
þegar ég hlustaði á hann, hvað hafði vantað
uppá mína upplifun af vorkomunni, bæði í
Mexikó og Portúgal. Þar sungu engar lóur.
Það þekkja þeir sem komnmir eru til vits
og ára að vorið á það til að kveðja og hverfa
jafn skyndilega og það kom og þá þagnar
allur lóusöngur. Þessi óstöðugleiki minnir
sífellt á þá staðreynd að á ísa köldu landi
er lífríkið allt í afar viðkvæmu jafnvægi.
Það má ekki mikið út af bera og afar lítið
kólna til þess að lífsskilyrðin séu komin
öfugu megin við strikið.
Nú velta menn því fyrir sér hvort eitt-
hvað sé að gerast í ríki náttúrunnar sem
valdi því að við gætum lent varanlega öfugu
megin við strikið. Kannski sannar það ekki
neitt að meiri snjó virðist hafa kyngt niður
um landið norðanvert og á Vestfjörðum en
áður á þessari öld. Þekktur jarðýtumaður
sem lengi hefur rutt vegi í Arnarfirði hefur
aldrei séð aðra eins snjódýpt. Það er ugg-
laust engin tilviljun að það á sér stað á
kaldasta vetri í 75 ár, en stendur í furðu-
legu ósamræmi við þá uppgötvun að hlýnun
á pólsvæðunum af völdum gróðurhúsaáhrifa
sé stórlega að bræða ísinn. Er það ekki
bara gleðifrétt fyrir okkur að „landsins forni
fjandi" fjarlægist eða hverfi?
Svo undarlega samsett er þessi vél sem
ræður veðurfari og svo viðkvæmt er allt
þetta jafnvægi í náttúrunni, að það er hreint
ekki víst að þetta séu góðar fréttir fyrir
okkur. Norskur vísindamaður benti á það í
vetur að þessi breyting gæti hugsanlega
orðið til þess að Golfstraumurinn breytti um
farveg og nái þá ekki, eða í mun minna
mæli til Islands. Sé sú hætta fyrir hendi,
og jafnvel að það geti gerst talsvert skyndi-
lega, þá eru önnur ótíðindi svo sem af ónógri
arðsemi fyrirtækja eða minnkun þorsk-
stofnsins, afar léttvæg. Hér er um það að
ræða hvort ísland verður byggilegt land í
þeim mæli sem verið hefur, eða hvort hér
verða fáeinar verstöðvar í nánd við skrið-
jökla sem ganga í sjó fram eins og á Græn-
landi. Varla eru þeir til sem vilja sjá ísland
þannig fyrir sér, en það versta er að við
getum næsta lítið gert til að sporna við
þróuninni ef Móðir náttúra ætlar að fara í
þennan farveg.
Við héldum að hlýnun af völdum gróður-
húsaáhrifa, sem kannski verður þó ekki að
marki fyrr en á næstu öld, yrði til bóta
fyrir veður- og gróðurfar á íslandi. Nú þykj-
ast menn hinsvegar hafa sýnt framá það í
flóknum reiknilíkönum að svo verði alls
ekki. í grein sem Trausti Jónsson veðurfræð-
ingur og Tómas Jóhannesson jöklafræðingur
skrifuðu hér í Lesbók fyrir tveimur árum,
var fjallað um „færibandið", sem svo hefur
verið nefnt. Það er hafstraumur sem fer í
stórum sveig um Kyrrahafið, þaðan suður
fyrir Afríku, síðan sem yfírborðsstraumur
norður um Atlantshaf. Kuldastrengurinn
sem við sjáum oft á veðurkortum og brýzt
fram eins og vatnsmikið fljót milli Græn-
lands og Labrador, veldur kælingu á þessum
hlýja yfirborðsstraumi svo hann sekkur og
snýr við suður á bóginn sem undirstraum-
ur. En allt leitar jafnvægis í náttúrunni og
vegna þess arna fáum við Golfstrauminn
sem yfirborðsstraum norður á bóginn.
Menn hafa velt því fyrir sér hvað gerist
ef hækkandi hitafar á norðurhjaranum veld-
ur því að ísköld norðanáttin framhjá Græn-
landi verði eins og volgur þeyr og hætti þá
að geta sökkt „færibandinu“. Þá kæmi eng-
inn Golfstraumur og í annan stað sjá menn
fyrir sér að ef ísmassinn bráðnar til muna
á pólsvæðinu norðan við okkur, gæti svo
mikið ferskvatn myndazt að hætta væri á
lagnaðarís talsvert suður fyrir ísland.
Þetta eni nú bara kenningar og eintóm
svartsýni, segja sumir. Betur að satt væri.
En kenningasmiðir segja ennfremur að þetta
hafí gerzt áður, og oftar en einu sinni. Enn
um sinn fáum við þó vonandi að njóta vors-
ins; njóta þess að sjá undrið gerast, fannir
sjatna og grös lifna. Og umfram allt: Að
heyra þann tón sem lóan ein getur framkall-
að.
GlSLI SlGURÐSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13, M4Í1995 3